ابراهیم ادهم

عارف و زاهد قرن دوم هجری قمری است.او در ابتدا زندگی اشرافی داشت اما ناگهان به زهد و عرفان روی اورد. او توفيق تشرف به خدمت امام باقرالعلوم عليه السلام پيدا كرد و حقايق و معارفى از آن امام بزرگوار استفاده نمود.

ولادت و نسب

ابواسحاق ابراهیم بن ادهم بن منصوربن یزید بن جابر تمیمی عجلی از عرفای قرن دوم هجری قمری است. وی در سال 80 ق در بلخ متولد شد.

گرایش به زهد

ابراهیم بن ادهم و پدرانش همگی از اشراف و پادشاهان ان دیار بودند اما ناگهان به زندگی زاهدانه روی آورد دربارۀ علت و چگونگی پیوستن او به طریق زهد و تجرد داستانهای مختلف نقل شده است. عطار نيشابورى در این باره مى ‌نويسد: ابراهيم شبى بر تخت شاهى خفته و راه تردد بسته بود، بناگاه صدايى از بام قصر به گوشش رسيد، پرسيد اين چه صدايى است پاسخ آمد كه آشناست. پرسيد چه مى‌طلبى؟ گفت: شترم را گم كرده‌ام. ابراهيم گفت:

شتر گم كرده‌اى اندر بيابان شتر جويى كنى در قصر شاهان‌

ندا آمد مثَل تو مثَل غافلى است كه خدا را در تخت زرين و جامه ابريشمين مى‌جويد!

مهاجرت از بلخ به مکه و شام

او پس از توبه به نیشابور رفت و نه سال در غار کوهی به نام البثراء ساکن شد و به مجاهده با نفس پرداخت و پس از آن عازم مکه شد؛هرچند برخی از مورخان معتقدند که او به علت ترس از ابومسلم خراسانی از بلخ به سمت شهرهای مرزی شام گریخت.وی در مکه با عارفانی چون سفیان ثوری، فضیل بن عیاض و یوسف غسولی آشنا شد. او پس از آن به شام رفت[و تاثیر زیادی در پیشرفت زهد و عرفان آن منطقه داشت.

ارتباط با ائمه و روایت حدیث

ابراهیم ادهم با امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) معاصر بوده است و رابطه وی در منابع با سه امام گزارش شده است. درباره ارتباط او با امام سجاد(ع) برخی معتقدند که وی به ملازمت امام(ع) رسیده است و جریان ملاقات او با امام و توصیه‌های ایشان به او در منابع، مطالبی ذکر شده است و حتی ابن شهرآشوب در کتاب خود در بخش معجزات امام سجاد(ع) عنوانی را با اسم او قرار داده است؛هر چند تردیدهایی در این زمینه وجود دارد که این ملاقات با توجه به سال تولد وی و وفات امام منطقی به نظر نمی‌رسد. در مورد ارتباط وی با امام پنجم شیعیان، برخی معتقدند که او به خدمت امام باقر(ع) رسیده است؛ به طوری که برخی او را از مریدان امام باقر(ع) می‌دانند.از او روایاتی مشاهده می‌شود که از امام نقل کرده است. برخی نیز ابراهیم بن ادهم را از پیروان امام صادق(ع) می‌دانند و حتی در برخی از منابع او را خادم ایشان دانسته‌اند.او یکی از افرادی است که در سفر امام(ع) از کوفه به مدینه ایشان را مشایعت نموده است. ابراهیم ادهم را در شمار محدثین نیز آورده اند و راویان حدیث از او احادیثی نقل کرده اند. نسخه ای نیز از کتابی به نام "جژء فیه احادیث ابراهیم بن ادهم الزاهد" در دارالکتب قاهره موجود است.

وفات

ابراهيم ادهم بين سال‌هاى 130 تا 166 در صور از بلاد شام به رحمت الهى نائل گرديد. گفته شده مزار ابراهیم ادهم در شهر جَبَلَه است. جبله شهر و بندری در مغرب سوریه در استان لاذقیه است.

منابع

• سيد ابراهيم سيد علوى، ‌سرزمين پيامبران، نشر مشعر، تهران‌، 1385، ص 194.

• دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "ابراهیم ادهم" از فتح الله مجتبائی

• دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "جَبَلَه" از وحید ریاحی