سبک هندی

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی مقاله یکی از پایگاه های معتبر متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

گاهی انقلابها و جریانات اجتماعی باعث تغییر سبك‌ها می‌شود؛ سبك هندی كه از اوایل قرن یازدهم تا اواسط قرن دوازدهم به مدت صد و پنجاه سال در ایران و هند و آسیای صغیر معمول بود، در نتیجه همین انقلابهای اجتماعی به وجود آمد. «با روی كار آمدن حكومت صفوی و رسمی شدن مذهب شیعه، شاهان صفوی جز شعرهای مذهبی به دیگر انواع شعر درباری، عرفانی و عاشقانه بی‌توجهی كردند و این باعث شد كه شعر دیگر در انحصار طبقه خاصی نباشد و اصناف گوناگون مردم به شعر روی آوردند».

تحولات در سبک هندی

به دلیل گستردگی حوزه زمانی و مكانی سبك هندی، تنوعاتی در این سبك پدید آمد كه باعث پیدا شدن تمایزاتی میان شعر شاعران پیرو سبك هندی مقیم ایران و هند شده است. گروهی سبك متداول شاعران ایرانی این دوره را سبك صفوی نامیده‌اند و سبك هندی را دربارۀ پیروان هندی این شیوه به كار برده‌اند؛ و در تقسیمی دیگر سبك شعر این دوره، سبك صفوی نامیده شده كه برای آن، دو شاخۀ سبك صفوی ایرانی یا اصفهانی و سبك هندی قایل شده‌اند. در شاخۀ هندی این سبك به دلیل بومی نبودن زبان فارسی در هند و محیط فرهنگی‌ آن جا، زبان شعر پیچیده‌تر و اغلب با لغزش‌های دستوری و گاه سستی كلام همراه است. این نكته نیز گفتنی است كه اگر چه در ایران در سدۀ دوازدهم هجری در قبال سبك هندی و انحطاطش واكنشی نشان داده شد اما نفوذ این سبك در پاكستان و تاجیكستان و افغانستان تا دوران اخیر ادامه داشته است. در پیدایش سبك هندی عواملی چون مذهب، سفر شاعران به هند، توسعۀ شهر اصفهان، رفاه اقتصادی و علاقه شاهان صفوی به فرهنگ را می‌توان دخیل دانست. توضیح آنكه، حكومت صفویه به شعر مدحی و درباری توجه نداشت و با آمیزه‌های سنتی عرفانی در تضاد بود؛ همین امر باعث شد شعر از دربارها خارج شود و همۀ اصناف حق ادعای شاعری یابند و توجه آنان به امور جزئی و پند و اندرز و...معطوف شد. از طرفی عدم درآمد از شعر مدحی باعث شد كه شاعران به دربارهای هند روی برند و آشنایی آنها با تفكرات هندوان نیز تا حدودی در تغییر سبك دخیل گشت. رفاه اقتصادی مردم نیز علتی شد تا هر كس به وسع خود به نحوی به ادبیات و شعر و شاعری بپردازد و شعر در میان عامه رواج یابد و همۀ این عوامل كم‌كم زمینه پیدایش سبك هندی را به وجود آورد.

قالب شعری رایج

قالب شعر در سبك هندی، «تك بیت» است كه شكل غزل می‌یابد و به این صورت در یك بیت كامل می‌شود. منتهی این ابیات وقتی در كنار هم قرار می‌گیرند، قالب غزل می‌سازند. شاعر در این راستا می‌بایست مصرع اول را با مضمونی تازه بیان كند تا مطلب او جدید باشد. این امر باعث می‌شد كه روز به روز امكان شاعران برای ایجاد روابط تازه محدودتر شود و آنان به سراغ ربط دادن امور دورتر بروند و كم‌كم در ورطۀ تعقید و اغراق افتند و ابهام در شعر بوجود آید. به این جهت است كه می‌گویند در سبك هندی ابهام وجود دارد.

شاعران معروف سبک هندی

از معروفترین شاعران سبك هندی كلیم كاشانی، میرزا صائب تبریزی، عبدالقادر دهلوی و...هستند.

