إبصار العين في أنصار الحسين عليه‌السلام (طبع جدید) (کتاب)
إبصار العين في أنصار الحسين(ع)، اثر شیخ محمد بن طاهر سماوی، همراه با تحقیق محمدجعفر طبسی، حاوی شرح زندگانی اصحاب امام حسین(ع) است.
آقابزرگ تهرانی می‌گوید: مؤلف، کتابش را در ابتدای پذیرش منصب قضاوت، تألیف و در سال 1343ق، منتشر نمود.[۱]
ساختار
مؤلف در این کتاب به بیان ترجمه یک‌صدودوازده تن از یاران امام حسین(ع) همت گماشته؛ چه کسانی که در رکاب آن حضرت، روز عاشورا در کربلا به شهادت رسیدند و چه کسانی که مانند «حسن مثنی» که زخمی شده، ولی به شهادت نرسیده و یا آن دسته که در یاری آن بزرگوار قبل از عاشورا در بصره به شهادت رسیدند؛ نظیر سلیمان بن رزین و یا در کوفه شهید شدند؛ مانند مسلم بن عقیل...
در ابتدای کتاب پیش‌درآمدی از مؤلف آمده که به بیان زندگی امام حسین(ع) از ولادت تا شهادت اختصاص یافته است.
متن کتاب بعد از مقدمه محقق، به هفده بخش تقسیم شده که مؤلف در هریک از آنها قبایلی را که یک رزمنده و یا بیشتر در رکاب امام(ع) داشته‌اند، یادآور شده و در پایان کتاب، به بیان بیست فراز سودمند که همه آنها به یاران امام حسین(ع) ارتباط دارند، پرداخته است.[۲]
گزارش محتوا
منابع تاریخی در بیان تعداد یاران امام حسین(ع)، متفاوت سخن گفته‌اند، ولی تاریخ در بالاترین عدد، یارانی را که در کربلا در کنار امام حضور داشته‌اند، اندکی بیش از یک‌صد تن دانسته است و در تعداد شهدا نیز اختلاف دارند، ولی بنابر مشهور، تعداد شهدا را 72 تن ذکر کرده‌اند.
مؤلف در این کتاب می‌گوید: پنج تن از اصحاب رسول خدا از غیر بنی‌هاشم و 24 تن از یاران امیرالمؤمنین(ع) در کربلا حضور داشته‌اند.[۳]
در ابتدای کتاب مروری گذرا بر زندگی امام حسین(ع) از ولادت تا شهادت آمده است.
کتاب بعد از مروری گذرا بر زندگی امام حسین(ع)، با شهدای خاندان ابوطالب آغاز شده است. مؤلف در این بخش از کتاب 26 نفر از کسانی را که در کربلا و غیر کربلا همچون مسلم بن عقیل به شهادت رسیدند، نام برده و به شرح زندگانی هرکدام پرداخته است. تعداد هفت نفر از این شهدا از غلامان آن خاندان بشمار می‌روند. در این میان اولین شهیدی که مؤلف از وی نام می‌برد، حضرت علی‌اکبر(ع) است.
طوایف و خاندانی که بعد از خاندان ابوطالب در این کتاب از آنها نامی به میان آمده، عبارتند از: بنی‌اسد، همدانی، مذحجی، انصاری، بجلی، خثعمی، کندی، غفاری، کلبی، ازدی، عبدی، تیمی، طایی، تغلبی، جهنی و تمیمی.
برخی از شهدا همچون واضح الترکی.[۴]، سالم بن عمرو.[۵]، سالم مولی عامر.[۶]و جابر بن حجاج.[۷]که در کربلا به شهادت رسیدند، از غلامان بودند و برخی نیز چون جون بن حوی از غلامانی بوده که آزاده شده و در رکاب امام حسین(ع) شمشیر زده تا به درجه رفیع شهادت نائل شده‌اند.[۸]
در مقصد پایانی کتاب نام سه نفر از شهدای کربلا آمده که مؤلف نتوانسته است نام آنها را در هیچ‌کدام از مقاصد شانزده‌گانه‌ای که به طوایف و قبایل اختصاص داده، جای دهد.
