ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی (کتاب)

از دانشنامه‌ی اسلامی
نسخهٔ تاریخ ‏۲۰ نوامبر ۲۰۱۷، ساعت ۰۹:۱۰ توسط History of islam (بحث | مشارکت‌ها) (صفحه‌ای تازه حاوی «بندانگشتی|ذخائر العقبی في مناقب ذوي القربی '''ذخائر العقبی ف...» ایجاد کرد)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)
پرش به ناوبری پرش به جستجو
ذخائر العقبی في مناقب ذوي القربی

ذخائر العقبی في مناقب ذوي‌القربی، تألیف محب‌الدین احمد بن عبدالله طبرى (متوفی 694ق) اثری است یک جلدی که در آن احوال و مناقب فرزندان، عموزادگان و اهل ‌بیت پیامبر(ص) گردآوری شده است. این اثر از این لحاظ که مناقب اهل‌بیت(ع) و به‌ویژه علی(ع) و فاطمه زهرا(س) را از منابع اهل سنت گردآوری نموده، حائز اهمیت است.

ساختار

کتاب با مقدمه‌ مختصری از ناشر، شرح حالی یک صفحه‌ای از مؤلف به نقل از شذرات الذهب ابن عماد و مقدمه مؤلف آغاز شده است. متن اثر مشتمل بر دو قسم (بخش) است. خود مؤلف چنین نوشته که در قسم اول موضوع قرابت به رسول‌الله(ص) به‌نحو عموم و اجمال و در بخش دوم قرابت به آن حضرت به‌گونه تخصیص و تفصیل ذکر شده است[۱]

در قسم اول، مطالب متنوعى درباره فضایل اهل‌بیت(ع) و یا نوادگان آن بزرگواران طرح شده است. قسم دوم نیز مشتمل بر ابواب و فصول متعددی است.

گزارش محتوا

در قسم اول، نویسنده مباحث خود را با ذکر روایاتی در فضیلت قرابت با رسول‌الله(ص) و فضیلت قریش، بنی‌هاشم و بنی‌عبدالمطلب ‌آغاز کرده است. پس از آن روایاتی را گردآوری نموده که بر موالات اهل‌بیت(ع) و صلوات فرستادن و دعای برای آنان تحریض کرده‌اند. نویسنده در ادامه روایات فراوانی را گرد آورده که در آنها به حضرت فاطمه زهرا(س) و نام‌گذاری، ازدواج آن حضرت با علی(ع) و جزئیات ازدواج آنها، محبت نسبت به ایشان و در آخر وفات، وصیت و مکان قبرشان اشاره شده است[۲]

باب واسعی از کتاب به امیرالمؤمنین علی(ع) اختصاص یافته است. نویسنده با ذکر نسب، اسم و صفات علی(ع)، به این موضوع که حضرت اولین مسلمان و اولین نمازگزار بوده‌اند اشاره کرده است. احادیث منزلت، باب الحكمة، باب مدينة العلم و ده‌ها روایت دیگر در این باب از کتاب ذکر شده است[۳]

نویسنده، باقی قسم اول از کتاب را به شرح حال امام حسن و امام حسین(ع) و ذکر روایات اهل سنت در رابطه با آن دو بزرگوار اختصاص داده است. در انتهای این قسم پیش از ذکر اولاد امام حسین(ع)، روایتی ذکر شده که امام صادق(ع) از پدر بزگوارشان نقل می‌کنند که هرکس با معرفت، قبر حسین(ع) را زیارت کند خداوند نام او را در علیین ثبت می‌کند و فرمود: اطراف قبر حسین(ع) 70 هزار ملک آشفته‌حال و خاک‌آلود هستند که تا روز قیامت بر آن حضرت می‌گریند[۴]

در قسم دوم کتاب به ترتیب مناقب اولاد رسول‌الله(ص) با ذکر ابراهیم فرزند آن حضرت آغاز و پس از ذکر دیگر اولاد آن حضرت و نیز عقیل بن ابی‌طالب، عبدالله بن عباس و دیگر پسرعموها با یادی از آمنه مادر حضرت و خواهر رضائی ایشان ختم شده است.

