ابونصر فراهی

بدرالدین محمود بن ابوبکر، نامدار به ابونصر فراهی، شاعر، ادیب و لغت شناس سده‌ی هفتم هجری است. ابو نصر در روستای فراه (در میان راه هرات و سیستان) به دنیا آمد. و گویند: كور مادرزاد بود و در دربار بهرامشاه بن تاج‌الدین حرب، پادشاه سیستان كه با پادشاهان غور پیوستگى داشت، مى‌زیست.

نام و نسب

بدر الدّين ابو نصر مسعود (يا) محمود ابن ابى بكر بن حسين بن جعفر فراهى (- 605 ق) در شهری به نام «فره» یا « فراهه» که ميان هرات و سيستان قرار دارد متولد شد.

این شهر که اکنون در جنوب غربى افغانستان است و مركز ولايتى به همين نام ميباشد در حمله مغول ويران شد و سپس از نو بنا گرديد و از اواخر قرن هفتم آبادى پيشين خود را بازيافت ولی در زمان نادرشاه افشار بدست لشكريان قزلباش بتاراج رفت. امروز شهرى كوچك است و بالغ بر پانزده هزار تن جمعيت دارد

او هنگام تولد نابینا بود.

شعر و ادب ابونصر فراهی

ابونصر فراهی در لغت عرب و حديث مهارت تمام داشت. کتاب معروف او کتاب شعر «نصاب الصبیان» است که به منظور سهولت تعليم لغات عرب به كودكان و نو آموزان بزرگسال فارسى زبان سروده شده است. ابونصر این کتاب را به فرمان نظام الملك حسن وزير بهرام شاه سرود.

نسخه های قدیمی این کتاب شامل 200 بیت شعر است كه براى تعليم لغت عربى به كودكان با سبكى روان و دلپسند به نظم آمده و با استقبال فراوان مواجه شد و قرنها مورد استفاده نو آموزان فارسی زبان ایران و افغانستان و ماوراء النهر و ترکیه قرار گرفته است. ابو نصر فراهى براى اينكه نظم كتاب از حالت يكنواختى خارج شود و كودكان در بخاطر سپردن آن ابيات ملول نشوند نظم كتاب را بر اوزان مختلف عروضى تقسيم كرده است و با دقت نظرى كه خاص خود او بوده براى هر يك از الفاظ عربى معانى مناسبى كه غالبا معادل آنست بزبان پارسى سره آورده است.

اين كتاب دائرة المعارف كوچكى است كه از قرن هفتم هجرى همچنان در دسترس اطفال دبستان بوده است و براى آموختن زبان عربى بخردسالان هنوز در بعضى مكاتب و مدارس مورد استفاده مى‏باشد. اين منظومه با هر لغت عربى يا چند مترادف عربى يك لغت فارسى يا مترادف آنرا همراه دارد. علاوه‏براين مصنّف اسامى ماههاى عربى و ايرانى و رومى و تركى، و اطلاعاتى درباره امورى از قبيل زنان پيغمبر و فرزندان آن حضرت و ائمّه اثنى عشر و امثال اينها را در آن كتاب بنظم كشيده و در آخر آن آورده است.

او همچنین كتاب (جامع الصغير) تأليف محمد بن حسن شيبانى (135- 189) را نيز در سال 617 به نظم در اورده است.

وفات

تاريخ مرگ او معلوم نيست همانقدر ميتوان گفت كه وى در زمان حمله مغول بايران ميزيسته، بقول كاتب چلبى در كشف الظنون تا 640 هجرى حيات داشته است. ابن حسام در شرح خود بر نصاب كه در نيمه قرن هشتم آنرا نوشته مينويسد: كه گور او در قريه رج از نواحى فراه است.

منابع

• راهنماى دانشوران در ضبط نامها، نسب‏ها و نسبت‏ها
• نصاب الصبيان‏
• مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى از آغاز چاپ تاكنون، ج‏6، ص: 181

پیوندها

کتاب نصاب الصبیان