روز حج اکبر

در آیه سوم از سوره برائت آمده است: «وَأَذَانٌ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الأَكْبَرِ أَنَّ اللّهَ بَرِيءٌ مِّنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ فَإِن تُبْتُمْ فَهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَإِن تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللّهِ وَبَشِّرِ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ»؛ (و این آیات) اعلامى است از خدا و پیغمبرش به مردم در روز حج اكبر كه خداوند و رسولش بیزار است. از مشركین، حال اگر توبه كردید كه توبه برایتان بهتر است و اما اگر سرپیچیدید، پس بدانید كه شما ناتوان كننده خدا نیستید و تو (اى محمد) كسانى را كه كفر ورزند به عذاب دردناكى بشارت ده.

روز حج اکبر در روایات شیعه:

تفسیر عیاشى از حریز از امام صادق علیه‌السلام روایت كرده كه فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله ابوبكر را با آیات سوره برائت به موسم حج فرستاد تا بر مردم بخواند جبرئیل نازل شد و گفت: از ناحیه تو جز على نباید برساند، لذا حضرت على علیه‌السلام را دستور داد تا بر ناقه غضباء سوار شود و خود را به ابى‌بكر رسانیده آیات را از او بگیرد و به مكه برده بر مردم بخواند.

ابى‌بكر عرض كرد: آیا خداوند بر من غضب كرده؟ فرمود: نه، جز آن که بر او نازل شده جز مردى از خودت كسى نمى تواند پیامى ابلاغ کند.

وقتى على علیه‌السلام به مكه رسید - كه بعد از ظهر روز قربانى بود و روز حج اكبر همانست - در میان مردم برخاست و صدا زد: اى مردم من فرستاده رسول خدایم به سوى شما و قرائت نمود: «بَرَاءةٌ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَاهَدتُّم مِّنَ الْمُشْرِكِينَ × فَسِيحُواْ فِي الأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ...».

بیست روز از ذى الحجه و تمامى محرم و صفر و ربیع الاول و ده روز از ربیع الثانى. آنگاه فرمود: از این پس نباید كسى لخت و عریان اطراف خانه طواف كند، نه زن و نه مرد و نیز هیچ مشركى دیگر حق ندارد بعد از امسال به زیارت بیاید، مگر کسانی از مشركین که با رسول خدا صلی الله علیه و آله عهدى بسته است که مهلت و مدت اعتبار آن تا سرآمد همین چهار ماه است.

و در تفسیر برهان از صدوق و او به سند خود از فضیل بن عیاض از امام صادق علیه‌السلام روایت كرده كه گفت: من از آن حضرت از حج اكبر پرسش كردم. فرمودند: تو در این باره چیزى شنیده اى؟ عرض كردم: آرى حدیثى دارم و آن این است كه ابن عباس گفته است: حج اكبر عبارتست از روز عرفه، به این معنا كه هر كس روز عرفه تا طلوع آفتاب روز عید قربان را درك كند. حج را درك كرده و هر كس دیرتر برسد حج آن سال از او فوت شده پس شب عرفه هم براى قبل و هم براى بعد قرار داده شده.

دلیل بر این قول هم این است كه كسى كه شب قربان تا طلوع فجر را درك كند حج را درك كرده و از او مجزى است، هر چند وقوف در روز عرفه را نداشته.

امام صادق علیه‌السلام فرمود: امیرالمومنین فرموده حج اكبر روز قربان است و احتجاج نمودند به آیه قرآن كه مى فرماید: «فَسِيحُواْ فِي الأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ» و این چهار ماه عبارت است از بیست روز از ذى الحجه و تمامى محرم و صفر و ربیع الاول و ده روز از ربیع الثانی و اگر روز حج اكبر روز عرفه (نهم ذى الحجه) باشد.

