جنابت
جنابت:
حالت ناپاكىِ عارض بر انسان به سببى از اسباب خاص.
جنابت در لغت به معناى دور شدن، ضد قرابت است و در شرع عبارت است از عروض حالتى بر انسان كه موجب دورى وى از احكام پاكان مى‌شود.[۱] به شخص متصف به جنابت «جُنُب» گفته مى‌شود و از آن در باب‌هاى طهارت، صلات و صوم بحث شده است.
اسباب جنابت:
جنابت به یكى از دو چیز محقق مى‌شود: انزال و دخول.
- 1. انزال:
خروج منىّ موجب جنابت است؛ چه با شهوت، فشار و سستى بدن همراه باشد یا نباشد؛ مرد باشد یا زن، در خواب باشد یا بیدارى[۱] ظاهر كلام برخى قدما عدم وجوب غسل جنابت بر زن با انزال است.[۲] البته صرف حركت منىّ در باطن بدون خروج و انزال، موجب جنابت نمى‌شود؛ لیكن در اینكه ملاك، خروج از مجراى متعارف است یا مطلق خروج - هر چند از مجراى غیرمتعارف - اختلاف است.[۳]
هرگاه رطوبتى از انسان خارج شود كه منىّ بودن آن مشكوك باشد، در صورتى كه با شهوت، فشار و سستى بدن همراه باشد، محكوم به حكم منى است. در این كه در حكم به منى بودنِ رطوبت مشتبه، وجود هر سه نشانه یاد شده شرط است یا وجود بعضى از آن‌ها نیز كفایت مى‌كند، اقوال مختلف است.[۴] در بیمار، وجود دو نشانه شهوت و سستى كفایت مى‌كند.[۴]
آیا زن همچون مرد در رطوبت مشتبه باید به نشانه‌هاى فوق رجوع كند یا نه؟ مسئله اختلافى است. بنابر قول دوم آیا وجود شهوت در حكم به منى بودن رطوبت مشتبه در زن كفایت مى‌كند یا تنها در صورت یقین به منى بودن آن، حكم منى را دارد؟ برخى قول اول را اختیار كرده‌اند.[۵]
- 2. دخول:
با دخول آلت تناسلى مرد در فرج زن به مقدار ختنه‌گاه، جنابت تحقق مى‌یابد؛ هم نسبت به مرد و هم نسبت به زن؛ چه بالغ باشند یا نابالغ؛ عاقل باشند یا دیوانه؛ دخول در بیدارى صورت گرفته باشد یا در خواب.[۶] در این كه دخول در دُبُر - اعم از زن و مرد - به مقدار ختنه‌گاه موجب جنابت مى‌شود یا نه، اختلاف است.
مشهور قول اوّل است.[۷] با دخول آلت خنثىٰ در دُبر یا فرج خنثاى دیگر جنابت محقق نمى‌شود؛ اما اگر خنثىٰ با زنى نزدیكى كند و مردى نیز با خنثىٰ آمیزش نماید، براى خنثىٰ جنابت تحقق مى‌یابد.[۸]
بنابر قول مشهور وطى حیوان موجب غسل نیست.(آمیزش با حیوان)[۸]
احكام جنابت:
- 1. غسل جنابت:
غسل جنابت به خودى خود مستحب است. برخى متأخران آن را واجب دانسته‌اند؛ لیكن براى به جا آوردن واجبات مشروط به طهارت مانند نماز، طواف و بنابر مشهور روزه ماه رمضان، واجب است كه از آن به وجوب غیرى تعبیر مى‌شود. چنان كه غسل جنابت براى غایات مستحب، همچون نمازهاى نافله، دعاها و ذكرهاى مستحب، مستحب غیرى است.[۹](غسل جنابت)
- 2. محرمات بر جنب:
خواندن سوره‌هاى عزائم (داراى سجده واجب) بر جنب حرام است؛ لیكن در این كه این حرمت اختصاص به آیه سجده دارد یا شامل همه سوره سجده‌دار مى‌شود - حتى بعض یك آیه، بلكه بسمله آن - اختلاف است.[۱۰]
لمس خطوط قرآن كریم، نام خداوند متعال پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله و اهل بیت آن حضرت بنابر مشهور بر جنب حرام است.[۱۱](اسماء متبرك)
توقف در مسجد، بلكه دخول در آن - جز در دو مورد - بنابر مشهور بر جنب حرام و دخول در مسجد به قصد عبور (از درى داخل و از درى دیگر خارج شود) یا برداشتن چیزى جایز است؛ اما به قصد گذاشتن چیزى در آن حرام مى‌باشد.
