تحریر الوسیله (کتاب)
 | |
| نویسنده | امام خمینی |
| موضوع | فقه شيعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۲ |
|
| |
کتاب «تحریر الوسیله» از تألیفات مرحوم امام خمینی (م، ۱۳۶۸ ش) است که در آن اصطلاحات و نظریات دقیق فقهى با عباراتی ساده بیان شده است. این کتاب، در واقع حاشیه و تعلیقه‌ای است بر کتاب «وسیلة النجاة» اثر آیت الله سید ابوالحسن اصفهانى (م، ۱۳۶۵ ق).
مؤلف
سید روح الله الموسوى الخمینى معروف به امام خمینى در سال ۱۲۸۱ شمسی در خمین به عرصه این جهان گام نهاد. ایشان در فقه از شیخ عبدالکریم حائرى تا سال ۱۳۵۵ ق. بهره مند بود و براى آموختن علوم هیئت، نجوم و فلسفه در دروس مرحوم سید ابوالحسن رفیعى قزوینى حاضر شد. وى در عرفان و بالأخص عرفان آمیخته با فلسفه صدرالمتألهین از مرحوم شاه آبادى و میرزا جواد ملکى تبریزى استفاده کرد.
امام خمینى سال‌هاى طولانى در حوزه علمیه قم به تدریس خارج فقه، اصول، فلسفه، عرفان و اخلاق پرداخت. برخی از شاگردان ایشان عبارتند از: مرتضی مطهری، شهید بهشتى، فاضل لنکرانى، مکارم شیرازى و سید علی خامنه ای. امام خمینی در سال ۱۳۴۲ ش. در مخالفت با دخالت آمریکا و اسراییل در امور کشور دستگیر شد و به دستور شاه به کشور ترکیه و سپس به عراق تبعید شد. امام در تبعید، رهبرى انقلاب اسلامى را به عهده داشت و در سال ۱۳۵۷ ش. انقلاب شکوهمند اسلامى به پیروزى رسید. مرحوم امام خمینی یازده سال پس از پیروزى انقلاب اسلامى، در خرداد ۱۳۶۸ ش. وفات یافت.
از دیگر تألیفات ایشان می توان به این موارد اشاره نمود: چهل حدیث، تعلیقات على شرح فصوص الحکم، مصباح الهدایة الى الخلافة والولایة، سرّ الصلاة، کشف الاسرار، انوار الهدایة فى التعلیقة على الکفایة، مناهج الوصول الى علم الاصول، رسالة فى الطلب و الارادة، مکاسب محرمه، ولایت فقیه یا حکومت اسلامى.
محتواى کتاب
«تحریر الوسیله» کتابی فقهى فتوایى است و در واقع تعلیقه است بر کتاب «وسیلة النجاة»، تصنیف سید ابوالحسن موسوى اصفهانى. مرحوم امام در مقدمه کتاب می گوید: «اینجانب قبلاً حاشیه ای بر کتاب «وسیلة النجاة» مرحوم آیة الله سید ابوالحسن اصفهانی قدس سره نوشته بودم، ولی زمانی که از شهر «قم» به خاطر رویدادهای غم انگیزی که برای اسلام و مسلمین پیش آمد ـ که شاید تاریخ آن ها را ضبط کند ـ در اواخر ماه جمادی الثانی ۱۳۸۴ هـ.ق به «بورسا» از شهرهای ترکیه تبعید شدم و تحت نظر و مراقبت، فارغ البال بودم، تصمیم گرفتم به منظور سهولت استفاده، آن حاشیه را در متن کتاب مذکور مندرج نمایم. و اگر خدای تعالی توفیق دهد مسائل دیگری را هم که زیاد مورد ابتلا است به آن بیفزایم.»
این اثر، گذشته از مشتمل بودن بر نظریات امام خمینی، دو تفاوت کلی با وسیلة النجاة دارد. از یک‌سو برخی مسائل غیر مبتلابه آن حذف شده و از سوی دیگر مسائل مبتلابه زیادی بر آن افزوده شده است. در مجموع، اضافات تحریرالوسیله نزدیک به یک سوم کل کتاب را در بر می‌گیرد.
تحریرالوسیله، جامعِ ابواب فقه به صورت غیراستدلالی است و اصطلاحات و نظریات دقیق فقهی در آن با عباراتی ساده بیان شده است. مسائل مستحدثه تحریرالوسیله شامل مباحث بیمه، سفته، سرقفلی، عملیات بانکی، بلیت بخت آزمایی، تلقیح مصنوعی، تشریح، پیوند اعضا، تغییر جنسیّت، رادیو و تلویزیون و برخی مسائل متفرقه است که در آخر کتاب جای دارد.
تحریرالوسیله کتابی درسى و مورد توجه فقهاى فعلى است؛ به طورى که برخى از مجتهدان به جاى کتاب «عروة الوثقى» (اثر سید محمدکاظم یزدی)، این کتاب را متن درسى خارج فقه قرار داده اند.
دربرداشتن عمده ابواب فقهی مورد نیاز، به همراه مباحث نوین فقهی و دوری از فروعات نادر را می توان از مهمترین خصوصیات این کتاب بر شمرد. تحریر الوسیله بر خلاف برخی از آثار فتوایی موجود، پیشینه ای ریشه دار در فقه شیعه دارد و به واسطۀ «وسیلة النجاة» اثر فقیه نامدار سید ابوالحسن اصفهانی به «ذخیرة الصالحین» و «عروة الوثقی» مرحوم فقیه یزدی و «نجاة العباد» صاحب جواهر رحمهم الله، نسب رسانده و بسیاری از نکات دقیق و نضج یافتۀ این آثار را در خود جای داده است.
ترجمه و شروح کتاب
تحریرالوسیله چندین ترجمه فارسی و شرح دارد که مهمترین آن‌ها بدین قرار است: ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی در چهار جلد، ترجمه علی اسلامی و قاضی زاده زیر نظر محمد مؤمن قمی و حسن طاهری خرم آبادی در چهار جلد و ترجمه بخش‌هایی از تحریرالوسیله به قلم عبدالکریم بی آزار شیرازی با اضافات در چهار جلد.
شرح سید مصطفی خمینی به نام «مستند تحریرالوسیله» در دو جلد؛ شرح احمد مطهری ساوجی به نام «مستند تحریرالوسیله» در شش جلد؛ «تفصیل الشریعة فى شرح تحریر الوسیلة»، نوشته مرحوم آیت الله فاضل لنکرانى و شرح‌هایی از فقها و مراجع دیگر چون شیخ یوسف صانعی، محمد مؤمن قمی، محمدحسن احمدی فقیه یزدی، احمد سبط الشیخ انصاری، علی اکبر سیفی مازندرانی، عبدالنبی نمازی و زین العابدین احمدی زنجانی. همچنین عالمانی چون مکارم شیرازی، نوری همدانی، علوی گرگانی و تجلیل تبریزی، بر تحریرالوسیله حاشیه فتوایی نوشته‌اند.
منابع
- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، نویسنده: محمدرضا ضمیری.
- پورتال امام خمینی.
- نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام.
