امامزاده شاه جمال قم
«امامزاده سید جمال‌الدین» معروف به «شاه جمال»، در چهار کیلومترى جنوب غربى شهر قم و در کنار جاده قم به اراک واقع شده است.
قبل از آنکه معلوم گردد مدفون در این بقعه چه کسى است، لازم است گفته شود که به این اسم در قم و اطراف آن، سه امامزاده مدفون مى باشند که عبارتند از:
۱. بقعه امامزده جمال؛ واقع در خیابان اراک اول اتوبان کمربندى شهر که بجهت توسعه و گسترش شهر قم، جزء امامزادگان مدفون در داخل شهر محسوب مى گردد.
۲. بقعه امامزده جمال؛ معروف به (جمال زینب) یا (شاه جمال غریب) که در جاده کاشان جنب قبرستان بقیع واقع است.
۳. بقعه امامزده جمال؛ واقع در خارج دهکده لنجرود (لنگرود) سه فرسنگى شهر، سر راه کاشان.
پس معلوم گردید که سه بقعه به یک اسم در داخل شهر و اطراف این استان موجود مى باشد و از طرفى هم فقط و رود یک «جمال» در کتاب «تاریخ قم» تصریح شده که ناچارا براى تعیین مدفونین در این بقاع سگانه، احتمالاتى از طرف علماء انساب و مورخین داده شده که از قرار زیر مى باشد.
در کتاب «انوار المشعشعین» پس از نقل ورود امامزاده حسین بن على بن محمد دیباج به قم و ذکر احفاد وى، مى نگارد که در قم بقعه و مزارى است مشهور به شاهزاده جمال، و ظاهرا در همان بقعه نوه همین امامزاده حسین به نام محمد جمال بن جعفر بن حسین بن على بن محمد دیباج بن امام جعفر الصادق(علیه السلام) مدفون باشد.
مرحوم ناصر الشریعه در کتاب خود (تاریخ قم) مى نویسد: "بقعه امامزاده شاه جمال در جاده ای که بسمت سلطان آباد عراق (اراک) مى رود واقع است، و قریب یک فرسخ تا شهر مسافت دارد، بقعه و گنبدى محقر و چند ایوان دارد. گویند از اولاد موسى بن جعفر(علیه السلام) و احتمالی که در حق شاه جمال غریب داده شد در حق این امامزده داده مى شود" (یعنى ممکن است مدفون در این بقعه امامزاده محمد جمال بن جعفر بن حسین بن على بن محمد بن دیباج ابن امام جعفر الصادق(علیه السلام) باشد).
اما مرحوم عباس فیض ابتداءا در کتاب انجم فروزان چنین فرموده که: "ناگفته نماند در قسمت شرقى و یک فرسنگى خارج شهر قم (نزدیک مسجد جمکران) بقعه و مزارى است که به شاهزاده جعفر غریب معروف و داراى بقعه و گنبد و صحنی قدیمى و در نزدیکى آن بقعه هم، امامزاده دیگرى است بنام شاهزاده جمال که اگر گفته شود آن دو مزار یکى از جعفر بن حسین و دیگرى از فرزند او احمد جمال است اقرب بصواب و انسب خواهد بود".
همچنین وى در کتاب دیگرش (گنجینه آثار قم) مى گوید: "مدفون در بقعه لنگرود، بعقیده نگارند (عباس فیض)، شاهزاده محمد جمال بن جعفر بن حسین بن على بن محمد دیباج بن امام جعفر الصادق(علیه السلام) است که زیاده با حشمت و ثروت بود و چون صاحب مواشى و شتران بسیار شد او را جمّال بتشدید میم مى خواندند که به این نام هم شهرت یافت".
