مسلم ملکوتی
منبع: پایگاه اطلاع رسانی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
تولد و دوران كودكي
حضرت آیت الله میرزا عبدالله مسلم ملکوتی حضرت آيت الله ميرزا مسلم ملكوتي، در پانزدهم خرداد سال 1303 در حومه شهرستان سراب، واقع در 130 كيلومتري تبريز به دنيا آمد.
پدرش به شغل كشاورزي روزگار مي‌گذراند و داراي تحصيلاتي نيز بود. اشتياق خانواده آيت الله ملكوتي و نيز علاقه پدر، او را به تحصيل علوم ديني واداشت؛ به گونه‌اي كه در پنج يا شش سالگي نزد عالم محل كه خود از منسوبين او بود، توانست نوشتن و خواندن را فراگيرد و با قرآن مجيد و معارف آن آشنا شود و بخشي از قرآن را حفظ كند.
دوران تحصيل
آيت الله ملكوتي، با فراگرفتن قرآن در زادگاه خود به سراب آمد و در آنجا به فراگيري كتاب‌هاي متداول ادبي حوزه علميه، همانند جامع المقدمات، سيوطی، مغني، مطول، منطق و اصول فقه پرداخت و در هفده سالگي براي ادامه تحصيل، به تبريز رفت. در حوزه علميه تبريز، به مدت چهار سال اقامت داشت و از محضر استادان گرانمايه آن ديار همچون مرحوم آيت الله سيد مهدي انگجي، مرحوم آيت الله ميرزا فتاح شهيدي و مرحوم آيت الله ميرزا محمود دوزدوزاني بهره برد و كتاب‌هاي شرح لمعه، رسائل، مكاسب و كفاية الاصول را به پايان رساند. ايشان در طي اين سال‌ها، كتاب‌هايي را كه پيش‌تر فراگرفته بودند، به طلابي كه تازه وارد حوزه شده بودند، تدريس مي‌كردند.
با اتمام دوره سطح، در سال 1321 به منظور ادامه تحصيل و بهره‌گيري از محضر عالمان و دانشمندان قم، بدانجا روانه شد. از نخستين روزهاي سكونت در شهر قم، به جد و جهد در درس بزرگان حوزه علميه حاضر شد و در علوم معقول و منقول، از محضر بزرگاني چون امام خمينی و علامه طباطبايی بهره برد. سپس به حوزه علميه مشهد عزيمت كرد و ضمن انس با آستان ملكوتي علي بن موسي الرضا علیه السلام از درس بزرگان آن ديار، همچون آيت الله ميرزا مهدي اصفهاني استفاده نمود.
شوق فراگيري علوم ديني، آيت الله ملكوتي را در سال 1334 به سمت نجف اشرف كشاند. انوار علوي چنان بر سر ايشان سايه افكند كه توانست در آن ديار، به درس بزرگاني چون آيت الله سيد ابوالقاسم خويي، آيت الله سيد محسن حكيم راه يابد و كسب فيض نمايد؛ همچنين در اين مدت از تربيت شاگردان ممتاز در فقه، اصول، فلسفه، كلام، رياضي و... غافل نماند و بدين ترتيب، دين خود را به حوزه علميه آن ديار نيز ادا كرد.
اقامت دوازده ساله ايشان در نجف، در سال 1346 به پايان رسيد و ايشان براي سپري كردن اوقات فراغت در تابستان، به ايران آمد. با به پايان رسيدن تابستان، بار ديگر قصد نجف اشرف نمود؛ اما درگيري‌هاي آن روز دولت ايران و عراق كه به ناامن شدن مرزها انجاميده بود، او را از تصميم خود بازداشت و ديگر باز، عازم شهر مقدس قم شد.
آيت الله ملكوتي، با ورود به شهر قم، تدريس فقه و اصول را آغاز كرد كه با استقبال فراوان طلاب مستعد روبرو شد و نيز ايشان در كنار آن به تدريس فلسفه مي‌پرداخت كه حاصل آن، ظهور طلابي فرهيخته در حوزه علميه امروز ماست.
استادان و دوستان
دوران تحصيل آيت الله ملكوتي، در محضر بزرگاني سپري شده است كه نام هر كدام، همچون ستاره‌اي در آسمان تشيع مي‌درخشد. ايشان در تبريز، دروس سطح را نزد مرحوم آيت الله ميرزا فتاح شهيدي، مرحوم آيت الله سيد كاظم شريعتمداري، مرحوم آيت الله ميرزا محمود دوزدوزاني و مرحوم آيت الله سيد مهدي انگجي آموخت. با ورود به قم، در درس خارج فقه و اصول آقايان مرحوم حاج ميرزا محمد فيض قمي و سيد محمد حجت شركت نمود.
