بلند همتی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(تصحیح الگو)
 
(۴ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{الگو:منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}}
 
{{الگو:منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}}
 +
{{خوب}}
 +
همّت بلند یکی از فضایل اخلاقی و نشانه [[روح]] بزرگ آدمی است. روایات اسلامی، انسان‎ها را تشویق می‌‎کند که روح بلند داشته و خود را محدود به امور پست نکنند. انسان باید در تمام شئون زندگی، بلندهمت باشد و در تمام زمینه‌‎ها از جمله کسب علم، انجام عبادات، تأمین معاش و امور شایسته دیگر، همت عالی را سرلوحه کار خود قرار دهد.
  
 +
== تعریف بلندهمتی ==
 +
«همّت» در لغت از ریشه «همّ» به معنای عزم قوی است.<ref>مصطفوى، حسن‌؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‌، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب‌، ۱۳۶۰ ش‌، ج‌۱۱، ص۲۸۶</ref> گاهی در لغت، همت و اراده را مترادف هم بیان می‌کنند؛ اما به معنی دقیق کلمه، همت به اراده قوی و عزم جزم و قصد نهایی در برخورد با کارها گفته می‌شود.<ref>ترجمه الفروق فی اللغه، محمد علوی‌مقدم.</ref>
  
__toc__
+
در اصطلاح، علوّ همت عبارت است از سعی و کوشش در تحصیل سعادت و کمال و طلب کردن کارهای بزرگ و عالی، بدون در نظر گرفتن سود و زیان [[دنیا]]، به ‎طوری که به سبب دست یافتن به منافع دنیوی شادمان نشود و از فقدان آن اندوهگین نگردد بلکه در طریق طلب از [[مرگ]] و کشته ‎شدن و مانند آن‎ها باک نداشته باشد.<ref>نراقی، مولا مهدی؛ علم اخلاق اسلامی (ترجمه کتاب جامع السعادات)، ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، انتشارات حکمت، ۱۳۶۶ ه.ش، اول، ص ۳۲۲.</ref>
  
بدون ترديد همت بلند يكي از نشانه‎هاي روح بزرگ آدمي است. برنامه‎هاي اسلامي، [[انسان]]‎ها را تشويق مي‎كند كه روح بلند داشته و خود را محدود به امور پست نكنند.
+
انسان بلند همت به فرومرتبگی راضی نمی شود و به کم خشنود نمی شود. با آراسته شدن به همت بلند، آرزوها و کارهای بی ارزش از انسان زدوده می شود و درخت ذلت، پستی، و سازش در او ریشه کن می گردد.  
  
همت در لغت از ريشه‎ی «همّ» به معناي عزم قوي<ref> مصطفوى، حسن‌؛ التحقيق في كلمات القرآن الكريم‌، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب‌، 1360 ش‌، ج‌11، ص286</ref> است. راغب همت را غم و اندوهى دانسته كه انسان را ذوب و ضعيف مى‎كند<ref> راغب اصفهاني، حسين بن محمد؛ ترجمه وتحقيق مفردات الفاظ قرآن‌، خسروى حسينى سيد غلامرضا، تهران‌، انتشارات مرتضوى‌، 1375 ش‌، دوم، ج4، ص 528</ref>و در اصطلاح علوّ همت عبارت است از سعي و کوشش در تحصيل سعادت و کمال و طلب کردن کارهاي بزرگ و عالي، بدون درنظر گرفتن سود و زيان [[دنیا]]، به‎طوري که به سبب دست يافتن به منافع دنيوي شادمان نشود و از فقدان آن اندوهگين نگردد بلکه در طريق طلب، از مرگ و کشته‎شدن و مانند آن‎ها باک نداشته باشد.<ref> نراقي ، مولامهدي؛ علم اخلاق اسلامي (ترجمه كتاب جامع السعادات)، ترجمه سيدجلال الدين مجتبوي، انتشارات حكمت، 1366ه. ش، اول، ص 322</ref> حضرت علی(ع) می‎فرماید: بهترین همت‎ها، بلندترین آن‎ها است.<ref> تميمى آمُدى‌، عبد الواحد بن محمد؛ غرر الحكم‌، قم‌، دفتر تبليغات اسلامى، 1366شمسى‌، اول‌، ص ۴۴۸ ، ح10275«خیر الهمم اعلاها»</ref>ضد آن دون‎همتي است؛ به معناي پستي طبع و قصور همت از طلب كارهاي بزرگ و قناعت نمودن به اعمال جزئي كه اين صفت خبيثه نتيجه كم‎دلي و ضعف نفس است.<ref> نراقي، ملا احمد؛ معراج السعاده ، قم، زهير، 1386ه. ش، اول، ص178</ref>
+
ضد صفت بلندهمتی، «دون ‎همتی» است؛ به معنای پستی طبع و قصور همت از طلب کارهای بزرگ و قناعت نمودن به اعمال جزئی، که این صفت خبیثه نتیجه کم‌دلی و ضعف [[نفس]] است.<ref>نراقی، ملا احمد؛ معراج السعاده، قم، زهیر، ۱۳۸۶ ه.ش، اول، ص۱۷۸.</ref> فرد با همت پایین، در زندگی دنیایی و در امور اخروی رشدی ندارد.
  