مؤلف در ترجمه هرکدام از شهدای دشت کربلا مطالبی از قبیل نام پدر، اجداد و نسب، نام و نسب مادر، کنیه، لقب، تاریخ تولد، ویژگی ظاهری، رشادت‌ها و جنگاوری در روز عاشورا، نحوه شهادت، کیفیت استقبال و کلماتی که بین امام و او رد و بدل شده را آورده است.
مؤلف در پایان ترجمه هر شهید، تلفظ صحیح کلمات و واژگان دشوار را در ذیل عنوان «ضبط الغريب» آورده است.
در پایان کتاب خاتمه‌ای آمده که حاوی بیست فایده درباره یاران امام حسین(ع) است.
اولین فایده آن درباره کیفیت دفن شهدای دشت کربلاست. مؤلف می‌گوید: برخی از شهدا، همچون: امام حسین(ع) و حضرت عباس(ع)، همان جایی که به شهادت رسیده‌اند، دفن شده‌اند.[۹]
فایده دوم درباره سرهای شهدای کربلاست. مؤلف در این باره می‌گوید: فقط سر دو نفر از شهدای کربلا از تنشان جدا نشده است؛ یکی، فرزند خردسال امام حسین(ع) که خود حضرت وی را دفن کرد و دیگری، حر بن یزید ریاحی.[۱۰]
مؤلف در فایده سوم این مطلب را بیان می‌کند که از میان اصحاب امام حسین(ع) از غیر بنی‌هاشم فقط سه نفر به‌همراه خانواده در صحنه کربلا حضور داشتند که عبارتند از: جنادة بن حرث سلمانی، عبدالله بن عمیر کلبی و مسلم بن عوسجه.[۱۱]
نام پنج نفر از صحابه که در کربلا حضور داشتند عبارتند از: انس بن حرث کاهلی، حبیب بن مظهر اسدی، مسلم بن عوسجه، هانی بن عروه و عبدالله بن یقطر.[۱۲]
مطالب بعدی که هرکدام در یک فایده آمده است عبارتند از: نام بردگانی که در کربلا حضور داشتند، کسانی که بعد از واقعه کربلا به شهادت رسیدند، کسانی که بر اثر جراحات وارده در واقعه کربلا بعدها به شهادت رسیدند، کسانی که هم خود و هم فرزندانشان در کربلا به شهادت رسیدند، پنج برادری که در کربلا به شهادت رسیدند، نه نفر از اصحاب امام که مادرانشان نظاره‌گر شهادتشان بودند، کودکانی که در کربلا به شهادت رسیدند، ده نفری که امام حسین(ع) در سوگ آنها با حزن و اندوه سخن گفت، حضور امام بر سر بالین هفت نفر با پای پیاده، کسانی که در واقعه کربلا مثله شدند و بدنشان تکه‌تکه شد، کسانی که سر مبارکشان از تن جدا شد و دشنمان آن را به سمت امام پرتاب کردند، بانوانی که در رکاب حضرت جنگیدند و به شهادت رسیدند یا در برابر دشمن قرار گرفتند و از آنها بیزاری جستند، خانواده‌هایی از یاران امام که گرچه اسیر شدند، ولی با وساطت خویشاوندانشان نزد ابن زیاد، آزاد شدند و در کوفه ماندند و به شام برده نشدند و در پایان به شهادت رسیدن دو طفل از فرزندان عقیل یا جعفر.
وضعیت کتاب
محقق کتاب جناب آقای محمدجعفر طبسی درباره تحقیق کتاب می‌گوید: مطالب کتاب را با منابع اصلی مقابله نموده و در همان جا به منبعی که از آن نقل شده و مکان آن اشاره شده است. ایشان در ادامه می‌افزاید که مؤلف در نقل مطالب از منابع آن، غالبا به‌نحوه نقل به معنا پرداخته است و ما برای حفظ امانت در آنجا که تفاوت زیادی وجود داشته، به تفاوت آنها با منابع، اشاره کرده‌ایم.[۱۳]
در ابتدای کتاب نمونه‌ای از دست‌خط مؤلف آمده است.
فهارس فنی در پایان کتاب آمده است. مواردی از محتوای کتاب که محقق به آن دست نیافته یا خود به آن افزوده را در پاورقی به آن اشاره می‌کند.[۱۴]
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.
منبع
ویکی نور
