جنة
به معنی باغ و بستان است و در قرآن برای باغهای دنیوی یا وعده گاه نیکان و پارسایان در عالم آخرت بسیار آمده است.
جنة به معنای باغهای دنیا
جنة به معنی باغهای دنیوی در آیات قرآن بسیار است «کمثل جنة بربوة» مانند باغی در جای بلند. «لقد کان لسبأفی مسکنهم آیة جنتان عن یمین و شمال»(سوره سبا/آیه15) اهل سبا را ( در یمن) آیتی بود دو باغ از جانب راست و چپ
«و فی الارض قطع متجاورات و جنات من أعناب»(سوره رعد/آیه4) در زمین است قطعه ها کنار یکدیگر و باغها از انگور. «فاخرجناهم من جنات و عیون» فرعونیان را بیرون بردیم از باغها و چشمه ها.
جنة به معنای بهشت
جنة در قرآن بیشتر به معنی بهشت، یعنی وعده گاه نیکان و پارسایان در عالم آخرت آمده است.
«تلک الجنة التی نورث من عبادنا من کان تقیا»(سوره مریم/آیه63) این بهشت است به ارث می دهیم به بندگان خود هر کس پرهیزکار باشد.
در بزرگی آن فرمود «و جنة عرضها السموات و الارض»(سوره آل عمران/آیه128) ونیز فرمود «و جنة عرضها کعرض السماء و الارض»(سوره حدید/آیه21) بشتابید سوی مغفرت پروردگار و بهشتی که فراخی آن به اندازه آسمان و زمین است(ج3ص187) شیخ ابوالفتوح رحمه الله گوید برای رسول صلی الله علیه و آله نوشتند ما را با بهشت می خوانی که عرض او چند آسمان و زمین است پس دوزخ کجا باشد؟ رسول صلی الله علیه و آله گفت یا سبحان الله چون روز در آمد شب کجا باشد انتهی، یعنی مزاحمت میان موجودات عالم آخرت نیست در یک جا هم بهشت است و هم جهنم چنانکه در برزخ همچنین است دو تن را نزدیک هم دفن می کنند یکی صالح و دیگری طالح. صالح در باغی است وسیع که قبر طالح را در بر دارد اما او از نعمت باغ چیزی در نمی یابد و عذاب می بیند. به اعتقاد ما هم اکنون بهشت و دوزخ موجودند. دانشمندان امروز گویند فضای این جهان که از آن به آسمان تعبیر می کنیم خالی است و کرات و ستارگان در آن پراکنده اند بنابر این قول بهشتی که بفراخی این فضا باشد در یک کره و ستاره نمی گنجد و جاهای دیگر فضا خالی است پس بهشت چگونه هم اکنون موجود است و در کجاست؟ و از این جهت بعضی از قدما گفتند بهشت پس از قیامت آفریده می شود و اکنون موجود نیست و ما گوئیم این قول مردود است و بهشت هم اکنون هست و چون عالم آخرت را نمی توان به دنیا قیاس کرد آن مزاحمت که در اجسام دنیوی هست در آن عالم نیست.
چنانکه از صفات دیگر بهشت که خداوند فرموده واضح خواهد گشت اگر به ما گویند همه بهشت با آن همه وسعت در یک نقطه می گنجد باور می کنیم چنان که همه کتاب شفا و مطالب قانون در دماغ ابوعلی ابن سینا می گنجید.
از اینکه در سوره آل عمران پهنای بهشت را به اندازه فراخی همه آسمانها فرمود و در سوره حدید به اندازه فراخی یک آسمان عجب نباید داشت چون در جایی که گفته یک آسمان، همه آسمانها را یکی شمرده است مانند اسم جنس چنان که گاه گوئیم زمین یعنی همه زمین و گاه گوئیم زمین ها یعنی قطعات آن.
«أم حسبتم ان تدخلوا الجنة و لما یعلم الله الذین جاهدوا منکم»(سوره آل عمران/آیه137) آیا گمان دارید که به بهشت در آئید با اینکه خداوند هنوز ندانسته است کسانی را که جهاد می کنند از شما.
خداوند همه چیز را می داند و می شناسد و مراد از این آیه آن است که هنوز عمل از شما ظاهر نشده است و جهاد نکرده اید. چون خداوند ثواب را در مقابل عمل می دهد به استحقاق
«من یشرک بالله فقد حرم الله علیه الجنة»(سوره مائده/آیه72)هر کس به خدا شرک آورد بهشت را براو حرام کرده است. از آنجا که عوض نیز بر خدا واجب است در مذهب ما یعنی کسی که از طرف خداوند رنجی کشد مانند مرض و فقر و قحط و بلا و زلزله و امثال آن یا خیری به کسی رساند مانند حاتم طائی و نوشیروان و در این راه سختی بیند خداوند او را عوض می دهد خواه حیوان یا انسان مکلف یا غیر مکلف مسلمان یا کافر که «لکل کبد حری اجر» عوض او در دنیاست یا در آخرت نه در بهشت که جای مؤمنان است بلکه جای دیگر که خود مصلحت داند.