== نشانه بلندهمتی ==
+
== بلندهمتی در روایات ==
  
نشانه بلند‎همتی را مي‎توان در رفتارهاي شخص پيدا كرد و نشانه­های آن را می­توان در موارد زیر برشمرد:
+
===نشانه‌های بلندهمتی===
  
* '''ايمان'''
+
نشانه های بلند‎همتی را می ‎توان در رفتارهای شخص پیدا کرد و ­آن را می ­توان در موارد زیر برشمرد:
  
ايمان يك شخص گواهي است بر همت بلند او چنان‎چه از امام على(ع) نقل شده است: بلندهمّتى از ايمان است.<ref> صابرى يزدى ، على رضا / انصارى محلاتى‌، محمد رضار؛ الحكم الزاهرة با ترجمه انصارى‌، قم‌، مركز چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامى‌، دوم‌، 1375 ش‌ص 458</ref>
+
*ایمان: [[ایمان|ایمان]] یک شخص گواهی است بر همت بلند او، چنانچه از [[امام علی علیه السلام|امام على]] علیه السلام نقل شده است: بلند همّتى از ایمان است.<ref>صابرى یزدى، على رضا/ انصارى محلاتى‌، محمدرضا؛ الحکم الزاهرة با ترجمه انصارى‌، قم‌، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامى‌، دوم‌، ۱۳۷۵ ش، ‌ص ۴۵۸.</ref>
  
* '''بخشش و انفاق'''
+
*بخشش و انفاق: امام علی علیه السلام می ‎فرماید: «مِن شرف الهمة بذل الانسان»؛ بذل و بخشش آدمی نشانه بلندهمتی اوست.<ref>غررالحکم، ص ۳۸۳. </ref>
  
انفاق، از سه جهت باعث تكامل فردى و رشد آدمى است:
+
*اعمال نیکو و زیبا''':''' شخصی که دارای همت بلند است، در امور خود تمام دقت را به کار می ‎برد و سعی بر آن دارد که کار را به نحو احسن به پایان برساند. حضرت علی علیه السلام می ‎فرماید: «الفعل الجمیل ینبئ عن علوّ الهمة»؛ «کردار زیبا خبر از بلندی همت می ‎دهد».<ref> خوانساری، جمال الدین؛ شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غررالحکم، دانشگاه تهران، ۱۳۶۶ ش، ج‌۱، ص ۳۶۵. </ref>
  
نخست: موانع تكامل نفسى و رشد انسانى را از ميان برمى‌دارد.
+
*فرمانبری از خدا: امام علی علیه السلام می ‎فرماید: «الطاعة همة الأکیاس، المعصیة همة الأرجاس»؛ فرمانبری از خداوند همت زیرکان است و نافرمانی از خدا همت پلیدان است.<ref>غررالحکم، ص ۱۸۱ و ۱۸۵ .</ref>
  
دوم: روح انسانيّت را در آدمى آشكار مى‌سازد، و نهال گذشت و بلند‎همّتى را در روح مى‌نشاند.
+
*طمع نداشتن: «الکفّ عما فی أیدی الناس عفّة و کبر همة»؛ طمع نداشتن به آنچه در نزد مردم است، (نشان) عفت و بلندهمتی است.<ref>همان، ص ۳۹۸.</ref>
  
سوم: در آدمى روح تربيت اسلامى را رشد مى‌دهد. <ref> حكيمى اخوان، آرام‌ احمد؛ الحياة با ترجمه احمد آرام‌، تهران، ‌دفتر نشر فرهنگ اسلامى‌، 1380 ش‌، ج‌6، ص 114</ref>
+
===موارد شایسته بلندهمتی===
امام علي(ع) مي‎فرمايند:   
 
  
«بذل و بخشش آدمي نشانه بلندهمتي اوست.»<ref> غررالحكم، ص 383«من شرف الهمه بذل الانسان»</ref>
+
* انسان مؤمن باید بلند‎همت باشد و بیشتر همت خود را در مسیر [[آخرت]] قرار دهد، که بنابر کلام [[امام علی علیه السلام|امیرالمؤمنین علی]] علیه السلام: «من کانت الآخرة همته بلغ من الخیر غایة اُمنیته»؛ هر کس که آخرت همتش باشد از خیر به نهایت آرزویش می ‎رسد.<ref>تمیمى آمدى، عبدالواحد؛ تصنیف غررالحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات قم، ۱۳۶۶ ش، اول، ص ۱۴۴.</ref>
 +
* ایشان هم‎چنین می ‎فرمایند: «اجعل همّک و جهدک لآخرتک»؛ همت و تلاش خود را صرف آخرتت کن.<ref>غررالحکم، ص ۳۵۹.</ref>
 +
* و می فرماید: «اجعل کلّ همّک و سعیک للخلاص من محلّ الشّقاء والعقاب والنّجاة من مقام البلاء والعذاب»؛ همگى همت و سعى خود را از براى رهائى از جایگاه بدبختى و عقاب و رستگارى از محلّ بلا و عذاب بگردان؛<ref> شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غررالحکم، ج‌۲، ص۲۲۳.</ref>
 +
* «من کانت الدّنیا همّه طال یوم القیامة شقاؤه و غمّه»؛ هر که دنیا عزم او باشد بدبختى و غم او در روز قیامت طولانی شود.<ref>همان، ج‌۵، ص۴۴۶.</ref>
 +
* «من لم یکن همّه ما عنداللَّه سبحانه لم یدرک مُناه»؛ اگر عزم و قصد او آنچه نزد خداى سبحان است نباشد، به آرزوهاى خود نمی ‎رسد.<ref>همان، ج‌۵، ص۴۱۰.</ref>
 +
* همچنین ایشان توصیه می ‎فرمایند: «اقصر همتک علی ما یلزمک و لا تخض فیما لا یعنیک»؛ همت خود را صرف چیزهایی کن که به آن نیاز داری و آنچه را به کار تو نمی ‎آید پیگیری مکن.<ref> تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص ۴۷۷.</ref>
  
* '''اعمال زيبا'''
+
===آثار بلندهمتی===
  
شخصی که دارای همت بلند است، در امور خود تمام دقت را به کار می‎برد وسعی برآن دارد که کار را به نحو احسن به پایان برساند.
+
دست‎یابی به آرمان‎های بلند نیاز به همتی بلند دارد؛ زیرا همت‎های بلند است که می تواند موانع را بردارد و آدمی را در مسیر خود به اوج والایی برساند و آثار نیکویی نصیب انسان نماید که از جمله آن آثار عبارتند از:
حضرت علي(ع) مي‎فرمايد:   «كردار زيبا خبر از بلندي همت مي‎دهد.»<ref> خوانساري، جمال الدين؛ شرح آقا جمال الدين خوانساري بر غرر الحكم، دانشگاه تهران، 1366 ش ، ج‌1، ص 365 «الفعل الجميل ينبي عن علو الهمه »</ref>
 
