نظر خاورشناسان درباره تدوین حدیث

این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

خاورشناسان در بارة حدیث و تدوینِ آن ، روشها و دیدگاههای متفاوتی دارند. گولدتسیهر در جلد دوم کتاب > مطالعات اسلامی < بتفصیل به ارائة دیدگاه شکاکانة خویش پرداخت . تحقیقات وی عمدتاً متأثر از آرای اشپرنگر است . به نظر اشپرنگر، اینکه حدیث اصولاً علمی شفاهی بوده خرافة مردودی بیش نیست . گولدتسیهر نیز بر این نظر بود، اما اصرار می ورزید که گرایشهای کلامی و تردیدهای دینی مایة بی رغبتی به نگارش حدیث شده است . او دخالت مسائل سیاسی را در این امر بسیار برجسته جلوه می داد. اغلب خاورشناسان نتیجه گیریهای گولدتسیهر را دارای اعتبار قطعی می انگارند و در مسائل اصلی و جزئیات ، به ارجاع به وی بسنده می کنند .

پنجاه سال پس از گولدتسیهر، یوزف شاخت به رغم ارائة تصویری دقیقتر و پیچیده تر که مبتنی بر بینشی مفید در بارة اِسنادها بود، در کتاب > مبانی فقه اسلامی < همچون گولدتسیهر بر دیدگاه شکاکیت تأکید ورزید و همین رأی را از منظری دیگر تأیید وتقویت کرد

در مقابل این دیدگاه ، افرادی همچون نبیّه اَبوت در > مطالعاتی در باب نخستین پاپیروسهای عربی < ، جلد دوم : > روایات و تفاسیر قرآنی < ، فؤاد سزگین در تاریخ نگارشهای عربی و محمدمصطفی اعظمی در دراسات فی تدوین السنة النبویة و دو کتاب دیگر خود دیدگاههای گولدتسیهر را نقد کردند و اعظمی در آثارش بویژه به نقض آرای شاخت پرداخت . در نقد روش گولدتسیهر گفته اند که او از تفاوت ظریفِ تدوین و تصنیف غفلت ورزیده و ضعف و کاستیهای منابع تحقیقی که در دسترس داشته ، موجب آشفتگی در استنباطهایش شده است و نبودِ ربطی وثیق میان آنها معنای بسیار متفاوتی به اطلاعات نخستین وی داده است . دیگر آنکه روش وی و شاخت این نقیصة بزرگ را دارد که تأثیر فراگیر قرآن و تفاسیر آن را ــ که عمدتاً روایی اند ــ بر تمام فعالیتهای فکری قرون نخستین اسلامی نادیده گرفته اند . همچنانکه آنها از حرکت حدیثی اصحاب امامان شیعه ، بویژه از آنرو که با اهتمام و نظارت خود امامان صورت می گرفته است ، غفلت یا تغافل کرده اند.

همچنین هربرت برگ در > تکوین و تکامل تفسیر در نخستین سده های اسلامی < (انگلستان ، 2000) که بتفصیل به سیر تحول آرای خاورشناسان در بارة حدیث ، تدوین آن ، اِسنادها و بویژه سندیت احادیث در تفاسیر پرداخته ، در نقد روش گولدتسیهر نوشته است که وی جز پاره ای کلیات در بارة سیر قهقرایی اسناد، هیچگونه روش دقیق و روشنی ارائه نمی کند منابع مقاله :

فؤاد سزگین ، تاریخ التراث العربی ، ج 1، جزء 1، نقله الی العربیة محمود فهمی حجازی ، ریاض 1403/1983؛ مرتضی کریمی نیا، «تکوین و تکامل تفسیر در نخستین سده های اسلامی : نگاهی به کتاب هربرت برگ »،آینة پژوهش ، سال 12، ش 3 (مرداد ـ شهریور 1380)؛

,period.: the authenticity of muslim literature from the formative, Surry The development of exegesis in early Islam; John Herbert Berg Burton, An introduction to the H ¤ ad i ¦ th , Edinburgh 1994; Ignaz Goldziher, Muslim studies , vol. 2, ed. S.M. Stern, translated from the German by C.R. Barber and S.M. Stern, London 1971.

منابع

• دانشنامه جهان اسلام مدخل "تدوین حدیث" از لیلا هوشنگی