«عند سدرة المنتهی عندها جنة المأوی»(سوره النجم/آیه15) بهشت مسکن مؤمنان نزدیک سدرة المنتهی است.
«و لا یدخلون الجنة حتی یلج الجمل فی سم الخیاط». در کلمه جمل گذشت که بهشت در آسمانها است و در کله باب نیز گفتیم جهنم در آسمان نیست.
«ونادی اصحاب النار أصحاب الجنة»(سوره اعراف/آیه50)
«و نادی اصحاب الجنة أصحاب النار»(سوره اعراف/آیه44)
بهشتیان و دوزخیان با یکدیگر سخن می گویند با اینکه از یکدیگر دورند و نیز یکدیگر را می بینند برای آنکه شرائط دیدن و شنیدن در آخرت مانند شرائط دنیا نیست در آن جا از دور نیز می بینند و می شنوند دوری در عالم عناصر مانع دیدن است در آخرت نه مکان فاصله است و نه زمان برای حواس آخرت گذشته و آینده حال و دور ونزدیک یکسان است. پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود پایه منبر من بر حوض است میان قبر و منبر من روضه ایست از روضات بهشت و در عرض دیوار مسجد بهشت را مشاهده فرمود حضرت امام صادق علیه السلام جوی کوثر را بیرون دروازه مدینه به یکی از اصحاب خود نمود. و در روایت آمده است که چون انگشت در گوش نهی ریزش آب را در حوض کوثر خواهی شنید. البته به نظر جاهلان این روایت عجیب است و انکار خواهند کرد اما عاقل داند که این سخن حق است.
«و ازلفت الجنة للمتقین»(سوره شعرا/آیه90) بهشت را برای پرهیزکاران نزدیک کنند در باره بهشت فرمود نزدیک کنند و در باره دوزخ فرمود «وبرزت الجحیم للغاوین» دوزخ را برای گمراهان بیرون آرند چون گمراه به دوزخ ایمان ندارد از او پوشیده است برای او آشکار کنند که ببیند.
اما پرهیزکار به بهشت ایمان دارد از او پوشیده نیست بلکه دور است چون از نعمتهای آن بهرمند نمی گردند نزدیکش کنند تا بهرمند گردد و در (سوره ق/آیه31) فرمود «و ازلفت الجنة للمتقین غیر بعید» کلمه غیر بعید تأکید است. «لنبوئنهم من الجنة غرفا» (سوره عنکبوت/آیه58) درغرفه های بهشت آنها را جای می دهیم غرفه بالاخانه است و منظره آن به از منازل دیگر چون احاطه به اطراف دارد و روح انسانی مایل به اطلاع و احاطه است این نعمت را از وی دریغ نفرمود چون انسان خود را در دخمه تاریک و قعر چاه تصور کند متوحش می شود چون بر جای بلند و روشن باشد شادمان می گردد.
«الذین تتوفیهم الملائکة طیبین یقولون سلام علیکم ادخلوا الجنة»(سوره نحل/آیه33) کسانی که فرشتگان آنها را در یابند پاکیزه می گویند سلام بر شما به بهشت در آئید.
ملائکه برای اهل بهشت ظاهر میشوند ویک دیگر را می بینند و با هم سخن می گویند اما برای مردم دنیا ظاهر نیستند و کسی آنها را نمی بیند مگر در عالم خواب و انصراف از مادیات و توجه به عالم غیب برای اولیا و بزرگان. چون بهشت و عالم ملائکه از یک سنخند.
«جنةعدن» و «جنة المأوی» و «جنة الفردوس» را در جای خود باید دید و هر یک از نعمتهای بهشت در محل خود ذکر می شود ان شاء الله تعالی.
