مقدس اردبيلی
| |
| نام کامل | احمد بن محمد اردبیلی (مقدس اردبیلی) |
| زادگاه | اردبیل |
| وفات | صفر سال 993قمری |
| مدفن | نجف اشرف |
|
| |
| اساتید |
جمال الدین محمود، ملا عبدالله یزدی،... |
| شاگردان |
ملا عبدالله شوشتری، امیر غلام، امیر فضل‌الله،... |
| آثار |
زبده البیان فی آیات احكام القرآن، اثبات واجب تعالی.... |
احمد بن محمد اردبیلی نجفی، معروف به«مقدس اردبیلی»از علما و فقهای برجسته شیعی در زمان شاه عباس صفوی ، در قرن دهم هجری می زیست. مقدس اردبیلی صاحب کتاب «زبده البیان فی آیات احكام القرآن» و از معاصران شیخ بهایی بود.
محتویات
ولادت
احمد بن محمد اردبیلی (مقدس اردبیلی) در عصر صفویه و در شهر اردبیل دیده به جهان گشود، پس از رشد و نما و كسب تحصیلات ابتدایی به قصد تحصیلات عالیه به نجف اشرف مهاجرت كرد و با بهره‌گیری از فضای علمی و معنوی نجف اشرف مجاورت آن خاك اقدس را پذیرفت و علی‌رغم دعوت‌های مكرری كه از سوی امرا و حكام صفوی از او به عمل آمد، نپذیرفت و تدریس و تدرس را بر استفاده از مزایای اجتماعی و سیاسی ایران ترجیح داد پس از شهید ثانی مرجعیت و ریاست تامه شیعه را در نجف بر عهده داشت.
علی‌رغم شهرتی كه مقدس اردبیلی در میان توده‌های مردم داشت، ولی با كمال تاسف منابع شناخت این فقیه عالیقدر در میان كتاب‌ها و منابع تراجم و رجال بسیار محدود است.
احمد بن محمد اردبیلی، معروف به مقدس اردبیلی، ضرب‌المثل زهد و تقوا است و در عین حال از محققان فقهای شیعه است محقق اردبیلی، در نجف سكنی گزید معاصر صفویه است گویند شاه عباس اصرار داشت كه به اصفهان بیاید، او حاضر نشد شاه عباس خیلی مایل بود كه مقدس اردبیلی خدمتی به او ارجاع دهد تا این كه اتفاق افتاد كه شخصی به علت تقصیری از ایران فرار كرد و در نجف از مقدس اردبیلی خواست كه نزد شاه عباس شفاعت كند، مقدس نامه‌ای به او نوشت به این مضمون: بانی ملك عاریت بداند اگر چه این مرد اول ظالم بود اكنون مظلوم می‌‌نماید، چنانچه از تقصیر او بگذری شاید حق سبحانه از پاره‌ای از تقصیرات تو بگذرد.
شاه عباس نوشت: به عرض می‌‌رساند عباس خدماتی را كه فرموده بودید به جان منت داشت به تقدیم رسانید، امید كه این محب را از دعای خیر فراموش ننمایید.
كلب آستان علی، عباس[۱]
امتناع مقدس اردبیلی از آمدن به ایران، سبب شد كه حوزه نجف به عنوان مركزی دیگر در مقابل حوزه اصفهان احیا شود همچنان كه امتناع شهید ثانی و پسرش شیخ حسن صاحب معالم و دخترزاده‌اش سید محمد صاحب مدارك از مهاجرت از جبل عامل به ایران، سبب شد كه حوزه شام و جبل عامل همچنان ادامه یابد و منقرض نگردد صاحب معالم و مدارك برای این كه دچار محظور و رودربایستی برای توقف در ایران نشوند، از زیارت حضرت امام رضا علیه السلام كه فوق العاده مشتاق آن بودند صرف‌نظر كردند این بنده فعلا نمی‌‌داند كه مقدس اردبیلی فقه را از كجا و نزد چه كسی تحصیل كرده است، همین قدر می‌‌دانیم كه فقه را نزد شاگردان شهید ثانی تحصیل كرده است پسر شهید ثانی و نواده دختریش، صاحب مدارك در نجف شاگرد او بوده‌اند در كتاب جلال الدین دوانی می‌‌نویسد: ملا احمد اردبیلی، ملا عبدالله شوشتری، خواجه فضل الله تركه، میر فخرالدین هاكی، شاه ابومحمد شیرازی، مولانا میرزاجان و میر فتح‌الله شیرازی، شاگردان خواجه جمال الدین محمود بوده‌اند و او شاگرد محقق جلال الدین دیوانی بوده است[۲] و ظاهرا تحصیل خواجه جمال‌الدین محمود در رشته‌های معقول بود، نه منقول مقدس اردبیلی كه در سال 993 درگذشته است، كتاب فقهی معروف او یكی شرح ارشاد است و دیگر آیات الاحكام نظریات دقیق او مورد توجه فقها است.[۳]
احمد بن محمد اردبیلی یكی از فقهای نامدار و یكی از مفاخر علمای امامیه قرن دهم هجری است كه در بین توده مردم به مقدس اردبیلی و در میان خواص و فقها به محقق و مدقق اردبیلی شهرت دارد و عامل این شهرت، وجود آن آثار و تالیفات و تحقیقات گرانقدری است كه در زمینه فقه، كلام و عقاید از او به یادگار مانده است.
