امام هادی علیه السلام
این مقاله حاصل همکاری و مشارکت جمعی از اعضای دانشنامه اسلامی در نسخه پیشین دانشنامه است. به هنگامی که اطلاعات دانشنامه از نرم افزار پیشین به نرم افزارکنونی منتقل شد آخرین ویرایش آنجا به عنوان اولین نسخه در نرم افزار جدید ثبت شد.
چنانچه علاقه مندید نام کاربری که تدوین کننده این مقاله در نسخه پیشین بوده یا بیشترین مشارکت را در تهیه آن داشته است را بدانید به صفحه مشارکت کنندگان در نسخه پیشین مراجعه کنید |
زندگینامه امام هادی علیهالسلام
پیشوای دهم شیعیان حضرت امام هادی علیهالسلام در سال 212 هـ.ق در شهر صریا(نزدیک [مدینه]) دیده به جهان گشود. پدر ایشان حضرت امام محمدتقی جوادالائمه علیهالسلام و مادرشان بانویی فاضله و عفیفه به نام سمانه است. نام مبارک ایشان علی، از القابشان نقی، هادی و نجیب و کنیهشان ابوالحسن میباشد.
مدت امامت ایشان حدود 34 سال است یعنی از سال 220 هـ.ق (سال شهادت [امام جواد] علیهالسلام) تا سال 254 هـ.ق که در شهر [سامرا] به شهادت رسیدند. پس از شهادت، [امام حسن عسکری] علیهالسلام بر پیکر مطهر پدر خویش [نماز] گزارد و پس از تشییع جنازه، ایشان را در منزل خویش به خاک سپردند.
در مورد شهادت امام هادی علیهالسلام و قاتل آن حضرت اختلاف است: برخی معتمد عباسی را قاتل آن حضرت میدانند (یعنی این واقعه در زمان خلافت معتمد رخ داده است) و به عقیدهی برخی دیگر معتز عباسی، فرمان قتل آن بزرگوار را صادر و معتمد آن را اجرا کرد (یعنی این واقعه در زمان خلافت معتز روی داده است).
- اوضاع سیاسی زمان امام هادی علیهالسلام:**
امام علی النقی الهادی علیهالسلام در سال 220 هـ.ق به امامت رسیدند. در این زمان ایشان در [مدینه] بودند و در آنجا به مدت 13 سال وظایف امامت خود را انجام میدادند؛ مردم از این سرچشمهی حیات معنوی و علمی و فکری سیراب میشدند و ایشان نیز به همهی امور شیعیان رسیدگی میکردند تا این که متوکل (خلیفهی وقت) که در دشمنی با [ائمه اطهار] علیهمالسلام مشهور بود.
به خاطر هراسی که از نفوذ و محبوبیت امام علیهالسلام در جامعه داشت ایشان را از مدینه به سامرا فراخواند زیرا احساس میکرد که باید امام را از نزدیک تحت نظر بگیرد. پس از آمدن امام به سامرا، اگرچه ایشان ظاهرا آزاد بود اما «متوکل» منزلشان را طوری انتخاب کرده بود که همواره تحت نظر باشند. او به طور مرتب دستور تفتیش منزل ایشان را صادر میکرد و تمام دیدارها و رفت و آمدها توسط نیروهای حکومتی کنترل میشد.
او جو بسیار خفقانآمیزی را بر جامعه حکمفرما کرده بود و سختگیری و فشار زیادی را بر شیعیان اعمال میکرد:
او علویان را در محاصرهی اقتصادی قرار داده بود. به شاعران درباری مال فراوانی میداد تا در اشعار خود به ائمه علیهمالسلام بیاحترامی کنند. او اکثر سادات جلیل القدر آن زمان را دستگیر و زندانی کرده بود. از هولناکترین اقدامات او در دورهی حکومتش، انهدام و تخریب مرقد [امام حسین] علیهالسلام بود.
اوضاع معیشتی مردم و خصوصاً علویان در زمان خلفای عباسی مخصوصاً متوکل و بقیهی خلفای هم عصر [امام هادی] علیهالسلام، بسیار دشوار بود زیرا آنان بیت المال مسلمین را صرف خوشگذرانیهایی میکردند که به گواهی تاریخ، هزینههای مربوط به آنها بیسابقه بوده است.
- فعالیتهای امام علیهالسلام:**
امام هادی علیهالسلام با این که شدیداً تحت نظر بود اما از پای ننشست و فعالیتهای خود را به شیوهای مطابق اوضاع زمان خویش به پیش برد. از مهمترین فعالیتهای ایشان این بود که به مردم از راههای گوناگون آگاهی داده و منصب امامت و مقام علمی خود را در طی سخنان خویش و در مناظرات و پرسش و پاسخهای علمی، آشکار کرده و تثبیت کنند. همچنین عدم مشروعیت حکومت بنیعباس را تبیین میکردند.
یکی دیگر از محورهای فعالیت امام، آماده کردن مردم و شیعیان نسبت به غیبت حضرت مهدی علیهالسلام بود. البته ایشان با نهایت احتیاط و جلوگیری از حساس شدن حکومت، این موضوع را به طور سربسته در ضمن سخنان خویش ذکر میفرمودند.
- وضعیت علمی زمان امام علیهالسلام:**
در حکومت بنیعباس از طرف خلفا به مسائل علمی و فرهنگی تمایل نشان داده میشد. در این زمان بسیاری از کتب سلیر ملل به عربی ترجمه شد و همین امر موجب شد افکار مردم و اوضاع علمی جامعه متحول شود.