  
* '''فرمانبری از خدا'''
+
*خشنودی [[خداوند]] متعال در کارهایی است که نشانگر همت عالی فرد باشد؛ [[پیامبر اکرم]] صلی الله علیه و آله می ‎فرماید: «انّ الله یحبّ معالی الامور ...»؛ خداوند متعال از کارهای بزرگ و امور عالی خوشنود می ‎گردد.<ref> شیخ حر عاملى؛ ‌وسائل الشیعة، قم‌، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۰۹ هجرى‌، اول، ‌ج ۱۷، ص ۷۳.</ref>
  
امام علي(ع) مي‎فرمايند: فرمانبري از خداوند همت زيرکان است. نافرماني از خدا همت پليدان است.<ref> غررالحكم، ص181و185«الطاعه همه الأکياس، المعصيه همه الأرجاس»</ref>
+
*تلاش برای اطاعت الهی، چون‎ که شخص بلند همت به کمتر از [[بهشت]] راضی نمی ‎شود.<ref>امین محمد، هیئت، اخلاق اسلامی، ترجمه سید صادق شفائی زاده، دارالانصار، ۱۳۸۵ هـ.ش، ج۱، ص۷۰۰.</ref>
  
* '''نگهداري حرمت و رعايت پيمان'''
+
*شرافت نصیب کسی می شود که همت خود را صرف امور ناچیز نگرداند؛ [[امام علی علیه السلام|امیرالمؤمنین علی]] علیه السلام می ‎فرماید: «الّشرف بالهمم العالیة لا بالرّمم البالیة»؛ شرف و بلندى مرتبه به همت‎هاى بلند است نه به استخوان‎هاى کهنه شده.<ref> شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غررالحکم، ج‌۲، ص ۱۰۶. </ref>
امام علي(ع) مي‎فرمايند: شريف‎ترين همت‎ها نگهداري حق و حرمت‎ها و رعايت عهد و پيمان‎هاست.<ref>- همان، ص252«أشرف الهمم رعايه الذمام»</ref>
+
*[[امام باقر علیه السلام|امام باقر]] علیه السلام فرمود: «لَا شَرَفَ کبُعدِ الهِمَّة»؛ هیچ شرفی همانند بلندهمتی نیست.<ref> علامه مجلسى‌؛ بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران‌، اسلامیه‌، مختلف، ج۷۵، ص۱۶۵. </ref>
  
* '''طمع نداشتن''' به آن‎چه در نزد مردم است، (نشان) بلندهمتي است.<ref> همان، ص398«الکف عما في أيدي الناس عفه و کبر همه»</ref>
+
*همت عالی صاحبش را به عظمت و بزرگی می ‎رساند؛ حضرت علی علیه السلام می ‎فرماید: «من رقی درجات الهمم عظّمته الامم»؛ هر که از نردبان همت بلند بالا رود، جهانیان او را به دیده تعظیم بنگرند<ref>غررالحکم، ص ۴۴۸.</ref>
 +
*و نیز می ‎فرماید: «ما رفع امرء کهمّته»؛ هیچ چیز مانند همت بلند انسان را بزرگ نکرد.<ref> همان، ص ۳۵۹.</ref>
 +
*در کلام دیگر ایشان بزرگواری و آقایی را نتیجه داشتن همت بلند دانسته‎ اند: «الکرم نتیجة علوّ الهمّة».<ref>همان، ص ۳۸۲. </ref>
  
* '''پايبندي به قناعت'''، از والايي همت است.<ref> همان، ص391«من شرف الهمه لزوم القناعه»</ref>
+
*[[بردباری|بردباری]]: امام علی علیه السلام فرمود: «الحِلمُ وَالأَنَاةُ تَوْأَمَانِ ینتِجُهُمَا عُلُوُّ الهِمَّةِ»؛ بردبارى و درنگ همراه هم هستند که آن دو نتیجه بلند همّتى است.<ref> سید رضی؛ نهج البلاغة، محمد دشتى‌، قم‌، مشهور، ۱۳۷۹ ش‌، اول‌، ص۷۳۹.</ref>
 +
*رسیدن به خواسته ها: امام علی علیه السلام فرمود: «من بذل جهد طاقته بلغ کُنه ارادته»؛ هر که توان خود را برای رسیدن به هدف خود بکار گیرد به تمام خواسته هایش خواهد رسید.<ref>غررالحکم، ص ۴۴۴. </ref>
  
* '''بي‎نيازي از مردم''' و فرموده‎اند: عزت بي‎نيازي از مردم را با بلندي و بزرگي همت جلب نما. <ref> نورى، حسین؛ مستدرك الوسائل‌، قم‌، مؤسسه آل البيت لإحياء التراث، 1408 هجرى‌، اول‌، ج12، ص67«اسْتَجْلِبْ عِزَّ الْيَأْسِ بِبُعْدِ الْهِمَّةِ»</ref>
+
*معیار ارزش انسان: امام علی علیه السلام فرمود: «قدر الرّجل علی قدر همّته»؛ ارزش آدمی به اندازه همتش است.<ref>شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غررالحکم، ج‌۴، ص۵۰۰. </ref>
 +
*بی نیازی از مردم: «استَجلِب عِزَّ الیأسِ بِبُعدِ الهِمَّةِ»؛ عزت و بی ‎نیازی از مردم را با بلندی و بزرگی همت جلب نما.<ref>نورى، حسین؛ مستدرک الوسائل‌، قم‌، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۰۸ هجرى‌، اول‌، ج۱۲، ص۶۷.</ref>
  
