امامزاده علی الحارث بن احمد قم

امامزادگان احمد و علی، قم

آستادن مقدس امامزادگان «احمد و علی» از نوادگان امام سجاد(علیه‌السلام)، از بقاع متبرکه شهر قم در محله «خاکفرج» است.

معرفی امامزاده

در اینکه مدفون این بقعه چه کسى مى باشد، احتمالاتى داده شده، از جمله مرحوم ناصر الشریعه در کتاب «تاریخ قم» نوشته است: "از قراریکه بعضى از ثقات روى قبر را دیده بودند و حالیه جایش گچ زده اند، نوشته بوده حارث بن زید بن على بن الحسین(علیه السلام) ولى این زمان معروف شده است به شاهزاده احمد از اولاد امام زین العابدین(علیه السلام) و اگر نام احمد صحیح باشد باحتمالى که بعضى داده اند محتمل است که احمد بن محمد بن على بن عمر بن حسن افطس بن على بن امام زین العابدین(علیه السلام) باشد".

اما در مورد احتمال اول فوق باید گفت که در هیچ یک از کتب انساب و تاریخ براى زید الشهید فرزندى به نام حارث ثبت نشده و اگر هم ملقب بودن یکى از فرزندان زید الشهید (یحیی، حسین، عیسی، محمد) را به حارث بدانیم، لازمه اش آن است که ذکرى در کتب شده باشد. وانگهى دلائلى متقن موجود است که مدفون در این بقعه شاهزاده اى از نسل عمر بن حسن افطس مى باشد، زیرا همچنانکه مرحوم عباس فیض هم قائل شده در کتاب تاریخ قدیم قم مسطور است که: "دیگر از امامزادگانی که از فرزندان عمر بن حسن افطس بقم آمدند جناب شاهزاده محمد بن علی بن عمر بن حسن افطس بن على بن امام زین العابدین(علیه السلام) بود و از او در قم دو پسر بنام ابوالحسین احمد و ابوعبدالله حسین وجود آمدند و مادر آنها هم دختر حسن بن على بن عمر بن امام زین العابدین(علیه السلام) بود. و ابوالحسین احمد بن محمد در قم ماندگار شد و با وجه معاشى که داشت اکتفاء مى نمود و در اینجا (قم) از وى ابوالقاسم على ملقب به حارث بوجود آمده و از على الحارث بن احمد هم دو پسر بنام ابوالفضل و ابوسهل بوجود آمدند. و اما ابوعبدالله حسین بن محمد از قم به بغداد هجرت کرد و در آنجا سکونت گزید تا در سال ۳۷۵ هـ .ق وفات نمود".

و مرحوم عباس فیض در کتاب «گنجینه آثار قم» در تأیید مطالب فوق مى نویسد: "در این بقعه پدر و پسرى از سادات سجادى مدفونند، اما پدر بنام و نسب ابوالحسین احمد بن ابى الخیر محمد بن على بن عمر بن حسن الافطس ابن على الأصغر ابن امام زین العابدین(علیه السلام) و فرزند بنام ابوالقاسم على ملقب به حارث می باشد. و هرگاه شاهزاده على الرضا مدفون در ساوه هم پسر ابوالحسین احمد باشد، بنابراین باید گفت او را دو پسر به اسامى على الرضا و على الحارث بوده است. و قدر متیقن على الحارث فرزند ابوالحسین احمد است که در جوار پدر خود مدفون مى باشد و این امر متکى به لوح مزار قدیمى وى از آثار قرن هفتم است که همزمان با بناء بقعه ساخته و پرداخته شده است و بواسطه برخوردارى از کمال نفاست به موزه ایران باستان در تهران انتقال داده شده است که با کاشیهاى درب بهشت در معرض تماشا قرار دارند".

پس بنابر اظهارات فوق، دیگر جاى تردید نیست که شاهزادگان ابوالحسین احمد و پسرش على الحارث در این بقعه مدفون می باشند، کما اینکه صاحب کتاب «انوار المشعشعین» هم بر این عقیده بوده است.

توصیف بقعه

امامزاده شاهزاده على الحارث و شاهزاده احمد، قبلا داراى بقعه مجلل و ایوانهاى با شکوه و غرفه هاى مصفا و گنبدى مخروطى شکل از کاشى و سه صحن داشت، که بر اثر گسترش شهر و افتادن بقعه در مسیر خیابان، تخریب شده و از آثار تاریخى آن و قبرستان بزرگ وادى السلام چیزى بجا نمانده است. پس از آن، به امر و مساعدت آیت الله مشکینى بقعه کوچکى به سبک بقاع قرن هفتم و هشتم هجرى فاقد حجرات و بیوتات ساخته شده است. اما وضع قدیم بقعه در کتاب «راهنماى قم» که آن را در شمار بناهاى کهن شهر قم آورده، چنین توصیف شده است: "چهار گنبد حارث احمد بن امام زین العابدین(علیه السلام) که به خاکفرج معروف است، و گنبد آن مخروطى ۱۲ ترکى از کاشى است و کاشیهاى آن فیروزه و چندان نفاست ندارد و البته می دانیم که کاشى کارى آن چندان قدمت ندارد ولى اصل بناء و گنبد در اوائل قرن هشتم هجرى و تقریبا با بناى گنبد على بن جعفر(علیه السلام) و احمد بن قاسم مطابق است. ناگفته نماند که روى قبر حارث بن احمد سابقا سه تکه کاشى خشتى مربوط به اوائل قرن هشتم و از جنس کاشیهاى على بن جعفر(علیه السلام) بوده که بر روى آن عبارات زیر با خط برجسته کنده بودند: "هذا مضجع شریف للامام حارث بن الامام احمد بن الامام المعصوم زین العابدین ابن الامام المعصوم الشهید الحسین ابن الامام الاکبر امیرالمؤمنین على بن ابى طالب علیه الصلوة". و در حاشیه سه خشت سوره یس نیز با خط برجسته نوشته شده است که این سه خشت از لحاظ قدمت و نفاست حائز اهمیت و اکنون به موزه باستان شناسى مرکز انتقال داده شده است.

اما توصیف بقعه احداثى جدید چنین است که اصل بقعه بصورت هشت ضلعى منتظم و منقش به نماء آجرى که مدخل اصلى بقعه از خیابان باز مى شود و خود بقعه فاقد حجرات و بیوتات است و طبق بناهاى بقاع قرن هفت و هشت هجرى ساخته شده که ارتفاع تقریبى گنبد از سطح زمین ۱۰ متر و از سطح بام ۴ متر مى باشد، و بشکل هرمى که حدود سه متر آنرا با کاشیهاى الوان به رنگ آبى با بوته هاى گل مزین نموده اند و تحت گنبد مزبور هم صورت یک قبر که مدفن دو شاهزاده مى باشد به چشم مى خورد.

آرامگاه مادر گرامی مرحوم امام خمینی نیز در حیاط همین بقعه قرار دارد.

منابع

• "امامزاده علی الحارث بن احمد"، سایت الشیعه.
• "امامزاده احمد و على‏ الحارث ـ محله خاکفرج‏"، سایت مزارات ایران و جهان اسلام.