اخلاق الهی

این مقاله حاصل همکاری و مشارکت جمعی از اعضای دانشنامه اسلامی در نسخه پیشین دانشنامه است. به هنگامی که اطلاعات دانشنامه از نرم افزار پیشین به نرم افزارکنونی منتقل شد آخرین ویرایش آنجا به عنوان اولین نسخه در نرم افزار جدید ثبت شد. چنانچه علاقه مندید نام کاربری که تدوین کننده این مقاله در نسخه پیشین بوده یا بیشترین مشارکت را در تهیه آن داشته است را بدانید به صفحه مشارکت کنندگان در نسخه پیشین مراجعه کنید

يكي از شاخه‌هاي اخلاق كه مهم‌ترين آن هم مي‌باشد: رابطه‌ي انسان با خداوند است يعني اخلاق الهي. شايد بتوان گفت شاخه‌هاي ديگر اخلاق همه تحت تاثير اين شاخه مي‌باشند و موفقيت يا عدم موفقيت در اخلاق الهي موفقيت يا شكست انسان در روابط ديگر اخلاقي را به دنبال دارد.

بر اساس براهين اقامه شده، خالقي براي اين مخلوقات وجود دارد و بر اساس خميرمايه‌ي خلقتي كه در وجود انسان‌ها قرار داده است (فطرت) وجود كششي به سمت پرستش موجود برتر و ميل حركت به سوي او در وجود همه هست به خاطر همين هدف خلقت را عبوديت اين خالق و خداوند دانسته‌اند زيرا كه عبوديت او غير از اين كه نفعي براي ذات مقدسش ندارد، همه‌ي سود آن براي بندگان است و اين سود همان صعود و رسيدن به كمال انسانيت است كه آن متصف شدن به صفات عاليه و كماليه و دور شدن از رذائل و پستي‌هاست يعني همان همانند خداوند متعال شدن است.

در اين رابطه هم علم اخلاق دست بكار شده و آن روابطي را كه مربوط به حيطه‌ي انسان و خداوند مي‌شود شناسايي كرده و بايدها و نبايدها در اين مورد را نشان مي‌دهد تا آن‌هايي كه قصد سيرلي الله را دارند، سرگردان نمانده و با عمل به اين بايدها و نبايدها خويشتن خود را به صفات عاليه مزين كرده و از لوث رذائل پاك نمايند تا آرام آرام با سير صعودي قله‌هاي كمال و سعادت را طي كرده و هر روز ضعف‌ها ونقصان‌هاي خود را از بين ببرند و الهي شوند. (جواهر السنیه فی الاحادیث القدسیه/ شیخ حر عاملی)

«عبدي اطعني حتي اجعلك مثلي؛ بنده‌ي من، مرا اطاعت كن تا تو را مثل خودم كنم».

مسائلي كه در اين شاخه مطرح مي‌شود:

1. ضرورت اخلاقی شناخت خداوند؛
2. راه‌هاي شناخت خداوند (حضوري و اكتسابي)؛
3. موانع معرفت به خداوند:
   1. پيروي از هواي نفس؛
   2. محبت دنيا؛
   3. سطحی‌نگری؛
   4. عادات فكری و تقليد از پدران؛
   5. رذايل نفسانی مانند عجب.
4. مراتب معرفت:
   1. علم اليقين؛
   2. حق اليقين؛
   3. عين اليقين.
5. انواع توحيد:
   1. توحيد ذات؛
   2. توحيد صفات؛
   3. توحيد افعالی؛
   4. توحيد در عبادت.
6. ایمان:
   1. موانع ايمان؛
   2. آثار ايمان؛
   3. مراتب ايمان.
7. محبت:
   1. عوامل محبت؛
   2. مراتب محبت؛
   3. نشانه‌هاي محبت حقيقي؛
   4. محبت به خداوند.
8. عبادت:
   1. اقسام عبادت؛
   2. حضور قلب:
      1. راه تحصيل حضور قلب؛
      2. مراتب حضور قلب؛
      3. آثار عبادت؛
      4. اخلاص:
         1. اهميت اخلاص؛
         2. راه كسب اخلاص؛
         3. آثار اخلاص.
9. توكل:
   1. آثار توكل؛
   2. مراتب توكل.
10. ريا:
    1. منشأ ریا؛
    2. آثار ريا؛
    3. درمان ريا.
11. خوف:
    1. انواع خوف:
       1. خوف از گناه؛
       2. خوف از غفلت و كوتاهي؛
       3. خوف از عاقبت بد؛
       4. خوف از جهان پس از مرگ؛
       5. خوف دوري از خدا.
    2. آثار خوف از خدا:
       1. پذيرفتن انذار و تذكر؛
       2. اقدام به عمل؛
       3. هدايت؛
       4. مغفرت؛
       5. آخرت نيكو؛
       6. رضايت خداوند.
    3. روش تحصيل خوف.
12. رجا:
    1. نشانه‌ي رجا.
13. نااميدي از رحمت خدا:
    1. منشأ نااميدي؛
    2. عوامل نااميدي؛
    3. آثار نااميدي؛
    4. درمان نااميدي.
14. صبر:
    1. اقسام صبر؛
    2. مراتب صبر؛
    3. آثار صبر؛
    4. راه دستيابي به صبر.
15. شكر:
    1. عوامل زمينه‌ساز شكر؛
    2. اقسام شكر؛
    3. آثار شكر.
16. رضا:
    1. منشأ رضا؛
    2. آثار رضا.
17. گناه:
    1. آثار گناه:
       1. كيفر الهي؛
       2. نابودي اعمال؛
       3. عدم قبولي اعمال؛
       4. محروميت از عمل صالح؛
       5. عدم استجابت دعا؛
       6. محروميت از روزی و نعمت؛
       7. نزول بلا؛
       8. بيماری دل و انكار حقايق؛
       9. محروميت از آمرزش؛
       10. ترس از مرگ.
    2. علت گناه؛
    3. گناه صغيره و كبيره.
18. توبه:
    1. اقسام توبه؛
    2. شرايط توبه؛
    3. آثار توبه.

منابع

(1). آموزه‌هاي بنيادين علم اخلاق، جلد دوم، محمد فتحعلي خاني.

(2). جواهر السنیه فی الاحادیث القدسی، شیخ حر عاملی.