گفتار دانشمندان
علامه شیخ حر عاملی درباره او گوید: مولی بزرگوار احمد بن محمد اردبیلی، عالم فاضل، مدقق، عابد زاهد، ثقه، پرهیزگار، جلیل القدر و عظیم‌الشان می‌‌باشد.[۴] صاحب جامع الرواه كه خود اردبیلی است، در حق همشهری خویش می‌‌گوید: احمد بن محمد اردبیلی در جلالت قدر و اعتبار و موثق بودن، مشهورتر از آن است كه ذكر گردد او فقیه، متكلم، جلیل القدر، و عابدترین و پرهیزكارترین مردم عصر خویش بوده است.[۵]
گفتار محدث نوری
عالم ربانی، فقیه و محقق صمدانی، مولی احمد بن محمد اردبیلی، متوفی 993 درخت علم و تحقیقات او با انوار درخشان قدس، زهد، اخلاص و كرامات او پوشیده است.[۶]
گفتار محدث قمی در كتاب الكنی والالقاب:
عالم ربانی، محقق و فقیه بزرگوار احمد بن محمد اردبیلی در تقوی، جلالت، فضیلت، اصالت، زهد، دیانت، ورع، امانت مشهورتر از آن است كه قلم بر آن احاطه كند یا تحت عدد و شمارش درآید او متكلم و فقیه بزرگوار می‌‌باشد، به حدی كه علامه مجلسی درباره او گفته است: او در ورع و تقوی و زهد به حد نهایی و مرتبت عالیه رسیده است و همانند او را در میان پیشینیان و متاخرین نشنیده‌ام خداوند او را با پیشوایان معصوم علیهم السلام محشور دارد.[۷]
كرامات روحی و فضایل اخلاقی
در كتاب انوار نعمانیه سید نعمت الله جزائری، و در روضات الجنات، حوادث و قضایای حیرت‌انگیزی از آن عالم ربانی نقل كرده‌اند كه صدور چنین اعمال و كرامات از دارندگان چنین ارواح وارسته و پاك با آن همه اخلاص و پاكی، هیچ نوع تعجب و شگفتی ندارد و طالبان تفصیل به آن كتاب‌های مراجعه كنند.[۸]
اساتید
او با شیخ بهایی و میرزا محمد استرآبادی صاحب رجال معروف، معاصر بود و از بعضی از تلامذه شهید ثانی تلمذ نموده است و صاحب اعیان الشیعه اساتید او را، جمال الدین محمود، شاگرد جلال الدین دوانی، ملا عبدالله یزدی (صاحب حاشیه تهذیب المنطق) و مولی میرزاجان باغندی ذكر نموده است.[۹]
شاگردان
صاحب معالم و صاحب مدارك، ملا عبدالله شوشتری از شاگردان او می‌‌باشند و از دیگر شاگردان او امیر غلام و امیر فضل‌الله می‌‌باشد هنگام فوت از او پرسیدند: به چه كسی می‌‌توانیم رجوع كنیم؟ گفت: در شرعیات به امیر غلام و در عقلیات به امیر فضل‌الله تفرشی.[۱۰]
تالیفات و آثار
- زبده البیان فی آیات احكام القرآن، كه در ایران بارها چاپ شده است.[۱۱]
- مجمع الفائده والبرهان فی شرح ارشاد الاذهان علامه حلی و آن كتابی است كه چاپ سنگی گردیده بود و اخیرا از سوی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در 12 جلد آغاز چاپ شده است و شروع تالیف آن در ماه رمضان 977 در كربلا صورت گرفته و انجام آن در سال 985 بوده است.
- حدیقه الشیعه در تفصیل احوال پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام.(فارسی)
- شرح الهیات تجرید قوشجی.
- اثبات واجب تعالی.
- اثبات امامت.
- تعلیقه‌ای بر شرح مختصر الاصول عضدی.
- تعلیقه‌ای بر خراجیه محقق ثانی این كتاب در مورد مساله خراج و مالیات نوشته شده و هر دو در سال 1318 هـ.ق در حاشیه كفایه الاصول آخوند خراسانی چاپ سنگی شده است.
- استیناس المعنویه (به عربی) در علم كلام.
- اصول الدین، كه یك نسخه از آن در كتابخانه رضویه موجود است.
وفات
او پس از عمری تلاش و كوشش در راه اسلام و معنویت، سرانجام در ماه صفر سال 993 هـ.ق در نجف اشرف به رحمت ایزدی پیوست و در جوار قبر محبوب و معشوق خویش، سرور متقیان مولی امام علی علیه السلام در ایوان طلا سمت راست وارد شونده بر حرم مدفون گردید.
پانویس
- ↑ این داستان هر چند در منابع معتبر نقل شده، ولی با توجه به سال فوت محقق و جلوس شاه عباس قابل خدشه و نیازمند تحقیق بیشتر است.
- ↑ زندگی جلال الدین دوانی، تالیف فاضل نامی آقای علی دوانی.
- ↑ آشنایی با علوم اسلامی، ص 304.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج 2، ص 229.
- ↑ مدرك فوق.
- ↑ خاتمه المستدرك، ج 3، ص 392.
- ↑ الكنی والالقاب.
- ↑ روضات الجنات، ص 22.
- ↑ اعیان الشیعه، ج 9، ص 95.
- ↑ مدرك سابق.
- ↑ این كتاب فقهی و تفسیری آیات الاحكام، در مجلد دوم كتاب طبقات مفسران شیعه، تالیف نگارنده، ص 416 به تفصیل معرفی شده است.
منابع
- عقيقي بخشايشي،"مقدس اردبيلی" تلخيص از كتاب فقهاي نامدار شيعه، صفحه 203.
پيوندها