* '''اخلاق نيكو''' ثمره بلند همتی است.امام علي(ع) مي‎فرمايند: بهترين خوي‎ها برترى همّت‎ها است.<ref> شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غرر الحكم، ج‌2، ص 395 «احسن الشّيم شرف الهمم»</ref>
+
*اخلاق نیکو: امام علی علیه السلام می ‎فرماید: «احسن الشّیم شرف الهمم»؛ بهترین خوی‌‎ها برترى همّت‎ها است.<ref>شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غررالحکم، ج‌۲، ص ۳۹۵. </ref>
  
== موارد به كارگیری همت ==
+
===آثار کم‌همتی===
  
انسان مؤمن بايد بلند‎همت باشد و تمام همت خود را در مسير [[آخرت]] قرار دهد كه بنابر كلام اميرالمؤمنين علي(ع):  
+
کارهای پست نشانه بی همتی است؛ همان‎طور که همت بلند آدمی را رشد می ‎دهد و به کمالات می ‎رساند، همت کوتاه و بی ‎تفاوتی به سقوط انسان می ‎انجامد و آثاری از خود برجای می ‎گذارد که می ‎توان به موارد ذیل اشاره کرد:
هر كس كه آخرت همتش باشد، از خير به نهايت آرزويش مي‎رسد.<ref> تميمى آمدى، عبد الواحد؛ تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، قم، دفتر تبليغات قم، 1366 ش، اول، ص 144«من كانت الاخره همته بلغ من الخير غايه امنيته»</ref>
 
  
ایشان هم‎چنین می‎فرمایند: همت و تلاش خود را صرف آخرتت کن<ref> غررالحکم، ص ۳۵۹«اجعل همّک و جهدک لآخرتک»</ref>و همگى همّت و سعى خود را از براى رهائى از جايگاه بدبختى و عقاب و رستگارى از محلّ بلا و عذاب بگردان؛<ref> شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غرر الحكم، ج‌2، ص223 « اجعل كلّ همّك و سعيك للخلاس من محلّ الشّقاء و العقاب و النّجاة من مقام البلاء و العذاب. »</ref> زيرا هر كه دنيا عزم او باشد بدبختى و غم او در روز قيامت طولاني شود<ref> ‌همان، ج‌5، ص446«من كانت الدّنيا همّه طال يوم القيامة شقاؤه و غمّه. »</ref>و اگر عزم و قصد او آنچه نزد خداى سبحان است نباشد، به آرزوهاى خود نمي‎رسد.<ref> همان، ج‌5، ص410«من لم يكن همّه ما عند اللَّه سبحانه لم يدرك مناه. »</ref>
+
*[[امام علی]] علیه السلام فرمود: «من صغرت همّته بطلت فضیلته»؛ کسی که همتش کوچک باشد فضائل او از دست می رود.<ref> شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غررالحکم، ج‌۵، ص ۲۱۰. </ref>
  
هم‎چنين ايشان توصيه مي‎فرمايند كه همت خود را صرف چيزهايي کن که به آن نياز داري و آن‎چه را به کار تو نمي‎آيد پيگيري مکن.<ref> تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 477 «اقصر همتک عليما يلزمک و لا تخض فيما لا يعنيک»</ref>
+
*عدم شایستگی برای همنشینی: امام علی علیه السلام می ‎فرماید: «من دنت همّته فلا تصحبه»؛ با آدم کوتاه ‎همت هم ‎صحبت مشو (که تو را نیز ساقط می ‎کند).<ref>غررالحکم، ص ۳۵۹.</ref>
  
آری، انسان باید در تمام شئون زندگی، بلندهمت باشد و این بلندهمتی را در همه جنبه‎های زندگی خود بکار گیرد؛ بدین‎صورت که در تمام زمینه‎ها از جمله کسب [[علم]]، انجام عبادات، تأمین معاش و امور دیگری چون [[صله رحم]]، خوش‎اخلاقی در برابر مردم، دوری از هرگونه [[گناه]]، پرداختن به کار خیر و هر امری که شایسته یک انسان مومن است؛ همت عالی را سرلوحه کار خود قرار دهد.
+
*کم ‎ارزش بودن؛ امام علی علیه السلام می ‎فرماید: «من کانت همّته ما یدخل فی بطنه کانت قیمته ما یخرج من بطنه»؛ کسی که همتی جز پرکردن شکم ندارد قیمت او نیز همان است که از شکم او بیرون می ‎آید.<ref>همان.</ref>
  
== آثار بلندهمتی ==
+
*و نیز می ‎فرماید: «لا مروّة لمن لا همّة له». جوانمردى براى کسى که در او همتى نباشد، نیست.<ref> شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غررالحکم، ج‌۶، ص ۴۰۲. </ref>
  
دست‎يابي به آرمان‎هاي بلند نياز به همتي بلند دارد؛ زيرا همت‎هاي بلند است كه مي‎تواند موانع را بردارد و آدمي را در مسير خود، به اوج والايي برساند و آثار نيكویی نصيب انسان نمايد كه از جمله آن آثار عبارتند از:
+
*کم ‎خیر بودن؛ امام علی علیه السلام می ‎فرماید: «ما ابعد الخیر ممّن همّته بطنه و فرجه»؛ چه بی ‎خیر است کسی که فکری جز شکم و شهوت ندارد.<ref>غررالحکم، ص ۳۵۹.</ref>
  
* خشنودي خداوند متعال در کارهایی است که نشانگر همت عالی فرد باشد.  
+
*«من کانت الدّنیا همّته اشتدّت حسرته عند فراقها»؛ کسی که همتی جز دنیا ندارد هنگام مردن غصه او بسیار خواهد بود.<ref>همان.</ref>
پیامبر اکرم(ص) می‎فرماید:
 
