نرم افزار درایة النور ۱ / ۲

درایة النور ۱ / ۲
مشخصات موضوع: رجال تولید کننده:مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی محتوا:متن ۱۴۵جلد کتاب رجالی، حدیثی، معجم رجال الحدیث و لغت نامه تاریخ : فهرست نرم افزارهای مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی

برنامه «درایة النور» که نخستین نرم افزار تخصّصى رجالى شیعه است، به بررسى و بازسازى اسناد کتب اربعه حدیثى و کتاب «وسائل الشیعه» و شناسایى راویان آنها پرداخته است. کتب هشت گانه رجالى و معجم رجال الحدیث نیز در این برنامه گنجانده شده و امکانات گسترده پژوهشى در ابعاد مختلفِ علم رجال در آن منظور گشته است.

محتوای نرم افزار در یک نگاه

• متن کامل ۳۸ جلد کتاب رجالى و ۵۵ جلد کتب حدیثى با بررسى اسناد آنها به ضمیمه ۲۹ کتاب لغت
• متن کامل کتب اربعه، وسائل الشیعه و بررسى اسناد آنها
• متن تصحیح شده رجال ثمانیه و معجم رجال الحدیث

برخى از امکانات و قابلیت ها

• تمایز اسناد، احادیث، آیات، اعلام، توصیفات و... با رنگ هاى مختلف
• بازسازى دقیق اسناد مشکل دار از نظر تعلیق، تحویل، عطف و...
• ارزیابى اسناد اصلى و بازسازى شده کتب روایى از جهات مختلف مانند: صحت، اعتبار، اتصال و...
• شناخت و ارزیابى راویان از طریق عناوین معیار، اصلى، ضمنى و... و به صورت نوشتارى و نمودارى
• فهرست هاى گوناگون مانند فهرست الفباى کلمات، اسناد، راویان، اعلام، مداخل و...
• جستجوهاى مختلف در فهرست ها و متن
• محدود کردن دامنه پژوهش به کتابهایى خاص یا مشخصه هاى راویان
• قابلیت فهرست سازى از کلمات و راویان دلخواه به روش جستجوى پیشرفته (Wildcard)
• قابلیت علامت گذارى، نمایه زنى، رنگى کردن متون با تعیین عنوان و حاشیه نویسى
• امکان گزینش متن مورد نظر و انتقال آنها به دفترچه یادداشت
• چاپ متن ها و حاصل پژوهش در همه قسمت هاى برنامه
• استفاده از راهنمایى جامع داخل برنامه
• دفترچه یادداشت با قابلیت ویرایش متون و ذخیره سازى در قالب هاى مختلف

جزئیات محتویات برنامه

مهمترین کتاب هاى رجالى و حدیثى شیعه که در این برنامه در اختیار کاربر قرار مى گیرد، عبارتند از:

الف) کتب رجالی:

1. طبقات الرجال (رجال برقى)، احمد بن محمد بن خالد (متوفى قرن سوم)
2. اختیار معرفة الرجال (رجال کشى)، محمد بن عمر بن عبدالعزیز (متوفى قرن چهارم)
3. فهرست اسماء مصنفى الشیعه (رجال نجاشى)، احمد بن على بن احمد (متوفى قرن پنجم)
4. الأبواب (رجال شیخ طوسى)، ابوجعفر محمد بن حسن (متوفى قرن پنجم)
5. الفهرست (فهرست شیخ)، ابوجعفر محمد بن حسن (متوفى قرن پنجم)
6. کتاب الضعفاء (رجال ابن غضائرى)، احمد بن حسین بن غضائرى (متوفى قرن پنجم)
7. خلاصة الأقوال فى معرفة أحوال الرجال (رجال علامه)، حسن بن یوسف حلى (متوفى قرن هفتم)
8. رجال ابن داود، حسن بن على بن داود حلّى (متوفى قرن هشتم)
9. معجم رجال الحدیث، ۲۳ جلد، فقیه عالیقدر سید ابوالقاسم خوئى قدس سره

ب) کتب حدیثى:

