بیت المعمور

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی مقاله یکی از پایگاه های معتبر متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

تركيبي قرآني به معناي «سراي‌آباد» است كه در ديدگاه بيشتر مفسران، قابليت همسنگي با بيت‌الحرام را داراست. اين تركيب تنها يك بار در قرآن كريم آمده است: «وَالْبَيْتِ الْمَعْمُورِ». (سوره طور/4)

و خداوند برای بیان این مطلب که بي‌گمان عذاب الهي (بر كافران) رخ خواهد نمود و هيچ‌كس را دفع آن مقدور نخواهد بدان سوگند ياد كرده است. گذار شتابان از اين تركيب در قرآن كريم، بدون هيچ توضيح و بياني توجه بسياري از مفسران را به خود جلب كرده است. پرداختن به تفسير و نيز بيان توضيحاتی درباره بيت‌المعمور، از همان زمان پيامبر صلی الله علیه و آله و از زبان آن حضرت آغاز شد و توسط صحابه و تابعان ادامه يافت.

افزون بر منزلت اين «سرا»، از آن رو كه مقام سوگند الاهي در قرآن را يافته در روايات نيز بسيار بدان پرداخته شده است و توسط مفسران مورد بررسي قرار گرفته است. در برابر غالب روايات، تنها حسن بصري بيت المعمور را همان بيت‌الحرام دانسته است(2/305)، اما بيشتر روايات بيان كننده آنند كه اين خانه در آسمان جاي دارد؛ چنان كه در حديثي از مالك بن صعصعه از رسول گرامي صلی الله علیه و آله آمده است كه آن حضرت در معراج، هنگامي كه به همراه جبرئيل از آسمان هفتم گذشتند به بيت المعمور رسيدند، جايي كه هر روز 70 هزار فرشته در آن به نماز مي‌ايستند، فرشتگاني كه ديگر هرگز به آنجا بازنمي‌گردند. در ادامه حديث آمده است كه پيامبر صلی الله علیه و آله پس از آن به سدرة المنتهي رسيدند.

در دسته‌اي از روايات معراج، بر اين موضوع تكيه شده است كه پيامبر صلی الله علیه و آله و در پس ايشان ديگر انبياء و رسولان و نيز فرشتگان در بيت المعمور با اذان جبرئيل به نماز ايستادند.

قابل توجه آن است كه در روايتي كه مجلسي در اين باره نقل مي‌كند، اين خانه در آسمان چهارم بوده و از ياقوت سرخ ساخته شده است. در روايات گوناگون، جايگاه بيت‌المعمور در طبقات مختلف آسمان دانسته شده است. آسمان هفتم، ششم، چهارم و آسمان فروردين (السماء الدنيا)؛ و در روايتي بيت‌ المعمور متصل به عرش است و حتي در برخي روايات براي فراهم آوردن اشتراكي در بيان مطلب، به وجود «بيتي معمور» در هر كدام از طبقات آسمان و زمين اشاره شده است.

اما واقعيت اين است كه وجه اشتراك غالب روايات، در اصل بيان همسنگي و تقابل بيت‌المعمور و خانه كعبه است. چنين آمده است كه همان گونه كه براي آدميان در زمين خانه‌اي براي پرستش پروردگار وجود دارد و آن بيت‌الحرام است، در آسمان نيز براي فرشتگان، خانه‌اي بنا شده است كه در آن به پرستش الهي بپردازند، خانه‌اي با همان حرمتي كه كعبه در زمين دارد. در اين باره روايات ديگري نيز آمده است: بيت‌المعمور مسجدي است كه در بالاي خانه كعبه در آسمان قرار گرفته است؛ براي آدم علیه السلام از بهشت به زمين فروفرستاده و در ايام توفان به آسمان برده شده است و نام آن ضِراح است و موضوعاتي از اين دست.

دسته‌اي ديگر از روايات در تفسير آيه ياد شده، با اشاره به نزول يكباره قرآن كريم، گويند كه بيت‌المعمور همان جايگاه ستارگان در آسمان فروردين است كه قرآن كريم در شب قدر از ماه رمضان به آنجا فرود آمد و سپس به تدريج بر پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله نازل شد. با نگاهي به موضوع 70 هزار فرشته زائر در هر روز از اين خانه، در روايتي غريب چنين آمده است كه در آسمان چهارم نهري است به نام حيران (=حيوان) كه جبرئيل هر روز در آن وارد مي‌شود و با خروج وي از آن، 70 هزار قطره از آب آن نهر از او مي‌چكد و هر يك به فرشته‌اي تبديل مي‌شود. شگفت آن كه در برخي از روايات، اين فرشتگان زائر در شمار قبيله‌اي از ابليسيان، به نام جن دانسته شده‌اند. گفتني است برخي از عارفان و متصوفان با ديدگاهي ويژه به موضوع بيت‌المعمور نگريسته و مفاهيمي عرفاني از آن برگرفته‌اند.