مختصات سبك هندی

مختصات سبك هندی را در سه مقوله بررسی می‌كنیم: 1- زبان: روی آوردن طبقات مختلف مردم به شعر باعث شد كه زبان كوچه و بازار به شعر راه یافته و دایرۀ واژگاه شعر گسترش یابد و بسیاری از لغات ادبی قدیم از صحنۀ شعر رخت بربندد؛ به نحوی كه می‌توان گفت زبان شعری آن دوره زبان جدید فارسی است و از مختصات سبك خراسانی در آن خبری نیست. زبان این سبك را باید زبانی واقع گرا قلمداد كرد؛ زیرا زبان حقیقی مردم آن دوره است. 2- فكر: شعر هندی شعری معناگراست نه صورت گرا؛ و شاعران به معنا بیشتر توجه دارند تا به زبان. آنان به دنبال مضمون سازی از هر چیزی در عالم طبیعت یا ذهن استفاده می‌كنند. ادبیات سبك هندی ادبیاتی مینیاتوری است و طول و عرض معنا از یك بیت بیشتر نمی‌رود و فوقش تحسین و اعجابی را در حد یك بیت برمی‌انگیزد. كار شاعران سبك هندی ترجمۀ مطالب فلسفی و عرفانی و غنایی گذشتگان به بیان سبك هندی است. در این دوره افكار و لغات مربوط به مذاهب و آداب و رسوم هندوان نیز به شعر وارد می‌شود. 3- ادبیات: در سبك هندی به بدیع و بیان چندان توجهی نمی‌شود.‌«البته تشبیه اساس این سبك است اما از دیگر امور بدیعی و بیانی جز به صورت طبیعی و تصادفی خبری نیست زیرا سبك هندی شعر مضامین اعجاب انگیز و ایجاد رابطه‌های غریب است».

ویژگی های سبک هندی

زبان شعر سبك هندی از كنایه و تشبیه و استعاره خالی نیست ولی از همه صنایع تلمیح بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد زیرا در مضمون سازی كه اساس این سبك است نقش فعالی دارد. نكته مهم دیگر وفور اصطلاحات سبك شناسی و نقد ادبی در شعر است. قالب مسلط شعری، غزل است؛ غزلی كه حد و حدود ندارد و شاید به چهل بیت هم برسد زیرا شاعر تك بیتی می‌سازد و آن را در غزلی كه مناسبش باشد قرار می‌دهد لذا كم و زیاد كردن ابیات غزل آسیبی به شعر نمی‌زند و تكرار قافیه در آن امری طبیعی است زیرا شاعر در این سبك تك‌بیت گوست و قالب حقیقی مفردات است كه شاعر ابیات را به وسیلۀ قافیه و ردیف به هم گره می‌زند و این قافیه اگر تكرار هم شود اشكالی ایجاد نمی‌كند. در شعر این دوره توجه به ردیف‌های دراز و خوش آهنگ ابتكاری رایج است؛ تك بیت‌ها جنبۀ ارسال المثلی دارند و تمثیل مهم‌ترین عنصر ادبی این دوره است. «به سبب جنبۀ ارسال المثلی، بیت دهان به دهان می‌گردد و اسم شاعر فراموش می‌شود به طوری كه می‌توان گفت معروف بودن بیت و مجهول بودن اسم شاعر یكی از مختصات شعری سبك هندی است».

منابع

1- شمسیا، سیروس؛ سبك شناسی در شعر، تهران، فردوس، 1375، چاپ دوم، ص 300 – 286. 2-انوشه، حسن؛ فرهنگ نامه ادبی فارسی (دانش نامه ادب فارسی 2)، سازمان چاپ و انتشارات، 1376، صص 795- 796. 3-شمیسا، سیروس؛ کلیات سبک‌شناسی، تهران، فردوس، 1372، ص183. 4-شفیعی کدکنی،محمد رضا؛ ادوار شعر فارسی، تهران، توس، 1359، ص121.

• رقیه ابراهیمی، سبك هندي، پژوهشکده باقرالعلوم، بازیابی: 10 آبان 1392.