1. الکافى (اصول، فروع و روضه)، ۸ جلد، شیخ محمد بن یعقوب کلینى (متوفى ۳۲۹ هـ.ق)
2. من لایحضره الفقیه، ۴ جلد، محمد بن على معروف به شیخ صدوق (متوفى ۳۸۱ هـ.ق)
3. تهذیب الأحکام، ۱۰ جلد، ابوجعفر محمد بن حسن طوسى (متوفى ۴۶۰ هـ.ق)
4. الإستبصار، ۴ جلد، ابوجعفر محمد بن حسن طوسى (متوفى ۴۶۰ هـ.ق)
5. وسائل الشیعه، ۲۹ جلد، محمد بن حسن مشهور به شیخ حر عاملى (متوفى ۱۱۰۴ هـ.ق)

امکانات اختصاصى برنامه

برنامه درایة النور از سه بخش اصلى کتب هشت گانه رجالى، اسناد و معجم رجال الحدیث تشکیل شده است و هر یک، از امکانات ویژه اى برخوردارند.

الف) بخش کتب هشت گانه رجالى:

امکانات اختصاصى بخش کتب هشت گانه رجالى عبارت است از:

۱ـ شناسایى راویان درایه النور:

با استفاده از این برنامه مى توان اطلاعات کاملى درباره هر راوى بدست آورد. این اطلاعات شامل توضیحات موجود در کتب رجالى در مورد جنبه هاى مختلف زندگى و شخصیت راوى، توصیف راوى از جهت توثیق و یا تضعیف و طریق راوى مى باشد.

۲ـ فهرست هاى متنوع:

پژوهشگر با استفاده از این امکان مى تواند اسامى راویان موجود در کتب هشتگانه رجالى را بر اساس عنوان معیار، عنوان اصلى یا عنوان ضمنى، فهرست نماید. افزون بر این امکان تهیه فهرستى از راویان با توجه به مذهب یا وصف آنها نیز فراهم است.

۳ـ تصحیح فهرست شیخ طوسى درایه النور:

کتاب فهرست شیخ طوسى یکى از مهمترین منابع براى شناخت اعتبار راویان شیعه و از عمده ترین منابع علم رجال است. این کتاب بر اساس نسخه هاى معتبر و قدیمى به دقت تصحیح شده است و کاربر از طریق گزینه «تصحیحات» مى تواند به متن تصحیح شده کتاب فهرست شیخ طوسى دست یابد.

۴ـ مشاهده طریق روایى راویان:

در سه کتاب رجال نجاشى، فهرست شیخ طوسى و رجال شیخ طوسى، سند و کتبى که به استناد آنها روایات مربوط به یک راوى نقل شده، به ترتیب اسامى راویان ذکر گشته است. در برنامه درایة النور طریق هر راوى با کمک عنوان وى به سهولت قابل دسترسى است.

۵ـ فهرست توصیف هادرایة النور:

به وسیله این قابلیت مى توان به اسامى راویانى که از نظر مؤلفانِ کتب هشت گانه رجالى داراى ویژگی هاى مشترک هستند پى برد؛ مثلاً چنانچه پژوهشگر در صدد تنظیم فهرستى از راویان ثقه که از افراد ضعیف روایت کرده اند باشد، کافى است تعبیر «ثقةٌ إلا أنه یروى عن الضعفاء» را انتخاب کند تا موارد استفاده از این تعبیر را درباره روات ملاحظه کند.

ب) بخش معجم رجال الحدیث:

در این بخش، امکانات گوناگون زیر قرار گرفته است:

۱ـ ارائه فهرست الفبایى راویان:

ارائه فهرست الفبایى از اسامى ۱۵۶۸۸ راوى و نیز فراهم نمودن امکان مطالعه مطالب مربوط به هر یک از روات در معجم رجال الحدیث، قابلیتى است که در این بخش گنجانده شده است.

۲ـ فهرست اَعلام درایه النور:

علاوه بر فهرست راویان، فهرست کاملى از اَعلام شامل: اشخاص، اقوام، القاب، مکانها و نیز کتب موجود در معجم رجال الحدیث تهیه شده است.

۳ـ فهرست سازى:

در فهرست اَعلام و فهرست راویان، قابلیت فهرست سازى نیز در نظر گرفته شده است. با استفاده از این قابلیت کاربر مى تواند فهرست هاى پویا و متنوعى از کلمات و أعلام راویان به شکل هاى مختلف تهیه نماید و یا با ترکیب فهرست ها، جستجوهاى گوناگون در آنها انجام دهد. استفاده از علائم عمومى مانند «؟» و «*» نیز در این قسمت ممکن است.

