امام هادی علیه السلام

این مقاله حاصل همکاری و مشارکت جمعی از اعضای دانشنامه اسلامی در نسخه پیشین دانشنامه است. به هنگامی که اطلاعات دانشنامه از نرم افزار پیشین به نرم افزارکنونی منتقل شد آخرین ویرایش آنجا به عنوان اولین نسخه در نرم افزار جدید ثبت شد. چنانچه علاقه مندید نام کاربری که تدوین کننده این مقاله در نسخه پیشین بوده یا بیشترین مشارکت را در تهیه آن داشته است را بدانید به صفحه مشارکت کنندگان در نسخه پیشین مراجعه کنید

زندگی نامه امام هادی (ع)

پیشوای دهم شیعیان حضرت امام هادی(ع) در سال 212 ه.ق در شهر صریا(نزدیک مدینه) دیده به جهان گشود. پدر ایشان حضرت امام محمد تقی جوادالائمه (ع) ومادرشان بانویی فاضله و عفیفه به نام سمانه است. نام مبارک ایشان علی، از القابشان نقی، هادی و نجیب ؛ و کنیه شان ابو الحسن می باشد. مدت امامت ایشان حدود 34 سال است یعنی ازسال 220 ه.ق (سال شهادت امام جواد علیه السلام) تا سال 254 ه.ق که در شهر سامرا به شهادت رسیدند. پس از شهادت، امام حسن عسکری(ع) بر پیکر مطهر پدر خویش نماز گزارد وپس از تشییع جنازه ، ایشان را در منزل خویش به خاک سپردند. در مورد شهادت امام هادی(ع) و قاتل آن حضرت اختلاف است : برخی معتمد عباسی را قاتل آن حضرت میدانند(یعنی این واقعه در زمان خلافت معتمد رخ داده است) وبه عقیده ی برخی دیگر معتز عباسی، فرمان قتل آن بزرگوار را صادر و معتمد آن را اجرا کرد(یعنی این واقعه در زمان خلافت معتز روی داده است) .

اوضاع سیاسی زمان امام هادی(ع)

امام علی النقی الهادی علیه السلام در سال 220 ه.ق به امامت رسیدند. در این زمان ایشان در مدینه بودند و در آنجا به مدت 13 سال وظایف امامت خود را انجام می دادند؛ مردم از این سرچشمه ی حیات معنوی و علمی و فکری سیراب می شدند و ایشان نیز به همه ی امور شیعیان رسیدگی می کردند تا اینکه متوکل (خلیفه ی وقت) که در دشمنی با ائمه ی اطهار(ع) مشهور بود؛ به خاطر هراسی که از نفوذ و محبوبیت امام(ع) در جامعه داشت ایشان را از مدینه به سامرا فراخواند زیرا احساس می کرد که باید امام را از نزدیک تحت نظر بگیرد. پس از آمدن امام به سامرا، اگرچه ایشان ظاهرا آزاد بود اما «متوکل» منزلشان را طوری انتخاب کرده بود که همواره تحت نظر باشند. او به طور مرتب دستور تفتیش منزل ایشان را صادر می کرد و تمام دیدارها و رفت و آمدها توسط نیروهای حکومتی کنترل می شد. او جو بسیار خفقان آمیزی را برجامعه حکمفرما کرده بود و سختگیری وفشار زیادی را بر شیعیان اعمال می کرد: اوعلویان را در محاصره ی اقتصادی قرار داده بود. به شاعران درباری مال فراوانی می داد تا در اشعار خود به ائمه(ع) بی احترامی کنند. او اکثر سادات جلیل القدر آن زمان را دستگیر و زندانی کرده بود. از هولناکترین اقدامات او در دوره ی حکومتش، انهدام وتخریب مرقد امام حسین(ع) بود. اوضاع معیشتی مردم و خصوصا علویان در زمان خلفای عباسی مخصوصا متوکل و بقیه ی خلفای هم عصر امام هادی(ع) ، بسیار دشوار بود زیرا آنان بیت المال مسلمین را صرف خوشگذرانی هایی می کردند که به گواهی تاریخ، هزینه های مربوط به آ نها بی سابقه بوده است.

فعالیت های امام(ع)

امام هادی علیه السلام با اینکه شدیدا تحت نظر بود، اما از پای ننشست و فعالیت های خود را به شیوه ای مطابق اوضاع زمان خویش به پیش برد. از مهمترین فعالیت های ایشان این بود که به مردم از راه های گوناگون آگاهی داده و منصب امامت و مقام علمی خود را در طی سخنان خویش و در مناظرات و پرسش و پاسخ های علمی ،آشکار کرده و تثبیت کنند. همچنین عدم مشروعیت حکومت بنی عباس را تبیین می کردند. یکی دیگر از محورهای فعالیت امام، آماده کردن مردم و شیعیان نسبت به غیبت حضرت مهدی(ع) بود. البته ایشان با نهایت احتیاط و جلوگیری از حساس شدن حکومت، این موضوع را به طور سر بسته در ضمن سخنان خویش ذکر می فرمودند.