  
«خداوند متعال از کارهای بزرگ و امور عالی خوشنود می‎گردد.»<ref> شيخ حر عاملى؛ ‌وسائل الشيعة، قم‌، مؤسسه آل البيت لإحياء التراث، 1409 هجرى‌، اول، ‌ج ۱۷، ص ۷۳«انّ الله یحبّ معالی الامور و یکره سفسافها»</ref>
+
*«ما المغبوط الّا من کانت همّته نفسه»؛ زیان‎کار نیست مگر کسى که همّت او [[نفس]] او باشد.<ref>شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غررالحکم، ج‌۶، ص ۱۰۵. </ref>
  
* تلاش براي اطاعت الهي، چون‎كه شخص بلند همت، به كمتر از بهشت راضي نمي‎شود.<ref>- امين محمد ، هيئت، اخلاق اسلامي، ترجمه سيد صادق شفائي زاده، دارالانصار، 1385 هـ ش، ج1، ص700</ref>
+
*[[حسادت]] به دیگران؛ امام علی علیه السلام می ‎فرمایند: «مِن صغر الهمّة حسد الصّدیق على النّعمة»؛ حسادت دوست بر نعمتى از کمی همّت اوست.<ref>همان، ج‌۶، ص۱۱.</ref>
 
+
*عدم سربلندی؛ [[امام صادق]] علیه السلام می فرماید: سه چیز انسان را از رسیدن به سربلندی باز می دارد: «قَصرُ الهِمّهِ وَ قِلّة الحیله وَ ضَعفُ الرّأی»؛ همت کم، ناپختگی و کم تجربگی، ضعف در تصمیم گیری.<ref>بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۲۲۹؛ الحیاه با ترجمه احمد آرام، ج ۱، ص ۵۳۸؛ تحف العقول، ص ۳۱۵.</ref>
* شرافت نصیب کسی می‎شود که همت خود را صرف امور ناچیز نگرداند.
+
==پانویس==
حضرت امیرالمؤمنین علي(ع) می‎فرمایند:  
+
<references />
 
+
==منابع==
شرف و بلندى مرتبه به همّت‎هاى بلند است نه به استخوان‎هاى كهنه شده. <ref> شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غرر الحكم، ج‌2، ص 106 «الّشرف بالهمم العالية لا بالرّمم البالية. »</ref> امام محمد باقر(ع) فرمودند: هيچ شرفي همانند بلندهمتي نيست.<ref> علامه مجلسى‌؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران‌، اسلاميه‌، مختلف، ج75، ص165« لَا شَرَفَ كَبُعْدِ الْهِمَّة»</ref>
+
* [http://pajoohe.ir/%D8%A8%D9%84%D9%86%D8%AF-%D9%87%D9%85%D8%AA%DB%8C__a-39883.aspx "بلند همتی"، دانشنامه پژوهه]، زینب طاهری، تاریخ بازیابی: ۹ اردیبهشت ۱۳۹۱.
 
 
* همت عالی صاحبش را به عظمت و بزرگي می‎رساند.
 
حضرت علی(ع) می‎فرماید:  
 
 
 
هر که از نردبان همت بلند بالا رود؛ جهانیان او را به دیده تعظیم بنگرند<ref> غررالحکم، ص ۴۴۸«من رقی درجات الهمم عظّمته الامم»</ref>و نيز مي‎فرمايند: هیچ چیز مانند همت بلند انسان را بزرگ نکرد. <ref> همان، ص ۳۵۹«ما رفع امرء کهمّته »</ref>در كلام ديگر ايشان بزرگواری و آقایی را نتیجه داشتن همت بلند دانسته‎اند. <ref> همان، ص 382«الکرم نتیجة علوّ الهمّة»</ref>
 
 
 
* هر که توان خود را برای رسیدن به هدف خود به کار گیرد به تمام خواسته‎هایش خواهد رسید.<ref> همان، ص ۴۴۴«من بذل جهد طاقته بلغ کنه ارادته»</ref>
 
 
 
* ارزش آدمي به اندازه همتش است.<ref> شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غرر الحكم، ج‌4، ص500«قدر الرّجل علی قدر همّته»</ref>
 
 
 
* همت بلند، قناعت همیشگی همراه دارد.<ref> غررالحکم، ص ۳۵۹«من شرف الهمّة لزوم القناعة»</ref>
 
 
 
* شجاعت مرد به اندازه همت اوست.<ref>- همانجا«شجاعة الرّجل علی قدر همّته»</ref>
 
 
 
* بردباري: امام علي(ع) فرمود: بردبارى و درنگ هم آهنگ هستند و نتيجه آن بلند همّتى است.<ref> سيد رضي؛ نهج البلاغة، محمد دشتى‌، قم‌، مشهور، 1379 ش‌، اول‌، ص739 «الْحِلْمُ وَ الْأَنَاةُ تَوْأَمَانِ يُنْتِجُهُمَا عُلُوُّ الْهِمَّةِ»</ref>
 
 
 
* از نشانه‎هاي مؤمن
 
حضرت صادق(ع) فرمود:
 
 
مؤمن به ايمان نمى‌رسد مگر اينكه عقلش كامل باشد و عقلش به كمال نخواهد رسيد مگر اين‎كه در او ده خصلت باشد: خيرش به همه برسد و مردم از شرش در امان باشند، كارهاى نيك را از خود اندك بداند و كارهاى اندك ديگران را بسيار بشمارد.... هر گاه با كسى كه از او متقى‌تر است ملاقات كرد در برابر او تواضع كند./<ref> علامه مجلسي؛ ترجمه الإيمان و الكفر بحار الانوار، عزيز الله عطاردى‌، تهران‌، انتشارات عطارد، 1378 ش، ج‌1، ص130</ref>
 
 
 
== آثار كم‎همتی ==
 
 
 
