مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال (کتاب)
"مَصفى المقال فى مُصنّفی علم الرجال" از جمله کتابشناسى‌هاى موضوعى، اثر گران‌قدر و سودمند کتابشناس بزرگ، شیخ آقا بزرگ تهرانى در عهد حاضر است که به زبان عربى نوشته شده است. این کتاب به عنوان یکى از منابع مهم شرح حال نگارى و کتاب‌شناسى مشهور است.
ساختار کتاب
این کتاب با مقدمه‌اى از مؤلف محترم و سپس به ترتیب حروف الفبا به ذکر اسامى عالمان شیعى که تصنیفى در باب علم رجال داشته‌اند، پرداخته است. کتاب، شامل شرح حال ششصد تن از متخصصین شیعه در فن تاریخ و رجال از گذشته تا زمان حیات مؤلف است که هر یک از آنها حداقل یک کتاب در رجال تألیف و نام چند شخص را زنده و جاوید نگاه داشته است.
گزارش محتوا
«مصفى المقال»، مورد توجه عالمان و محققان بسیارى واقع شده و رجالیان و پژوهشگران بزرگى؛ همانند: مرحوم علامه حاج شیخ عبدالله مامقانى، به آن به دیده تحسین نگریسته‌اند. اینک این کتاب، به عنوان یکى از منابع مهم شرح حال نگارى و کتاب‌شناسى مشهور است.
مؤلف بزرگوار، این کتاب را براساس نامهاى مؤلفان ترتیب داده است، بدین سان که پس از یادکرد افراد و اشاره‌اى به شرح حال آنها، کتاب یا کتاب‌هاى آنان را در شرح حال‌نگارى مى‌آورد و با اشاره‌اى گذرا به محتواى آنها از مطالب آن مطالبى اجمالى بیان مى‌کند.
نکته دیگر این که علامه تهرانى از عنوان «علم الرجال» مفهوم وسیعى را اراده کرده است. وى در پایان مقدمه کوتاه خود مى‌نویسد: «مراد ما از مصنفان در «رجال»، تنها کسانى که در شرح حال راویان و اصحاب امامان (ع)، کتابى مستقل نگاشته‌اند، نیست. گو این که این معنا روشن‌ترین مصادق این عنوان و متبادر به اذهان است. مقصود ما از این عنوان هر آن کسى است که در هر موضوعى با هر عنوان کتابى نگاشته و در آن شرح حال عده‌اى از راویان احادیث و خدمت‌گذاران احکام را آورده است. به گونه‌اى که توان گفت او با این کار، یاد آنان را زنده کرده و گزارش‌هائى به اجمال یا تفصیل از زندگانى آنان بدست داده است. فرق نمى‌کند که آنان که شرح حال‌شان آمده است، از صحابه باشند یا تابعان و یا عالمان، حکیمان، حافظان، قاریان و شاعرانى که پس از عصر غیبت بوده‌اند.»
آنچه در مصفى المقال آمده است، اولا تمام آثار نگاشته شده در این موضوع را در بر نمى‌گیرد؛ مرحوم علامه تهرانى خود در این زمینه فرموده‌اند: «این کتاب ثمره، نیم قرن تلاش قرن اخیر است، که در ضمن یادداشت‌هاى گسترده من در تألیف الذریعه فراهم آمده است. با این همه اعتراف مى‌کنم به مطلوب نرسیده‌ام و به بسیارى از نگاشته‌ها دست نیافته ام و استقصاء تام نکرده ام». و ثانیا اطلاعات ارائه شده درباره کتاب‌ها و مؤلفان و مصنفان آنها نیز کامل نیست.
وضعیت کتاب
«بنیاد تاریخ انقلاب اسلامى» در آغاز تأسیس و شروع به پژوهش‌هاى علمى، در بخش رجال، به ترتیب و تنظیم «مصفى المقال» براساس کتاب‌ها پرداخت. بدینسان فهرستى فراهم آمد، از مجموعه‌هاى شرح حال‌نگارى که عالمان شیعه به نگارش آنها همت گماشته‌اند.
تصحیح کتاب توسط، احمد منزوى؛ در تهران در سال ۱۳۳۷ش در ۶۲۶ صفحه در چاپخانه مجلس به چاپ رسیده است.
فهارس کتاب شامل: اشخاص، کتب، نسب و قبائل و ملل، اماکن مى‌باشد.
منابع مقاله
متن و مقدمه کتاب
منبع
ویکی نور