وضعیت علمی زمان امام(ع)

در حکومت بنی عباس از طرف خلفا به مسائل علمی وفرهنگی تمایل نشان داده می شد. در این زمان بسیاری از کتب سلیر ملل به عربی ترجمه شد و همین امر موجب شد افکار مردم و اوضاع علمی جامعه متحول شود. همچنین مکاتب کلامی مانند اشاعره و معتزله رونق گرفته بود و شبهاتی مانند جسمیت خداوند، جبر گرایی مطلق یا اختیار مطلق، حادث یا قدیم بودن قرآن و... مطرح می شد که موضع گیری امام هادی(ع) و پاسخ ایشان به چنین شبهاتی ، اولا اصالت و حقانیت مواضع شیعه را نشان می داد و ثانیا مسلمین را از گرفتاری در دام چنین شبهاتی حفظ می کرد.

اصحاب امام هادی(ع)

- فضل بن شاذان: از متکلمان بزرگ شیعه در قرن سوم هجری است که از اصحاب امام هادی(ع) به شمار می رود.

- حضرت عبد العظیم حسنی(ع):از سادات جلیل القدری است که نسب شریفش به امام حسن مجتبی(ع) می رسد. او از نظر علمی و عقیدتی مورد تایید امام هادی (ع) بود.

زیارت جامعه ی کبیره

از امام هادی(ع) چندین دعا و زیارت نامه برجای مانده است که از مشهورترین آنها زیارت جامعه ی کبیره است. این زیارت دارای سند صحیح بوده و ازنظر بلاغت نیز در بالاترین درجه قرار دارد. شروح متعددی به فارسی وعربی بر این زیارت نوشته شده است. زیارت جامعه ی کبیره متضمن مفاهیمی بسیار عالی و مطالبی بدیع است. از دیگر زیارات برجای مانده از امام هادی(ع) ،زیارت غدیر است که در آن هم خصوصیات و ویژگی های حضرت علی(ع) و هم حادثه ی غدیر ذکر شده است.

برخی از سخنان امام هادی(ع)

«الدُّنْيا سُوقٌ رَبِحَ فيها قَوْمٌ وَ خَسِرَ آخَرُونَ» دنيا همانند بازارى است كه عدّه اى در آن سود مى برند و عدّه اى ديگر ضرر و خسارت متحمّل مى شوند.(1)

النّاسُ فِى الدُّنْيا بِالاْ مْوالِ وَ فِى الاَّْخِرَةِ بِالاْ عْمالِ» « مردم در دنيا به وسيله ثروت و تجمّلات شهرت مى يابند ولى در آخرت به وسيله اعمال محاسبه و پاداش داده خواهند شد.(2)

«مَنْ رَضِىَ عَنْ نَفْسِهِ كَثُرَ السّاخِطُونَ عَلَيْهِ» هر كه از خود راضى باشد بدگويان او زياد خواهند شد.(3)

«اِنّ اللّهَ جَعَلَ الدّنيا دارَ بَلْوى وَالاْ خِرَةَ دارَ عُقْبى ، وَ جَعَلَ بَلْوى الدّنيا لِثوابِ الاْ خِرَةِ سَبَباً وَ ثَوابَ الاْ خِرَةِ مِنْ بَلْوَى الدّنيا عِوَضا» همانا خداوند، دنيا را جايگاه بلاها و امتحانات و مشكلات قرار داد؛ و آخرت را جايگاه نتيجه گيرى زحمات ، پس بلاها و زحمات و سختى هاى دنيا را وسيله رسيدن به مقامات آخرت قرار داد و اجر و پاداش زحمات دنيا را در آخرت عطا مى فرمايد.(4)

«الْعُجْبُ صارِفٌ عَنْ طلب الْعِلْمِ، داعٍ إ لىَ الْغَمْطِ وَ الْجَهْلِ» خودبينى و غرور، انسان را از تحصيل علوم باز مى دارد و به سمت حقارت و نادانى مى كشاند.(5)

پی نوشت:

1- اعیان الشیعه، ج2، ص 39.

2- همان.

بحارالا نوار، ج 69، ص 316،ح 24. 3-

تحف العقول، ص 358. 4-

5- بحارالا نوار، ج 75، ص 369، ح 4.

منابع:

1- تحلیلی از تاریخ دوران دهمین خورشید امامت امام هادی علیه السلام، علی رفیعی، مرکز انتشارات حوزه علمیه قم دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1370.

2- چهل داستان و چهل حدیث از امام هادی علیه السلام، عبدالله صالحی، نشر مهدی یار، قم، 1386.

3- دایرة المعارف تشیع، زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی،کامران فانی و بهاءالدین خرمشاهی، نشرشهید سعید محبی، 1383.

4- زندگانی امام هادی علیه السلام، محمد باقر شریف القرشی، ترجمه غلامحسین انصاری، شرکت چاپ ونشر بین الملل، تهران، 1388.

5- زندگانی تحلیلی پیشوایان ما؛ ائمه دوازده گانه(ع)، عادل ادیب، ترجمه اسد الله مبشری، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران،1386.

6- سیره ی پیشوایان؛ ن‍گ‍رش‍ی‌ ب‍ر زن‍دگ‍ان‍ی‌ اج‍ت‍م‍اع‍ی‌، س‍ی‍اس‍ی‌ و ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ ام‍ام‍ان‌ م‍ع‍ص‍وم‌ ع‍ل‍ی‍ه‍م‌ال‍س‍لام‌، مهدی پیشوایی، با مقدمه جعفر سبحانی، موسسه امام صادق(ع)، قم، 1372.