درباره ویژگی‌های کتاب، مؤلف در مقدمه تصریح مى‌کند که اسناد روایات را حذف کردم تا مطالعه آن براى خواننده راحت‌تر باشد[۵]؛ درعین‌حال راوى اصلى و گاه چند نفر از راویان را ذکر مى‌کند.

مؤلف در پایان هر روایتى منبع یا راوى آن را ذکر کرده است. محقق کتاب نیز در پاورقى نام کامل این مؤلفان و کتابى که محب‌الدین از آن نقل کرده را بیان نموده است. ضمن اینکه منابع دیگرى را ارائه داده است؛ به‌عنوان مثال در باب فضیلت اهل‌بیت(ع) پس از نقل حدیث ثقلین از زید بن ارقم، آن را به ترمذی نسبت می‌دهد[۶]یا در روایت دیگری شیوه صلوات فرستادن بر پیامبر و آل او را به بخاری نسبت می‌دهد[۷]

در باب دیگری با عنوان: در بیان اینکه فاطمه و علی و حسن و حسین همان اهل‌بیتی هستند که در آیه تطهیر به آنها اشاره شده است و رسول‌الله(ص) با کساء از آنها تجلیل کرد و آنها را دعا نمود، از عمر بن ابی‌سلمه نقل شده که آیه تطهیر در بیت ام‌سلمه بر رسول‌الله(ص) نازل شد؛ پیامبر(ص)، فاطمه و حسن و حسین را دعا کرد و آنها را زیر کساء قرار داد و فرمود: خداوندا اینها اهل ‌بیت من هستند، پس از آنها ناپاکی را دور کن و پاک و مطهرشان گردان[۸]

نویسنده در ذیل برخى از روایات که کلمات دشوارى در آنها آمده، شرحى را افزوده و آن واژه‌ها را توضیح داده است[۹]

گرچه به قول ابن اثیر حـدیث عـقیل کم است، ولی نویسنده در این کتاب، دو حدیث از‌ احادیث‌ وی را که از رسول خدا روایت‌ شده، نقل‌ نموده است[۱۰]

محب‌الدین طبری از جمله علمای اهل‌ سنت است که به نزول آیه الذين ينفقون أموالهم بالليل و النهار سرا و علانيةو نیز آیه ولایت: إنما وليكم الله و رسوله و الذين آمنوا و آیه و يطعمون الطعام علی حبه مسكينا و يتيما و أسيرا در حق امیرالمؤمنین علی(ع) اشاره کرده است[۱۱]

وضعیت کتاب

کتاب به چاپ سنگی در سال 1356 در قاهره چاپ شده و فاقد تحقیق مناسب است. در انتهای کتاب تاریخ فراغت از استنساخ اثر روز جمعه 16 ربیع‌الاول سال 1101 به دست محفوظ بن احمد قوصی اشعری‌مذهب ذکر شده است. نسخه تیموریه، نسخه دیگری است که در روز چهارشنبه 12 ماه محرم سال 860 به دست ابن ابی‌جراده حنفی استنساخ شده است[۱۲]

فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده است.

پانویس

  1. ر.ک: مقدمه مؤلف، ص6
  2. ر.ک: متن کتاب، ص55-26
  3. ر.ک: همان، ص116-55
  4. ر.ک: همان، ص151
  5. ر.ک: همان، ص5
  6. ر.ک: متن کتاب، ص16
  7. ر.ک: همان، ص19
  8. همان، ص21
  9. ر.ک: همان، ص18 و 37
  10. ر.ک: نجمی، محمدصادق، ص65؛ متن کتاب، ص223
  11. ر.ک: متن كتاب، ص88
  12. ر.ک: همان، ص261

منابع مقاله

  1. مقدمه و متن کتاب.
  2. نجمی، محمدصادق، «بقعه عقیل بن ابی‌طالب و حارث بن عبدالمطلب»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله میقات حج، زمستان 1374، صفحات 56 تا 77

منبع

ویکی نور