ابن ترکه اصفهانی
صائن الدين على بن محمد بن تركه عارف بزرگ قرن هشتم و نهم هجرى و نویسنده کتاب معروف تمهید القوائد است.
زندگی نامه
صاین الدین علی بن محمدبن محمد تُرکه ٔ اصفهانی (خواجه ...). از علماء و عالم زادگان اصفهان است. جد او سیدمحمد ترک و اصل آنان از خجند است ، از این رو به «تُرْکه » معروف گردیده اند.
صاین الدین ابتدا نزد برادر بزرگ خود که از فقهاء و متصوفان متشرع بود به تحصیل علوم پرداخت ، سپس به امر برادر، پانزده سال به سیاحت بلادو تحصیل علوم گذرانید.
خاندان وى در زمان خوارزمشاهيان از خجند به اصفهان مهاجرت كرده و در آنجا سكونت اختيار نمودند. وى پس از تصرّف اصفهان به دست تيمورلنگ، به همراه برادرانش و علماى ديگر آن بلاد به سمرقند كوچانيده شد، او در همان اوقات بعد از بیست وپنج سال تحصیل از نزد برادر بزرگ خویش بطلب علم و کمال و زیارت مکه سفر کرد و به شام و مصر و حجاز رفت و در مصر به خدمت شیخ سراج الدین رسید و پس از بازگشت از عراق خبر مرگ امیر تیموررا شنیده به اصفهان بازگشت و در آنجا به تدريس علوم دينى پرداخت.
اساتید ابن ترکه
ابن تركه از محضر بزرگان و عرفايى چون سيد حسين اخلاطى، شمس الدين فنارى و سراج الدين بلقينى بهره برد و در علومى چون عرفان و فلسفه و علم اعداد تبحر يافت. به همين خاطر در آثار ايشان اين گونه مباحث بيشتر به چشم مى خورد. آثار ارزشمندى از وى به يادگار مانده. تعدادى از اين آثار به چاپ رسيده، ولى تعداد قابل توجهى به صورت خطى باقى است. بر دانش پژوهان و بزرگان است كه به اين آثار توجه لازم را مبذول دارند.
وفات
صاحب کشف الظنون در ذیل عنوان لمعات فخرالدین عراقی و شرح آن مرگ او را بسال 835 نوشته است.
آثار ابن ترکه
تألیفات صاین الدین به عربی : 1 - کتاب شرح فصوص الحکم که در سال 814 پایان یافته . 2 - کتاب مفاحص در علم حروف و اعداد مبتنی بر بیان توحید. 3 - رساله ٔ بائیه در اعداد و حروف و جفر، مختصر. 4 - رساله ٔ انزالیه در نزول کتاب مطابق مشرب متکلمان . 5 - رساله ٔ محمدیه در الفاظ و حکم قرآن و کشف اسم محمد، مطابق مشرب حروفیان . 6- حواشی و اصطلاحات . 7 - رساله ٔ مهر نبوت ، مختصر. 8 -رساله ٔ التمهید فی شرح قواعدالتوحید، به مشرب اهل کلام و تصوف ، و نزدیک به مذاق اشراقیان در شرح قواعدالتوحید جد خویش ابوحامد محمد ترکه . 9 - رساله ٔ مختصر در توضیح تعلیقات کشاف . 10 - رساله ٔ بسمله . این رساله بالنسبه مفصل است و به تاریخ 28 شعبان 829 پایان یافته . 11 - کتاب مناهج در منطق . 12 - شرح تائیه ٔ ابن فارض ، ناقص .
تألیفات فارسی او: 1 - شرح قصیده ٔ تائیه ٔ ابن فارض به پارسی و نثر فنی . 2 - اسرار الصلوة مطابق اصول تصوف . 3 - در اطوار ثلاثه ٔ تصوف و شرح «فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد، و منهم سابق بالخیرات » . 4 -تحفه ٔ علائیه ، در اصول و آداب دین اسلام بر طبق چهار مذهب سنت و جماعت . این کتاب را در گیلان به نام امیر علاءالدین حاکم آنجا که مذهب حنبلی داشت و از امرای نیمه مستقل محلی بود، به تاریخ 831 نوشته است . 5 - مدارج افهام الافواج فی تفسیر ثمانیة ازواج . این رساله را در مازندران بسال 831 به نام سیدمرتضی بن سیدکمال الدین بن سیدقوام الدین از ملوک رستمدار ساری متوفی در سال 837 تألیف کرده . 6 - رساله در اعتقاد، به نام شاهرخ برای رد تهمت تصوف ، مختوم به حکایتی از امام غزالی . 7 - مناظره ٔ بزم و رزم ، ادبی با عبارات شیرین محتوی چند حکایت . 8 - رساله ای در شرح لمعات عراقی . 9 -رساله ٔ شق القمر و بیان ساعت . 10 - رساله ٔ انجام در تصوف . 11 - رساله ٔ نقطه در معنی : انا النقطة التی تحت الباء. 12 - رساله در معنی ده بیت از شیخ محیی الدین اعرابی . 13 - رساله ٔ مبداء و معاد. این کتاب را درچالو (= چالوس ) هزارجریب بسال 832 بنام ناصر الدنیاو الدین علی نگاشته . 14 - رساله ٔ سؤال الملوک در علم حروف و اعداد بنام میرزا بای سنقر. 15 - رساله ٔ سلم دارالسلام فی بیان حکم احکام ارکان الاسلام . 16 - ترجمه ٔ احادیثی از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام ناتمام که در ساری نوشته است . 17 - رساله ای کوچک در معنی خواص علم صرف به مشرب تصوف .
منابع