همچنین مکاتب کلامی مانند [اشاعره] و [معتزله] رونق گرفته بود و شبهاتی مانند جسمیت خداوند، جبرگرایی مطلق یا اختیار مطلق، حادث یا قدیم بودن [قرآن] و... مطرح میشد که موضعگیری [امام هادی] علیهالسلام و پاسخ ایشان به چنین شبهاتی، اولاً اصالت و حقانیت مواضع [شیعه] را نشان میداد و ثانیاً مسلمین را از گرفتاری در دام چنین شبهاتی حفظ میکرد.
- اصحاب امام هادی علیهالسلام**
فضل بن شاذان: از متکلمان بزرگ [شیعه] در قرن سوم هجری است که از اصحاب امام هادی علیهالسلام به شمار میرود.
[حضرت عبدالعظیم حسنی] علیهالسلام: از سادات جلیل القدری است که نسب شریفش به [امام حسن]مجتبی علیهالسلام میرسد. او از نظر علمی و عقیدتی مورد تایید [امام هادی] علیهالسلام بود.
- زیارت جامعهی کبیره:**
از امام هادی علیهالسلام چندین [دعا] و [زیارت]نامه برجای مانده است که از مشهورترین آنها [زیارت جامعه کبیره] است. این زیارت دارای سند صحیح بوده و از نظر بلاغت نیز در بالاترین درجه قرار دارد. شروح متعددی به فارسی و عربی بر این زیارت نوشته شده است. زیارت جامعه کبیره متضمن مفاهیمی بسیار عالی و مطالبی بدیع است. از دیگر زیارات بر جای مانده از امام هادی علیهالسلام، [زیارت غدیر] است که در آن هم خصوصیات و ویژگیهای حضرت [امام علی] علیهالسلام و هم حادثهی غدیر ذکر شده است.
- برخی از سخنان امام هادی علیهالسلام:**
- «الدُّنْيا سُوقٌ رَبِحَ فيها قَوْمٌ وَ خَسِرَ آخَرُونَ؛ دنيا همانند بازارى است كه عدهاى در آن سود مىبرند و عدهاى ديگر ضرر و خسارت متحمل مىشوند».(1)
- «النّاسُ فِى الدُّنْيا بِالاْمْوالِ وَ فِى الاَّْخِرَةِ بِالاْعْمالِ؛ مردم در دنيا به وسيله ثروت و تجملات شهرت مىيابند ولى در [آخرت] به وسيله اعمال محاسبه و پاداش داده خواهند شد».(2)
- «مَنْ رَضِىَ عَنْ نَفْسِهِ كَثُرَ السّاخِطُونَ عَلَيْهِ؛ هر كه از خود راضى باشد، بدگويان او زياد خواهند شد».(3)
- «اِنّ اللّهَ جَعَلَ الدّنيا دارَ بَلْوى وَالاْخِرَةَ دارَ عُقْبى، وَ جَعَلَ بَلْوى الدّنيا لِثوابِ الاْخِرَةِ سَبَباً وَ ثَوابَ الاْخِرَةِ مِنْ بَلْوَى الدّنيا عِوَضا؛ همانا خداوند، دنيا را جايگاه بلاها و امتحانات و مشكلات قرار داد و [آخرت] را جايگاه نتيجهگيرى زحمات، پس بلاها و زحمات و سختىهاى دنيا را وسيله رسيدن به مقامات آخرت قرار داد و اجر و پاداش زحمات دنيا را در آخرت عطا مىفرمايد».(4)
- «الْعُجْبُ صارِفٌ عَنْ طلب الْعِلْمِ، داعٍ إلىَ الْغَمْطِ وَالْجَهْلِ؛ خودبينى و غرور، انسان را از تحصيل علوم بازمىدارد و به سمت حقارت و نادانى مىكشاند».(5)
پی نوشت
(1). [اعیان الشیعه]، ج 2، ص 39.\\ (2). همان.\\ (3). [بحارالانوار]، ج 69، ص 316،ح 24.\\ (4). [تحف العقول]، ص 358.\\ (5). بحارالانوار، ج 75، ص 369، ح 4.\\
منابع
(1). تحلیلی از تاریخ دوران دهمین خورشید امامت امام هادی علیهالسلام، علی رفیعی، مرکز انتشارات حوزه علمیه قم دفتر تبلیغات اسلامی، [قم]، 1370.\\ (2). چهل داستان و چهل [حدیث] از امام هادی علیهالسلام، عبدالله صالحی، نشر مهدی یار، قم، 1386.\\ (3). دایرةالمعارف تشیع، زیر نظر احمد صدر؛ حاج سید جوادی، کامران فانی و بهاءالدین خرمشاهی، نشر شهید سعید محبی، 1383.\\ (4). زندگانی امام هادی علیهالسلام، محمدباقر شریف القرشی، ترجمه غلامحسین انصاری، شرکت چاپ ونشر بینالملل، تهران، 1388.\\ (5). زندگانی تحلیلی پیشوایان ما؛ ائمه دوازدهگانه علیهالسلام، عادل ادیب، ترجمه اسدالله مبشری، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1386.\\ (6). سیرهی پیشوایان؛ نگرشی بر زندگانی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی امامان معصوم علیهمالسلام، مهدی پیشوایی، با مقدمه جعفر سبحانی، موسسه [امام صادق] علیهالسلام، قم، 1372.\\