«ان أصحاب الجنة الیوم فی شغل فاکهون»(سوره یس/آیه55):اهل بهشت امروز در کاری خوش گذرانند «هم و أزواجهم فی ظلال علی الارائک متکئون» آنها و زنهاشان در سایه ها بر پشتی ها تکیه زده اند «جنات عدن یدخلونها و من صلح من آبائهم و ازواجهم و ذریاتهم»(سوره رعد/آیه23)
انس و جاذبه هر موجود به جنس خویش همیشه برای نسل و فرزند نیست. دو جسم مادی نیز یکدیگر را جذب می کنند صاحب هر حرفه به همکار خویش و هر عالمی بمانند خود انس دارد و همه از صحبت ناجنس گریزانند روحانیان عالم بالا به نسبت علم و قدرت خود عشقشان به یکدیگر بیش از آن است که اهل دنیا تصور توانند کرد محبت خداوند به مخلوقات خود به همان اندازه شدید است که علم و قدرت او با آنکه خداوند از تغییر و انفعال منزه است این انس و محبت افراد انسان به یکدیگر که یک جزء آن میان زن و مرد است هر چه خود انسان کاملتر و ادراکش قوی تر باشد و معشوقش زیباتر و غرضش عالی تر آن محبت نیز شدید تر و کامل تر و فاضل تر باشد محبت انسان به فرزند خود بیش از سائر حیوانات است و فرزند هر چه کامل تر و فاضل تر باشد محبت به او بیشتر است محبت انسان به امام و پیغمبر خود هزاران بار بیش از محبت به زن و فرزند است و محبت امام به خداوند تعالی بیش از آنچه ما تصور کنیم.
این جمله را گفتم تا گمان نبری که خوردن و نوشیدن اگر نه برای احتیاج بدن و بدل ما یتحلل است برای چیست و صحبت با ازواج و ذریات در آن عالم نه برای نسل چه سود دارد و حور و غلمان برای چیست گوئیم هر چه در آن عالم است پاک و منزه است «و لهم فیها ازواج مطهرة» وخوراک آن جا بی فضول است و شراب آن بی خمار است و خرد را نبرد، شیر فاسد نگردد. آب نگندد لذت مصاحبت پاکان است با یکدیگر. در این جهان دو دانشمند که با یکدیگر نشینند و علم خود را به یکدیگر بیاموزند و از دانش هم بهره گیرند خود لذتی است و مقصودی بالذات، در آن عالم هم صحبت با پاکان به هر معنی باشد خود مقصود است نه برای غرضی دیگر. خوراک آنجا کمال آورد کمال بدن انسان به خوراک در این عالم نمونه است از کمال آنجا، محبت زن و مرد در اینجا نمونه ایست از بهجت مجردات به یکدیگر و علاقه اهل بهشت بحورالعین نمونه دیگر از آن بهجت، هر حقیقتی که در عوالم بالاست در هر یک از عوالم سفلی نمونه دارد
خوبرویان مظهر خوبی او عشق ایشان عکس محبوبی او
«لهم فیها ما یشاؤن»(سوره نحل/آیه34):برای آنهاست در بهشت هر چه بخواهند. این معنی در آیات بسیار تکرار شده است . قبیحی که همه جا قبیح است انسان در بهشت بدان رغبت نمی کند مشیت پاکان به قبائح تعلق نمی گیرد.
«فلا تعلم نفس ما أخفی لهم من قرة أعین جزاء بما کانوا یعملون»(سوره الم سجده/آیه18): هیچکس نمی داند چه نعمتها برای آنها پنهان کرده اند که روشنی چشم آنها است به پاداش اعمالی که بجا آوردند.
«ومساکن طیبة فی جنات عدن و رضوان من الله اکبر»(سوره توبه/آیه72): سرای های پاکیزه در بهشت های عدن و خشنودی خداوند بزرگتر است (و از آن بهشت ها بالاتر و بهتر)
آن نعمتهای پنهان که نمی دانیم و ادراک نکرده ایم بیش از آن نعمتها است که شبیه آن را در دنیا دیده ایم «واتوا به متشابها» چنان که لذات انسان هزاران بار بیش از لذات حیوانات است و بهجهت ملائکه روحانیین و اولیای خدا بمناجات و کشف و شهود حقائق الهی بیش از لذات انسانی است.
در بهشت ذکر و تسبیح و عبادت خود یکی از لذات است که با رغبت انجام می دهند.
«دعواهم فیها سبحانک اللهم و تحیتهم فیها سلام و آخر دعواهم أن الحمد لله رب العالمین»(سوره یونس/آیه10) سخن و گفتارشان در بهشت سبحانک اللهم و تحیتشان سلام و آخر سخن آنها احمد لله رب العالمین است.
سخن گفتن خداوند با انسان یکی از نعمت های صالحان است. و سخن نگفتن او عقاب گناهکاران. «لا یکلمهم الله یوم القیمة»(سوره بقره/آیه174) خداوند روز رستاخیز با آنها سخن نگوید.
«و قلنا یا آدم اسکن انت و زوجک الجنة»(سوره بقره/آیه34) خدای تعالی آدم و حوا را در بهشت منزل داد و میان مفسران خلاف است که از باغها و جنگلهای دنیا بود. یا آخرت.
منبع
نثر طوبی، علامه شعرانی، ج1، واژه "جنة"
