ماوراءالنهر

فرارود یا ورارود یا ماوراء‌النهر به سرزمینی گفته می‌شود که در میان دو رود آمودریا (جیحون) و سیردریا (سیحون) جای دارد. در واقع معنی اصلی آن، آن سوی رود آموی (جیحون یا آمودریا) است. این سرزمین بخشی از آسیای میانه است.

این سرزمین در دوران هخامنشیان جزو ساتراپی سغد بوده است.

نام

نام این منطقه در فارسی باستان «پردری» و در پهلوی «فرارود» بود. در سده اول هجری فاتحان عرب این منطقه را ماوراء‌النهر نام نهادند. فردوسی در مورد این تغییر نام می‌سراید:

اگر پهلوانی ندانی زبان

فرارود را ماور النهر خوان

فرارودان

شهرها

برخی از شهرهای این سرزمین عبارت اند از:

• سمرقند، بخارا، چاچ (تاشکند)، نخشب (نَسَف یا قـَرشی)، تِرمِذ، خیوه، شهر سبز (کَش)، اندگان (اندیجان)، جیزّخ (دَیزَک یا دِزَک)، خوقند (قوقان)، کاث (ویرانه‌های این شهر نزدیک شهر بیرونی در استان قره‌قالپاقستان است) و نمنگان در ازبکستان کنونی.
• خجند، کولاب، اِستَرَوشن (اُراتپه یا اسروشنه)، پنجکنت (زادگاه رودکی)، دوشنبه، قُرغان تپه در تاجیکستان کنونی.
• یَسی (حضرت ترکستان)، تراز و پاراب (اُترار)، اسپیجاب (سیرام در نزدیکی شیمکنت) در قزاقستان کنونی.
• اوش، بلاساغون و اوزگند در قرقیزستان کنونی.

منابع

• شاهنامه - حکیم ابوالقاسم فردوسی
• لغت نامه - دهخدا
• پرنیان و حریر و ابریشم - میرزا شکورزاده