نثر الجواهر و الدرر فی علماء القرن الرابع عشر (کتاب)

نثر الجواهر و الدرر في علماء القرن الرابع عشر

معرفی اجمالی

نثر الجواهر و الدرر فی علماء القرن الرابع عشر، تألیف یوسف عبدالرحمن مرعشلی است که در آن اعلام قرن چهاردهم را گرد آورده است. کتاب دیگری نیز با عنوان «عقد الجوهر فی علماء الربع الأول من القرن الخامس عشر» در ذیل این کتاب به قلم نویسنده ذکر شده است.

ساختار

1. «نثر الجواهر و الدرر فی علماء القرن الرابع عشر»، مشتمل بر مقدمه نویسنده و شرح حال علمای قرن چهاردهم به ترتیب حروف الفباست؛
2. «عقد الجوهر فی علماء الربع الأول من القرن الخامس عشر»، مشتمل بر یک مقدمه و شرح حال علمای ربع اول از قرن پانزدهم به ترتیب حروف الفباست.

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه به اهتمام مسلمانان در تدوین شرح حال و اخبار محدثین، فقها، مفسرین، شعرا و... در هر عصر و یا اعیان قرون مختلف اشاره کرده و در ادامه چنین نوشته است: نگارش کتاب جامعی مشتمل بر شرح حال علمای قرن چهاردهم از جمله آرزوهای من بود، اما تا آنجا که اطلاع داشتم چنین کاری انجام نشده بود؛ لذا با سرمایه ای ‌اندک به این کار قیام نمودم. ابتدا با اهل علم و اساتید فاضلم مشورت کردم. همه آنها مرا به این کار تشویق کردند و خداوند نیز به من شرح صدر عنایت نمود. پس به گردآوری شرح حال علمای این قرن از منابع مختلف اقدام نمودم.

نویسنده همچنین پس از تبیین فضیلت علم و عالم، این نکته را تذکر می‌دهد که در این کتاب شرح حال علما و دانشمندان برگزیده دینی گردآوری شده؛ چراکه علمای دین مناره‌های هدایت و چراغ‌های تاریکی هستند؛ برخلاف برخی از نویسندگان که هر کسی را که بر وی لقب «علم» اطلاق شود، ذکر کرده‌اند و منظور آنها هر انسان مشهور برجسته ای است. بنابراین، این کتاب مختص به علمای دینی است و کسی که شرح حال غیر علمای دینی را می‌طلبد باید به مراجع ویژه آن رجوع کند

نویسنده در نگارش این کتاب از تعداد زیادی منابع مکتوب استفاده کرده و یا از صاحبان تراجم شنیده است؛ ولی مراجع مکتوب را به دو بخش عام و خاص تقسیم کرده است. «الأعلام» زرکلی، «الأعلام الشرقیة فی المائة الرابعة عشرة الهجریة» زکی بن عبدالسلام مبارک، «الأعلام» سعید طنطاوی و «أعلام القرن الرابع عشر الهجری» انور جندی، از جمله منابع عام هستند. درباره منابع خاص نیز که مشتمل بر شرح حال علمای کشورها و شهرها یا شرح حال فقها یا اصولیون یا صوفیان یا ادبا و نویسندگان و... هستند به منابع متعددی اشاره شده که از آن جمله است: «سیر و تراجم» عمر عبدالجبار، «أعلام من أرض النبوة» انس کتبی، «الفکر السامی فی تاریخ الفقه الإسلامی» محمد بن حسن حجوی ثعالبی و «طبقات الأصولیین» محمد بن مصطفی مراغی. همچنین از مجلات و جراید و نشریات نیز بهره برده است

مرعشلی سعی داشته است که شرح حال تمامی دانشمندان قرن چهاردهم هجری در همه اطراف و اکناف جهان اسلام را گرد آورد. وی خاطرنشان کرده که از آنجا که از مصادر استفاده کرده اگر از دانشمندی غفلت نشده، به عمد نبوده و به جهت تقصیر نویسندگان مصادر و اکتفای آنها به مشاهیر بوده و او سعی خواهد کرد که در طبع بعدی آنچه که از قلم افتاده را استدراک کند

گاهی نویسنده شرح حال یک عالم را در بیش از یک مصدر یافته که به لحاظ بلندی و کوتاهی متفاوت هستند. گاه به پنج شرح حال دست یافته و بر مصدری که جامع تر نوشته اعتماد کرده و آنچه را که در آن نیست از سایر مصادر با رعایت اختصار غیر مخلّ بر آن افزوده است

وی همچنین تلاش کرده تا آنچه را که به حیات فرد تعلق دارد از اسم، نسب، کنیه، شهرت، لقب، تاریخ و مکان ولادت، رشد و علم آموزی، اساتید، تألیفات، مشاغل، شاگردان و وفات ذکر کند. مطالب تمامی شرح حال‌ها به مقداری است که مصادر یاری کرده‌اند، ولذا تنها اختلاف شرح حال‌ها به لحاظ اجمال و تفصیل است

او آخرین ترجمه را با عبارت «کاتبه یوسف المرعشلی» به ذکر شرح حال خود اختصاص داده است. سپس نام کامل خود را با لفظ «مرعشی» آورده و در توضیح اختلاف آن با عنوان چنین می‌نویسد که آذری زبان‌ها انتساب به شهرها را با لام و یاء می‌آورند، ولذا نویسنده - که منتسب به شهر مرعش ترکیه است - را «مرعشلی» می‌گویند

وضعیت کتاب

ابتدای کتاب به تصاویر و دست خط برخی از علما و شخصیت‌ها مزین شده است. در متن نیز برخی تصاویر آمده است. نویسنده، آدرس منابع مورد استفاده را با علامت ستاره (×) در پاورقی‌های کتاب متذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

منبع

ویکی نور