کارهای پست نشانه بی‎همتی است. همان‎طور که همت بلند آدمی را رشد می‎دهد و به کمالات می‎رساند، همت کوتاه و بی‎تفاوتی، به سقوط انسان می‎انجامد و آثاري از خود برجاي مي‎گذارد كه مي‎توان به موارد ذيل اشاره كرد:
 
 
 
*کسی که همتش کوچک باشد فضائل او از دست می‎رود.<ref> شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غرر الحكم، ج‌5، ص 210«من صغرت همّته بطلت فضیلته»</ref>
 
 
 
*محروم شدن از همنشيني با ديگران. امام علي(ع) مي‎فرمايند: با آدم کوتاه‎همت هم‎صحبت مشو (که تو را نیز ساقط می‎کند.)<ref> غررالحکم، ص ۳۵۹«من دنت همّته فلا تصحبه»</ref>
 
 
 
*كم‎ارزش بودن؛ امام علي(ع) مي‎فرمايند: کسی که همتی جز پر کردن شکم ندارد قیمت او نیز همان است که از شکم او بیرون می‎آید<ref> همانجا«من کانت همّته ما یدخل فی بطنه کانت قیمته ما یخرج من بطنه»</ref>
 
 
 
*و نيز مي‎فرمايند: آدميّتى براى كسى كه در او همّتى نباشد، نيست.<ref> شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غرر الحكم، ج‌6، ص 402 «لا مروّة لمن لا همّة له. »</ref>
 
 
 
*كم‎خير بودن؛ امام علي(ع) مي‎فرمايند: چه بی‎خیر است کسی که فکری جز شکم و شهوت ندارد.<ref> غررالحکم، ص ۳۵۹«ما ابعد الخیر ممّن همّته بطنه و فرجه»</ref>
 
 
 
*کسی که همتی جز دنیا ندارد هنگام مردن غصه او بسیار خواهد بود.<ref> همانجا«من کانت الدّنیا همّته اشتدّت حسرته عند فراقها»</ref>
 
 
 
*زيان‎كار نيست مگر كسى كه همّت او نفس او باشد.<ref> شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غرر الحكم، ج‌6، ص 105«ما المغبوط الّا من كانت همّته نفسه»</ref>
 
 
 
*حسادت به ديگران؛ امام علي(ع) مي‎فرمايند: حسادت دوست بر نعمتى از كمي همّت اوست.<ref> همان، ج‌6، ص11«من صغر الهمّة حسد الصّديق على النّعمة. »</ref>
 
== پانویس ==
 
 
 
<references/>
 
 
 
== منابع ==
 
[http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=39883 بلند همتی، زینب طاهری، سایت پژوهشکده باقر العلوم(ع) ( بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی)]، تاریخ بازیابی : 9 اردیبهشت 1391
 
 
[[رده:اخلاق فردی]]
 
[[رده:اخلاق فردی]]
 
[[رده:صفات پسندیده]]
 
[[رده:صفات پسندیده]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۹ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۰۳

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

Icon-computer.png
محتوای فعلی مقاله یکی از پایگاه های معتبر متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

همّت بلند یکی از فضایل اخلاقی و نشانه روح بزرگ آدمی است. روایات اسلامی، انسان‎ها را تشویق می‌‎کند که روح بلند داشته و خود را محدود به امور پست نکنند. انسان باید در تمام شئون زندگی، بلندهمت باشد و در تمام زمینه‌‎ها از جمله کسب علم، انجام عبادات، تأمین معاش و امور شایسته دیگر، همت عالی را سرلوحه کار خود قرار دهد.

تعریف بلندهمتی

«همّت» در لغت از ریشه «همّ» به معنای عزم قوی است.[۱] گاهی در لغت، همت و اراده را مترادف هم بیان می‌کنند؛ اما به معنی دقیق کلمه، همت به اراده قوی و عزم جزم و قصد نهایی در برخورد با کارها گفته می‌شود.[۲]

در اصطلاح، علوّ همت عبارت است از سعی و کوشش در تحصیل سعادت و کمال و طلب کردن کارهای بزرگ و عالی، بدون در نظر گرفتن سود و زیان دنیا، به ‎طوری که به سبب دست یافتن به منافع دنیوی شادمان نشود و از فقدان آن اندوهگین نگردد بلکه در طریق طلب از مرگ و کشته ‎شدن و مانند آن‎ها باک نداشته باشد.[۳]

انسان بلند همت به فرومرتبگی راضی نمی شود و به کم خشنود نمی شود. با آراسته شدن به همت بلند، آرزوها و کارهای بی ارزش از انسان زدوده می شود و درخت ذلت، پستی، و سازش در او ریشه کن می گردد.

ضد صفت بلندهمتی، «دون ‎همتی» است؛ به معنای پستی طبع و قصور همت از طلب کارهای بزرگ و قناعت نمودن به اعمال جزئی، که این صفت خبیثه نتیجه کم‌دلی و ضعف نفس است.[۴] فرد با همت پایین، در زندگی دنیایی و در امور اخروی رشدی ندارد.