ج) بخش اسناد:

تمام احادیث مهمترین کتب روایى شیعه در این بخش بازسازى و ارزیابى شده است تا پژوهشگران به سرعت و سهولت، به میزان اعتبار سند هر حدیث پى ببرند. امکانات و قابلیت هاى اختصاصى بخش اسناد از قرار ذیل است:

۱ـ بازسازى اسناد درایة النور:

یکى از خدمات ارزشمندو منحصر به فرد برنامه درایة النور، بازسازى کلیه اسناد کتب اربعه و وسائل الشیعه است. بسیارى از اسناد احادیث موجود در منابع روایى به دلایلى همچون تعلیق، تحویل، عطف، ضمیر، تردید، اشاره و اشتباهاتى که نسخه برداران در هنگام استنساخ مرتکب شده اند، مخدوش یا نامفهوم هستند. در این برنامه ضمن توجه به همه موارد فوق، بازسازى اسناد با دقت تمام انجام شده است تا پژوهشگر بتواند وضعیت صحیح و واقعى سند را پیش از ارزیابى مشاهده کند.

۲ـ ارزیابى سند:

به محض آن که علامت مکان نما روى یکى از اسناد قرار گرفت، سند از جهت اتصال و اعتبار ارزیابى مى گردد. در بررسى میزان اعتبار سند، عناوینى مانند صحیح، موثق، حسن، معتبر یا ضعیف بودن روایت مشخص مى شود. از جهت اتصال نیز وضعیت سند از نظر مرفوع، مرسل یا موقوف بودن تعیین مى گردد.

اسناد موجود در برنامه توسط پژوهشگران مرکز تحقیقات مورد بررسى قرار گرفته و اطلاعات این قسمت از برنامه بر اساس این ارزیابى ارائه گردیده است. در صورتى که در مورد برخى از راویان نظر کاربر با نظر محققان مرکز تفاوت داشته باشد، مى تواند دیدگاه خود را در قسمت «راوى» ثبت نماید. در این حالت با ورود به صفحه سند و انتخاب گزینه «ارزیابى شخصى» ارزیابى اسناد برنامه بر اساس این اطلاعات صورت خواهد گرفت.

۳ـ شناسایى سریع راوى:

علاوه بر امکانات گسترده اى که براى شناسایى راویان در بخش کتب هشتگانه رجالى قرار داده شده است، در این قسمت نیز همراه با مطالعه اسناد مى توان از نام کامل و توصیف آنها مطلع شد. براى این کار کافى است نشانه گر ماوس را روى عنوان بازسازى شده یک راوى نگاه داشته و چند لحظه بعد، اطلاعات رجالى مربوط به وى را در یک کادر کوچک مشاهده نمود.

۴ـ سیستم مترادفات:

یکى از مشکلاتى که در بسیارى از اسناد روایات به چشم مى خورد، پرکندگى در تعبیر از یک راوى است. در بخش اسناد برنامه «درایة النور» این مشکل با در نظر گرفتن عنوان معیار و عنوان اصلى حل شده است. با تهیه فهرست کاملى از عناوین اصلى و ارجاع آنها به عنوان معیار، ضمن ایجاد ارتباط منطقى بین اسناد روایات و اطلاعات کتب رجالى، یکى از مشکلات اساسى پژوهش در مورد راویان و ارزیابى اعتبار اسناد حل شده است.

۵ـ معرفى شاگردان و اساتید:

آشنایى با شاگردان و مشایخ یک راوى، از طریق بخش اسناد برنامه میسر است. علاوه بر این، تعداد روایت هایى که وى از هر یک از اساتید خویش نقل کرده و یا شاگردان از او نقل کرده اند با تعیین درصد مشخص مى گردد. همچنین، مى توان فراوانى روایات نقل شده از شاگردان و مشایخ یک راوى را به صورت نمودار میله اى یا دایره اى مشاهده کرد.

منابع

نور سافت، بخش تولیدات نرم افزاری، بازیابی: 23 مهر 1392.