پس با نقل اقوال فوق معلوم گردید که مرحوم عباس فیض بر خلاف عقیده ناصر الشریعه و صاحب انوار المشعشعین، اصلا مدفون بودن جناب امامزاده محمد جمال را در این بقعه مورد بحث، قائل نمى باشد و محمد جمال بن جعفر را هم در بقعه لنگرود مدفون دانسته و سرانجام درباره مدفون در بقعه جاده اراک که مورد بحث است مى فرماید که "در این بقعه به شهادت نام و لقب یکى از شرفاء قم سید ابوالمعالى محمد جمال الدین نقیب سادات قم و آوه در قرن هشتم مدفون است، چنانکه لقب جمال الدین از القاب موضوعه قرون وسطى است که در قرون اولیه به این نام برخورد نمى نمائیم و از اینکه قبر وى مزار و داراى قبه و بارگاه شده است استفاده مى گردد که نامبرده از سادات جلیل القدر بوده است".
به هر حال مدفون در این بقعه همچنانکه در سر درب مدخل به صحن هم نوشته شده، امامزاده محمد جمال الدین از احفاد امام موسى کاظم(علیه السلام) مى باشد و نسب وى حتى الآن معلوم نیست و بنا به قول مرحوم فیض، اگر صاحب این بقعه در قرن هشتم رحلت فرموده، ظاهرا نسب وى با پانزده واسطه به امام(علیه السلام) برخواهد گشت، ولى عقیده نگارنده این کتاب چنین است که چون ورود احفاد امام سجاد(علیه السلام) در قم در اکثر کتب تاریخی و انساب ثبت شده، و اکثر قبور و مشاهده متبرکه موجوده در قم هم منسوب به اولاد و احفاد آن حضرت مى باشد و با تصریح مؤلف کتاب «سراج الأنساب» مبنى بر وفات دو تن از احفاد امام سجاد(علیه السلام) از نسل شاه جمال الدین محمد و با تأئید مرحوم فیض مبنى بر مدفون بودن شخصیتى در قرن هشتم در این بقعه، پس بطور قوى احتمال داده مى شود که مدفون در این بقعه سید جلیل القدر شاهزاده جمال الدین محمد بن على بن محمد بن محمد بن حسن بن زید بن داعى بن مهدى بن اسماعیل بن حسن بن محمد بن نجم بن حسین بن على بن حسن بن حسین بن حسن الأفطس بن على الأصغر بن امام زین العابدین(علیه السلام) باشد.
توصیف گنبد و بارگاه
همانطوریکه در تصویر مشاهده مى شود بعد از مدخل اصلى امامزاده، صحن مشجر بزرگى نمایان است و بقعه امامزاده سید جمال الدین هم در انتهاى صحن واقع شده که در اطراف آن حجراتى زیبا همراه با ایوانهاى همکف بطرز با شکوه و مجلل ساخته شده که براى قبور خانوادگى و استراحتگاه زوار از آن استفاده می گردد، و نمابندى ایوانها و حجرات آراسته به کاشیهاى گره اى آبى رنگ منقش به گل و بوته که جلوه و زیبائى خاصى به این صحن داده است.
این بقعه داراى چهار مدخل و ایوانهاى متعدد مى باشد که در سال ۱۳۶۸ از طرف اوقاف و امور خیریه قم تعمیرات اساسى و قابل توجهى صورت گرفته که از جمله آن، نمودن صحن و احداث حجرات و حسینیه در اطراف روضه مطهره و ساخت درب و پنجره های آهنى و نصب ضریح زیبا از نقره و طلاء که سازنده و قلمزنى و نجارى آن همان سازندگان ضریحهاى مطهره دیگر مشاهر متبرکه است.
بر فراز بقعه، گنبدى است عرقچینى کوتاه با آجر و خشت که در مرکز آن گنبدچه ای است شلجمى سراپا آراسته به کاشیهاى گرهى الوان که روى آن بخط بنائى نام جلاله (الله) و اسامى محمد (صلی الله علیه وآله) و علی (علیه السلام) با کاشیهاى الوان خوانده مى شود.
منابع