بلندهمتی در روایات

نشانه‌های بلندهمتی

نشانه های بلند‎همتی را می ‎توان در رفتارهای شخص پیدا کرد و ­آن را می ­توان در موارد زیر برشمرد:

  • ایمان: ایمان یک شخص گواهی است بر همت بلند او، چنانچه از امام على علیه السلام نقل شده است: بلند همّتى از ایمان است.[۵]
  • بخشش و انفاق: امام علی علیه السلام می ‎فرماید: «مِن شرف الهمة بذل الانسان»؛ بذل و بخشش آدمی نشانه بلندهمتی اوست.[۶]
  • اعمال نیکو و زیبا: شخصی که دارای همت بلند است، در امور خود تمام دقت را به کار می ‎برد و سعی بر آن دارد که کار را به نحو احسن به پایان برساند. حضرت علی علیه السلام می ‎فرماید: «الفعل الجمیل ینبئ عن علوّ الهمة»؛ «کردار زیبا خبر از بلندی همت می ‎دهد».[۷]
  • فرمانبری از خدا: امام علی علیه السلام می ‎فرماید: «الطاعة همة الأکیاس، المعصیة همة الأرجاس»؛ فرمانبری از خداوند همت زیرکان است و نافرمانی از خدا همت پلیدان است.[۸]
  • طمع نداشتن: «الکفّ عما فی أیدی الناس عفّة و کبر همة»؛ طمع نداشتن به آنچه در نزد مردم است، (نشان) عفت و بلندهمتی است.[۹]

موارد شایسته بلندهمتی

  • انسان مؤمن باید بلند‎همت باشد و بیشتر همت خود را در مسیر آخرت قرار دهد، که بنابر کلام امیرالمؤمنین علی علیه السلام: «من کانت الآخرة همته بلغ من الخیر غایة اُمنیته»؛ هر کس که آخرت همتش باشد از خیر به نهایت آرزویش می ‎رسد.[۱۰]
  • ایشان هم‎چنین می ‎فرمایند: «اجعل همّک و جهدک لآخرتک»؛ همت و تلاش خود را صرف آخرتت کن.[۱۱]
  • و می فرماید: «اجعل کلّ همّک و سعیک للخلاص من محلّ الشّقاء والعقاب والنّجاة من مقام البلاء والعذاب»؛ همگى همت و سعى خود را از براى رهائى از جایگاه بدبختى و عقاب و رستگارى از محلّ بلا و عذاب بگردان؛[۱۲]
  • «من کانت الدّنیا همّه طال یوم القیامة شقاؤه و غمّه»؛ هر که دنیا عزم او باشد بدبختى و غم او در روز قیامت طولانی شود.[۱۳]
  • «من لم یکن همّه ما عنداللَّه سبحانه لم یدرک مُناه»؛ اگر عزم و قصد او آنچه نزد خداى سبحان است نباشد، به آرزوهاى خود نمی ‎رسد.[۱۴]
  • همچنین ایشان توصیه می ‎فرمایند: «اقصر همتک علی ما یلزمک و لا تخض فیما لا یعنیک»؛ همت خود را صرف چیزهایی کن که به آن نیاز داری و آنچه را به کار تو نمی ‎آید پیگیری مکن.[۱۵]

آثار بلندهمتی

دست‎یابی به آرمان‎های بلند نیاز به همتی بلند دارد؛ زیرا همت‎های بلند است که می تواند موانع را بردارد و آدمی را در مسیر خود به اوج والایی برساند و آثار نیکویی نصیب انسان نماید که از جمله آن آثار عبارتند از:

  • خشنودی خداوند متعال در کارهایی است که نشانگر همت عالی فرد باشد؛ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می ‎فرماید: «انّ الله یحبّ معالی الامور ...»؛ خداوند متعال از کارهای بزرگ و امور عالی خوشنود می ‎گردد.[۱۶]
  • تلاش برای اطاعت الهی، چون‎ که شخص بلند همت به کمتر از بهشت راضی نمی ‎شود.[۱۷]
  • شرافت نصیب کسی می شود که همت خود را صرف امور ناچیز نگرداند؛ امیرالمؤمنین علی علیه السلام می ‎فرماید: «الّشرف بالهمم العالیة لا بالرّمم البالیة»؛ شرف و بلندى مرتبه به همت‎هاى بلند است نه به استخوان‎هاى کهنه شده.[۱۸]
  • امام باقر علیه السلام فرمود: «لَا شَرَفَ کبُعدِ الهِمَّة»؛ هیچ شرفی همانند بلندهمتی نیست.[۱۹]
  • همت عالی صاحبش را به عظمت و بزرگی می ‎رساند؛ حضرت علی علیه السلام می ‎فرماید: «من رقی درجات الهمم عظّمته الامم»؛ هر که از نردبان همت بلند بالا رود، جهانیان او را به دیده تعظیم بنگرند[۲۰]
  • و نیز می ‎فرماید: «ما رفع امرء کهمّته»؛ هیچ چیز مانند همت بلند انسان را بزرگ نکرد.[۲۱]
  • در کلام دیگر ایشان بزرگواری و آقایی را نتیجه داشتن همت بلند دانسته‎ اند: «الکرم نتیجة علوّ الهمّة».[۲۲]
  • بردباری: امام علی علیه السلام فرمود: «الحِلمُ وَالأَنَاةُ تَوْأَمَانِ ینتِجُهُمَا عُلُوُّ الهِمَّةِ»؛ بردبارى و درنگ همراه هم هستند که آن دو نتیجه بلند همّتى است.[۲۳]
  • رسیدن به خواسته ها: امام علی علیه السلام فرمود: «من بذل جهد طاقته بلغ کُنه ارادته»؛ هر که توان خود را برای رسیدن به هدف خود بکار گیرد به تمام خواسته هایش خواهد رسید.[۲۴]
  • معیار ارزش انسان: امام علی علیه السلام فرمود: «قدر الرّجل علی قدر همّته»؛ ارزش آدمی به اندازه همتش است.[۲۵]
  • بی نیازی از مردم: «استَجلِب عِزَّ الیأسِ بِبُعدِ الهِمَّةِ»؛ عزت و بی ‎نیازی از مردم را با بلندی و بزرگی همت جلب نما.[۲۶]
  • اخلاق نیکو: امام علی علیه السلام می ‎فرماید: «احسن الشّیم شرف الهمم»؛ بهترین خوی‌‎ها برترى همّت‎ها است.[۲۷]

آثار کم‌همتی

کارهای پست نشانه بی همتی است؛ همان‎طور که همت بلند آدمی را رشد می ‎دهد و به کمالات می ‎رساند، همت کوتاه و بی ‎تفاوتی به سقوط انسان می ‎انجامد و آثاری از خود برجای می ‎گذارد که می ‎توان به موارد ذیل اشاره کرد:

