نثر الجواهر و الدرر فی علماء القرن الرابع عشر (کتاب)
کتاب «نثر الجواهر و الدرر فی علماء القرن الرابع عشر» تألیف یوسف عبدالرحمن مرعشلی محقق معاصر لبنانی است، که در آن اعلام و علمای دینی قرن چهاردهم قمری را گرد آورده است. اثر دیگری از مؤلف نیز با عنوان «عقد الجوهر فی علماء الربع الأول من القرن الخامس عشر» -در شرح حال علمای ربع اول قرن پانزدهم- در ذیل کتاب مذکور آمده است.
 | |
| نویسنده | یوسف عبدالرحمن مرعشلی |
| موضوع | تراجم/سرگذشت‌نامه‌ها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۲ |
|
| |
انگیزه نگارش
نویسنده در مقدمه «نثر الجواهر و الدرر فی علماء القرن الرابع عشر» به اهتمام مسلمانان در تدوین شرح حال و اخبار محدثین، فقها، مفسرین، شعرا و... در هر عصر و یا اعیان قرون مختلف اشاره کرده و در ادامه چنین نوشته است:
«نگارش کتاب جامعی مشتمل بر شرح حال علمای قرن چهاردهم از جمله آرزوهای من بود، اما تا آنجا که اطلاع داشتم چنین کاری انجام نشده بود؛ لذا با سرمایه ای اندک به این کار قیام نمودم. ابتدا با اهل علم و اساتید فاضلم مشورت کردم. همه آنها مرا به این کار تشویق کردند و خداوند نیز به من شرح صدر عنایت نمود. پس به گردآوری شرح حال علمای این قرن از منابع مختلف اقدام نمودم».
محتوای کتاب
نویسنده پس از تبیین فضیلت علم و عالم، این نکته را تذکر می‌دهد که در این کتاب، شرح حال علما و دانشمندان برگزیده دینی به ترتیب حروف الفبا گردآوری شده است.
گاهی نویسنده شرح حال یک عالم را در بیش از یک مصدر یافته که به لحاظ بلندی و کوتاهی متفاوت هستند. گاه به پنج شرح حال دست یافته و بر مصدری که جامع تر نوشته شده اعتماد کرده و آنچه را که در آن نیست از سایر مصادر با رعایت اختصار غیر مخلّ بر آن افزوده است.
وی همچنین تلاش کرده تا آنچه را که به حیات فرد تعلق دارد از اسم، نسب، کنیه، شهرت، لقب، تاریخ و مکان ولادت، رشد و علم آموزی، اساتید، تألیفات، مشاغل، شاگردان و وفات ذکر کند. مطالب تمامی شرح حال‌ها به مقداری است که مصادر یاری کرده‌اند، ولذا تنها اختلاف شرح حال‌ها به لحاظ اجمال و تفصیل است.
مؤلف آخرین ترجمه را با عبارت «کاتِبه یوسف المرعشلی» به ذکر شرح حال خود اختصاص داده است. سپس نام کامل خود را با لفظ «مرعشی» آورده و در توضیح اختلاف آن با عنوان چنین می‌نویسد که آذری زبان‌ها انتساب به شهرها را با لام و یاء می‌آورند، ولذا نویسنده - که منتسب به شهر مرعش ترکیه است - را «مرعشلی» می‌گویند.
ابتدای کتاب به تصاویر و دست خط برخی از علما و شخصیت‌ها مزین شده و در متن نیز برخی تصاویر آمده است.
منابع کتاب
نویسنده در نگارش این کتاب از تعداد زیادی منابع مکتوب استفاده کرده و یا از صاحبان تراجم شنیده است؛ ولی مراجع مکتوب را به دو بخش عام و خاص تقسیم کرده است:
- «الأعلام» زرکلی، «الأعلام الشرقیة فی المائة الرابعة عشرة الهجریة» زکی بن عبدالسلام مبارک، «الأعلام» سعید طنطاوی و «أعلام القرن الرابع عشر الهجری» انور جندی، از جمله منابع عام هستند.
- درباره منابع خاص نیز که مشتمل بر شرح حال علمای کشورها و شهرها یا شرح حال فقها یا اصولیون یا صوفیان یا ادبا و نویسندگان و... هستند، به منابع متعددی اشاره شده که از آن جمله است: «سیر و تراجم» عمر عبدالجبار، «أعلام من أرض النبوة» انس کتبی، «الفکر السامی فی تاریخ الفقه الإسلامی» محمد بن حسن حجوی ثعالبی و «طبقات الأصولیین» محمد بن مصطفی مراغی. همچنین از مجلات و جراید و نشریات نیز بهره برده است.
مرعشلی سعی داشته است که شرح حال تمامی دانشمندان قرن چهاردهم هجری در همه اطراف و اکناف جهان اسلام را گرد آورد.
منابع
- نرم افزار تراجم و کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