آنگاه تا روز دهم ربیع الثانی چهار ماه و یك روز مى شود و حال آن كه قرآن فرموده مهلت كفار از روز حج اكبر چهار ماه است و نیز استدلال كرده اند به آن آیه دیگر كه مى فرماید: «وَأَذَانٌ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الأَكْبَرِ» و سپس فرموده كه اعلام كننده در آن روز من بودم.

پرسیدم: پس معناى كلمه "حج اكبر" چیست؟ فرمود: از این جهت بزرگترین حج نامیده شد كه در آن سال هم مسلمان‌ها به زیارت خانه خدا رفتند و هم مشركین و بعد از آن سال بود كه دیگر زیارت كردن كفار ممنوع شد.

و نیز در همان كتاب از صدوق از معاویة بن عمار روایت شده كه گفت: از امام صادق علیه‌السلام پرسیدم روز حج اكبر چه روزى است؟ فرمود: روز قربان است و حج اصغر عمره است.

علامه طباطبائی در تفسیر گرانقدر المیزان پس از نقل روایت فوق به نقل از تفسیر البرهان می‌گوید: در این روایت علاوه بر این كه حج اكبر را به روز قربان تفسیر كرده، وجه این تسمیه را هم ذكر كرده (و آن این كه عمره به تنهایى، حج اصغر و عمره با حج، حج اكبر است) و همه روایات وارده از ائمه اهل بیت علیهم‌السلام جز چند روایت شاذ متفقند بر این كه منظور از روز حج اكبر روز عید قربان یعنى دهم ذى الحجه است كه آن را روز "نحر" هم مى نامند، همین معنا را از على علیه‌السلام هم روایت كرده اند.

اقوال دیگر در مورد روز حج اکبر در تفاسیر اهل سنت:

1) از روایاتی که ذکر شد معلوم گردید که حج اکبر در روایات شیعه روز قربان سال نهم هجری است که حضرت علی علیه‌السلام سوره برائت را در این روز ابلاغ نمود.

این معنا از روایاتى از طرق عامه نیز استفاده مى شود، چیزى كه هست در آن روایات دارد كه منظور از حج اكبر روز دهم از هر سال است نه تنها از سال نهم هجرت و بنا بر آن همه ساله حج اكبر تكرار مى شود.

2) برخی گفته‌اند حج اکبر روز عرفه (نهم ذى الحجه) است، چون وقوف در آن روز است و عمره كه وقوف در آن نیست حج اصغر است. علامه طباطبائی در این مورد می‌گوید: این قول صرف استحسان و اعمال سلیقه است و دلیلى بر آن نیست و هیچ راهى براى تشخیص صحتش نداریم.

3) قول دیگر این كه منظور از آن، تمامى ایام حج است. همچنان كه ایام جنگ جمل را روز جمل و حادثه جنگ صفین و جنگ بعاث را روز صفین و روز بعاث مى گویند، كه در حقیقت مقصودشان از روز، زمان است پس منظور از روز حج اكبر نیز زمان حج اكبر است.

4) علامه طباطبائی در این مورد می‌گویند: این قول را نباید در مقابل اقوال گذشته قولى جداگانه گرفت، چون با همه آن‌ها مى سازد و همه آن روزها را روز حج اكبر مى داند و اما این كه چطور حج را حج اكبر نامیده؟ ممكن است آن را نیز به توجیه هایى كه در بعضى از اقوال قبلى مانند قول اول بود توجیه كرد و به هر حال بررسى دقیق با این قول نیز سازگار نیست براى این كه همه ایام حج نسبت به اعلام برائت كه در آیه مورد بحث است یكسان نیستند و وضع روز دهم طوریست كه آیه شریفه را به سوى خود منصرف مى سازد و از شنیدن كلمه "روز حج اكبر" آن روز به ذهن مى رسد، چون تنها روزى كه عموم زوار حج را در خود فراگرفته باشد و اعلام برائت به گوش همه برسد همان روز دهم است و وجود چنین روزى در میان روزهاى حج نمى گذارد كلمه "یَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ" سایر ایام را نیز شامل شود، چون در سایر ایام زوار اجتماع آن روز را ندارند.