  • امام علی علیه السلام فرمود: «من صغرت همّته بطلت فضیلته»؛ کسی که همتش کوچک باشد فضائل او از دست می رود.[۲۸]
  • عدم شایستگی برای همنشینی: امام علی علیه السلام می ‎فرماید: «من دنت همّته فلا تصحبه»؛ با آدم کوتاه ‎همت هم ‎صحبت مشو (که تو را نیز ساقط می ‎کند).[۲۹]
  • کم ‎ارزش بودن؛ امام علی علیه السلام می ‎فرماید: «من کانت همّته ما یدخل فی بطنه کانت قیمته ما یخرج من بطنه»؛ کسی که همتی جز پرکردن شکم ندارد قیمت او نیز همان است که از شکم او بیرون می ‎آید.[۳۰]
  • و نیز می ‎فرماید: «لا مروّة لمن لا همّة له». جوانمردى براى کسى که در او همتى نباشد، نیست.[۳۱]
  • کم ‎خیر بودن؛ امام علی علیه السلام می ‎فرماید: «ما ابعد الخیر ممّن همّته بطنه و فرجه»؛ چه بی ‎خیر است کسی که فکری جز شکم و شهوت ندارد.[۳۲]
  • «من کانت الدّنیا همّته اشتدّت حسرته عند فراقها»؛ کسی که همتی جز دنیا ندارد هنگام مردن غصه او بسیار خواهد بود.[۳۳]
  • «ما المغبوط الّا من کانت همّته نفسه»؛ زیان‎کار نیست مگر کسى که همّت او نفس او باشد.[۳۴]
  • حسادت به دیگران؛ امام علی علیه السلام می ‎فرمایند: «مِن صغر الهمّة حسد الصّدیق على النّعمة»؛ حسادت دوست بر نعمتى از کمی همّت اوست.[۳۵]
  • عدم سربلندی؛ امام صادق علیه السلام می فرماید: سه چیز انسان را از رسیدن به سربلندی باز می دارد: «قَصرُ الهِمّهِ وَ قِلّة الحیله وَ ضَعفُ الرّأی»؛ همت کم، ناپختگی و کم تجربگی، ضعف در تصمیم گیری.[۳۶]

پانویس

  1. مصطفوى، حسن‌؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‌، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب‌، ۱۳۶۰ ش‌، ج‌۱۱، ص۲۸۶
  2. ترجمه الفروق فی اللغه، محمد علوی‌مقدم.
  3. نراقی، مولا مهدی؛ علم اخلاق اسلامی (ترجمه کتاب جامع السعادات)، ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، انتشارات حکمت، ۱۳۶۶ ه.ش، اول، ص ۳۲۲.
  4. نراقی، ملا احمد؛ معراج السعاده، قم، زهیر، ۱۳۸۶ ه.ش، اول، ص۱۷۸.
  5. صابرى یزدى، على رضا/ انصارى محلاتى‌، محمدرضا؛ الحکم الزاهرة با ترجمه انصارى‌، قم‌، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامى‌، دوم‌، ۱۳۷۵ ش، ‌ص ۴۵۸.
  6. غررالحکم، ص ۳۸۳.
  7. خوانساری، جمال الدین؛ شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غررالحکم، دانشگاه تهران، ۱۳۶۶ ش، ج‌۱، ص ۳۶۵.
  8. غررالحکم، ص ۱۸۱ و ۱۸۵ .
  9. همان، ص ۳۹۸.
  10. تمیمى آمدى، عبدالواحد؛ تصنیف غررالحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات قم، ۱۳۶۶ ش، اول، ص ۱۴۴.
  11. غررالحکم، ص ۳۵۹.
  12. شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غررالحکم، ج‌۲، ص۲۲۳.
  13. همان، ج‌۵، ص۴۴۶.
  14. همان، ج‌۵، ص۴۱۰.
  15. تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص ۴۷۷.
  16. شیخ حر عاملى؛ ‌وسائل الشیعة، قم‌، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۰۹ هجرى‌، اول، ‌ج ۱۷، ص ۷۳.
  17. امین محمد، هیئت، اخلاق اسلامی، ترجمه سید صادق شفائی زاده، دارالانصار، ۱۳۸۵ هـ.ش، ج۱، ص۷۰۰.
  18. شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غررالحکم، ج‌۲، ص ۱۰۶.
  19. علامه مجلسى‌؛ بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران‌، اسلامیه‌، مختلف، ج۷۵، ص۱۶۵.
  20. غررالحکم، ص ۴۴۸.
  21. همان، ص ۳۵۹.
  22. همان، ص ۳۸۲.
  23. سید رضی؛ نهج البلاغة، محمد دشتى‌، قم‌، مشهور، ۱۳۷۹ ش‌، اول‌، ص۷۳۹.
  24. غررالحکم، ص ۴۴۴.
  25. شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غررالحکم، ج‌۴، ص۵۰۰.
  26. نورى، حسین؛ مستدرک الوسائل‌، قم‌، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۰۸ هجرى‌، اول‌، ج۱۲، ص۶۷.
  27. شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غررالحکم، ج‌۲، ص ۳۹۵.
  28. شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غررالحکم، ج‌۵، ص ۲۱۰.
  29. غررالحکم، ص ۳۵۹.
  30. همان.
  31. شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غررالحکم، ج‌۶، ص ۴۰۲.
  32. غررالحکم، ص ۳۵۹.
  33. همان.
  34. شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غررالحکم، ج‌۶، ص ۱۰۵.
  35. همان، ج‌۶، ص۱۱.
  36. بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۲۲۹؛ الحیاه با ترجمه احمد آرام، ج ۱، ص ۵۳۸؛ تحف العقول، ص ۳۱۵.

منابع