استسقاء

از دانشنامه‌ی اسلامی
نسخهٔ تاریخ ‏۲۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۲، ساعت ۱۰:۴۸ توسط مرضیه الله وکیل جزی (بحث | مشارکت‌ها) (صفحه‌ای جدید حاوی 'درخواست آب از خداوند. استسقاء از ريشه «س‌ـ‌ق‌ـ‌ى» و به معناى درخواست سيراب ك...' ایجاد کرد)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)
پرش به ناوبری پرش به جستجو

درخواست آب از خداوند.

استسقاء از ريشه «س‌ـ‌ق‌ـ‌ى» و به معناى درخواست سيراب كردن[۱] يا درخواست نوشيدنى ‌است[۲] و در اصطلاح فقهى و تفسيرى درخواست آب (باران) از خداوند، هنگام خشكسالى‌ است.[۳]

در استحباب استسقا، اختلافى بين فقيهان نيست. تنها ابوحنيفه اين استحباب را منكر شده ‌است.[۴]

اين واژه فقط دو بار در قرآن آمده است: آنجا كه قرآن استسقاى حضرت موسى عليه‌السلام و شكافتن 12 چشمه را بر اثر زدن عصا به سنگ، پس از درخواست بنى‌اسرائيل، بيان مى‌كند: «و اِذِ استَسقى موسى لِقَومِهِ فَقُلنَا اضرِب بِعَصاكَ الحَجَرَ فَانفَجَرَت مِنهُ اثنَتا عَشرَةَ عَينًا». (سوره بقره/2،60)

«و اَوحَينا اِلى موسى اِذِ استَسقهُ قَومُهُ اَنِ اضرِب بِعَصاكَ الحَجَرَ فَانبَجَسَت مِنهُ اثنَتا عَشرَةَ عَينـًا» (سوره اعراف/7،160) ابومسلم گفته است: معناى استسقا طبق عادت مردم، درخواست باران است، بنابراين انفجار سنگ و جوشش معجزه‌آساى آب بدست حضرت موسى عليه‌السلام از اجابت دعاى ايشان فراتر است.[۵]

آيه 52 سوره هود/11 بيان مى‌كند كه هود قوم خود را براى نزول باران، به استسقا فراخواند: «يقَومِ استَغفِروا رَبَّكُم ثُمَّ توبوا اِلَيهِ يُرسِلِ السَّماءَ عَلَيكُم مِدرارًا» برخى گفته‌اند: قوم هود به خشكسالى و كمبود آب گرفتار شدند و اين آيه به استسقاى ايشان اشاره دارد.[۶]

همين مطلب در جاى ديگر از حضرت نوح عليه‌السلام نيز نقل شده است كه از مردم خواست تا براى نزول باران رحمت نيايش كنند:[۷] «فَقُلتُ استَغفِروا رَبَّكُم اِنَّهُ كانَ غَفّارا × يُرسِلِ السَّماءَ عَلَيكُم مِدرارا». (سوره نوح/71،10‌ـ‌11)

از آيات پيشين و روايات، استفاده مى‌شود كه استسقا در امت‌هاى پيشين نيز بوده است. برخى مشروعيت استسقا در اسلام را از آيه 60 سوره بقره/2 استفاده كرده‌اند.[۸]

آداب استسقاء

1. خضوع و خشوع:

برخى، از نكوهش خداوند در آيه «فَلَولا اِذ جاءَهُم بَأسُنا تَضَرَّعوا ولكِن قَسَت قُلوبُهُم» (سوره انعام 6/43) برداشت كرده‌اند كه هنگام برگزارى نماز استسقا، امام بايد با حال خضوع و خشوع به جايگاه نماز ‌برود.[۹]

2. استغفار و توبه:

قرآن از زبان حضرت نوح و حضرت هود عليهماالسلام فرو فرستادن باران را بر استغفار، متفرع كرده است. (سوره نوح/71،10 ـ11؛ سوره هود/11،52) برخى با استفاده از اين آيات، استغفار را از آداب استسقا ‌دانسته‌اند.[۱۰]

از سيره پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و روايات، آداب فراوان ديگرى استفاده شده كه فقيهان به آن فتوا داده‌اند؛[۱۱] از قبيل سه روز روزه گرفتن، وارونه كردن عبا هنگام نماز به پا داشتن نماز در بيابان، به همراه بردن كهنسالان و خردسالان و جدا‌كردن اطفال از ‌مادران.

پانویس

  1. مقاييس‌اللغه، ج 3، ص 84‌ـ‌85؛ المصباح، ص‌ 281، «سقى».
  2. التحقيق، ج‌ 5، ص‌ 155‌ـ‌156، «سقى».
  3. الفقه على المذاهب الاربعه، ج‌ 1، ص‌ 358؛ كشاف اصطلاحات الفنون، ج‌ 1، ص‌ 153.
  4. جواهرالكلام، ج 12، ص 127؛ المنير، ج 1، ص 171.
  5. التفسير الكبير، ج‌ 3، ص‌ 95.
  6. مجمع‌البيان، ج‌ 5، ص‌ 258.
  7. همان، ج‌ 10، ص‌ 543.
  8. المنير، ج‌ 1، ص‌ 171.
  9. المحلى، ج‌ 3، ص‌ 309.
  10. همان، ص‌ 310.
  11. شرائع الاسلام، ج‌ 1، ص‌ 109.

منابع

سيد هادى موسوى خراسانى، دائرة المعارف قرآن کریم، جلد 3، صفحه 88-90