گروهى، مشاهد مشرفه معصومان علیهم‌السلام را نیز در احكام یاد شده به مساجد ملحق كرده‌اند.[۱۲](مشاهد مشرفه) البته دخول در مسجدالحرام و مسجدالنبى صلى الله علیه و آله مطلقا - حتى جهت عبور یا برداشتن چیزى - حرام است.[۱۳]
- 3. مكروهات بر جنب:
- 1. خوردن و آشامیدن، مگر آن كه وضو بگیرد یا مضمضه و استنشاق كند. برخى گفته‌اند: با مضمضه و استنشاق، كراهت كم مى‌شود ولى برطرف نمى‌گردد.[۱۴]
- 2. تلاوت بیش از هفت آیه از غیر سوره‌هاى عزائم، بنابر مشهور.[۱۵]
- 3. لمس غیر خطوط قرآن، مانند جلد و حواشى آن.
- 4. خوابیدن قبل از غسل یا وضو.
- 5. خضاب كردن.[۱۶](خضاب)
- 6. حضور نزد محتضر.[۱۷](احتضار)
- 4. سایر احكام:
در نجاست عرق جنب از حرام، مانند زنا و لواط، اختلاف است.[۱۸] برخى قائلان به طهارت، آن را مانع صحت نماز دانسته‌اند.[۱۹]
باقى ماندن بر جنابت تا طلوع فجر در ماه رمضان براى كسى كه روزه بر او واجب است، بنابر مشهور حرام و موجب بطلان روزه و ثبوت قضا و كفاره خواهد بود.[۲۰](بقا بر جنابت)
اگر غسل براى جنب ضرر داشته باشد باید براى نماز تیمم بدل از غسل نماید.[۲۱](تیمم) نماز خواندن در اتاقى كه جنب در آن است، كراهت دارد.[۲۲]
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ جواهرالكلام 3/3.
- ↑ المقنع/42.
- ↑ جواهرالكلام، 3/7.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ همان، ج 5 ص 8 و 6 ص 12.
- ↑ همان، 13.
- ↑ همان، 2-26.
- ↑ همان، 31-35.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ همان، 3.
- ↑ همان، 1/ 46-55؛ العروة الوثقىٰ، 1/492.
- ↑ جواهرالكلام 3/ 42-45؛ العروة الوثقىٰ 1/482؛ مصباح الهدىٰ 4/ 146-147.
- ↑ الحدائق الناضرة 2/122؛ جواهر الكلام 2/316 و 3/46؛ مستمسك العروة 3/45.
- ↑ جواهرالكلام 3/ 49-56.
- ↑ همان، 55-54.
- ↑ همان، 64-67.
- ↑ همان، 67-72.
- ↑ همان، 72-78.
- ↑ توضیح المسائل مراجع، 1/ 312 م 540.
- ↑ جواهرالكلام، 6/ 71-77.
- ↑ ارشاد السائل/16؛ الاحكام الواضحة (فاضل)/95.
- ↑ جواهرالكلام ج16، ص 236-247.
- ↑ همان، 5/111.
- ↑ العروة الوثقىٰ، 2/401.
منابع
جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى شاهرودى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جلد 3، ص 117
