فقه الحدیث

تعریف فقه الحدیث

حدیث پژوهان از دیرباز، اصطلاح فقه الحدیث را برای فهم حدیث به کار برده اند. فقه الحدیث ترکیبی از معنای لغوی فقه و معنای اصطلاحی حدیث است. فقه در لغت به معنای فهم عمیق و دقیق است و حدیث در اصطلاح، به سخن، رفتار و تقریر معصوم و یا حکایت این امور گفته می شود و منظور از ترکیب این دو، فهم درست و ژرف از گفتار و کردار معصومان است. به سخن دیگر فقه الحدیث به احادیث فقهی اختصاص ندارد و معنای اصطلاحی فقه در اینجا مقصود نیست. فقیهان معاصر شیعه و بسیاری از عالمان اهل سنت این ترکیب را به کاربرده اند. با توجه به آنچه گفته شد و در احادیث بدان راهنمایی شده است، می توان فقه الحدیث را چنین تعریف کرد: «دانشی که به بررسی متن حدیث می پردازد و باارائه مبانی و سیر منطقی فهم آن، ما را به مقصود اصلی گوینده حدیث نزدیک می گرداند.»

اهمیت فقه الحدیث

فقه الحدیث مهم ترین دانش حدیثی و سودمند ترین و کاراترینِِ آنهاست و هدف دیگر دانشهای حدیث، یاری رساندن به این دانش است. اگر چه همه این دانشها با تمام شاخه های فرعی خود مهم و ضروری اند، اما آنچه مستقیماً با مقصود اصلی حدیث، یعنی بهره گیری از آن در دیگر علوم الهی و انسانی و به صحنه عمل در آوردن و تحقق بخشیدن آن در زندگی و گفتار و رفتار دینی، مرتبط است، دانش «فقه الحدیث» است که اگر درست به کار بسته شود و مسیر منطقی آن به تمام و کمال پیموده شود، ما را به مفهوم حقیقی حدیث نزدیک می کند. بر این اساس، کامیابی در این شاخه می تواند کوششهای ما را در دیگر گونه های علوم حدیثی با ثمر سازد و حدیث پژوه را از زیباییهای کلام اهل بیت بهره مند و در لذتهای فهم حدیث غوطه ور کند. امام صادق علیه السلام می فرماید: «حدیثٌ تَدْریهِ خیرٌ من ألفٍ تَرْویهِ» یک حدیث را خوب بفهمی، بهتر از آن است که هزار حدیث نقل کنی. همان امام همام می فرماید:«أنتُم أَفقَهُ النّاسِ إذا عَرَفتُم مَعانیَ کلامِنا». شما هرگاه معانی سخنان ما را بدانید، فقیه ترین مردم خواهید بود

منابع فقه الحدیث

محدثات شیعه و سنی تلاشهای فراوانی در جهت ابهام زدایی و تبیین روایات انجام داده اند. این کوششها از شرحهای ساده بر یک حدیث در سالهای آغازین صدور احادیث آغاز می شود وبه شرحهای بسیار بزرگ و مفصّل در قرنهای بعد منجر می شود. در حوزه فقه الحدیث علاوه بر این منابع کتابها و رسائلی نیز وجود دارد که به بررسی قواعد و روشهای فهم روایات میپردازد

منابع فقه الحدیث شیعه

کتابها و رسائلی که به شرح احادیث پیشوایان شیعه پرداخته اند فراوان هستند برخی از مهمترین آنها عبارتند از معانی الاخبار شیخ صدوق, روضه المتقین محمد تقی مجلسی و الوافی فیض کاشانی و بحار الانوار محمد باقر مجلسی. همچنین برخی از اولین کتابهای مستقلی که دانشمندان شیعه در مورد مبانی و قواعد فقه الحدیث نگاشته اند عبارتند از درایه شهید ثانی و الرواشح السماویه میرداماد