با ورود آيت الله بروجردي به قم از درس ايشان نيز بهره برد و در علوم عقلي به درس حضرت امام خمينی رفت. ايشان از امام به دقت، جديت و همت بلند معظم‌‌له ياد مي‌كند و از سجاياي اخلاقي ايشان، حضور دائمي در نماز جماعت را برمي‌شمرد. همچنين ايشان در علوم عقلي از ميرزا مهدي مازندراني، شيخ ابوالقاسم اصفهاني، ميرزا مهدي آشتياني و علامه طباطبايي نيز بهره برده است.
در مشهد نيز به درس فلسفه شيخ سيف الله ايسي ميانجي و هيأت و رياضيات شيخ محمدرضا كرباسي رفت و نيز از محضر آيت الله ميرزا مهدي اصفهاني بهره‌هاي فراوان برد. استادان ايشان در نجف، ميرزا عبدالهادي شيرازي، سيد محسن حكيم، سيد محمود شاهرودي و شيخ حسين حلي بودند كه در درس‌هاي خارج فقه آنان شركت مي‌نموده است و نيز در درس خارج فقه و اصول آيت الله ابوالقاسم خويي حضور مداوم داشته است. ايشان از دوستان دوره طلبگي خود به شيخ اسدالله اصفهاني و آقا سعيد اشراقي اشاره مي‌كند كه هماره با آن‌ها به مباحثه دروس فراگرفته شده، مي‌پرداخته است.
فعاليت‌هاي علمي و فرهنگي
آيت الله ملكوتي، در عمر شريف خود فعاليت‌هاي فرهنگي شاياني را به جامعه شيعه تقديم نموده است كه از آن‌ها به ذكر تأليفات و تدريس‌ها بسنده مي‌كنيم:
تأليفات:
- 1. الربا في التشريع الاسلامي؛
- 2. مسجد، مسجد شد. (تاريخ كامل آذربايجان)؛
- 3. المحاكمات (نقد و بررسي نظريات مرحوم ميرزاي ناييني و مقايسه آن با نظريات ديگر علما)؛
- 4. شرح كفاية الاصول؛
- 5. يك دوره اصول مدون؛
- 6. حاشيه بر اسفار؛
- 7. حاشيه بر شفا؛
- 8. الامن العالم في الاسلام او الامر بالمعروف و النهي عن المنكر؛
- 9. تفسير سوره حمد؛
- 10. المنافقون في القرآن والسنة والتاريخ؛
- 11. الفرق بين الدين والعلم والفلسفه؛
- 12. رسالة توضيح المسائل؛
- 13. مناسك حج؛
- 14. مقتل الامام الحسين علیه السلام؛
- 15. الحاشيه علي العروة الوثقي؛
- 16. الصلوة؛
- 17. الحدود والديات؛
- 18. رقبات موقوفه طبق وقف‌‌نامه.
تدريس‌ها:
آيت الله مسلم ملكوتي طبق سنت حوزه‌هاي علميه، همزمان با تحصيل به تدريس دروس به طلاب بعد از خود مي‌پرداخت و در فقه و اصول، فلسفه، كلام، هيأت، رياضي و... صاحب شاگرداني زبده بود و سه حوزه قم، نجف و مشهد خاطره سال‌ها تدريس ايشان را در ذهن دارد.
فعاليت‌هاي سياسي:
زندگي آيت الله ملكوتي همچون بسياري ديگر از علماي راستين با مبارزات و فعاليت‌هاي سياسي بسياري همراه بود. در زمان سلطه حكومت ستم‌شاهي، ايشان لحظه‌اي از مبارزه با آن رژيم سرباز نزد و حتي ديگران را به فعاليت و مبارزه بر ضد شاه تشويق مي‌كرد. آيت الله مسلم ملكوتي با تأسيس كتابخانه و صندوق قرض الحسنه المهدي در شهر سراب، زادگاه خود بر آن شد كه با جذب جوانان متدين، آن‌ها را براي مبارزه بر ضد رژيم شاه منسجم و متشكل سازد و در ضمن، مباني اعتقادات آن‌ها را نيز تقويت كند.
از فعاليت‌هاي ديگر ايشان در پيش از انقلاب، عضويت در جامعه مدرسين حوزه علميه قم بود. در آن روزگار، جلسات جامعه مدرسين به صورت مخفي و در خانه افراد عضو، برگزار مي‌شد. آيت الله ملكوتي با حضور مستمر در جلسات جامعه مدرسين، امضاي نامه‌هاي آن مركز در حمايت از نهضت امام خمينی و تبادل نظر با گروه‌ها و جناح‌هاي سياسي براي وحدت هر چه بيشتر، نام خود را در شمار ياران باوفاي انقلاب و امام رقم مي‌زد. افشاگري‌هاي ايشان در آن سال‌ها، باعث شده بود كه ساواك بارها ايشان را در قم و آذربايجان تحت تعقيب قرار دهد. حضرت آيت الله ملكوتي، در سال‌هاي مبارزه بر ضد رژيم با تبعيت و پيروي محض از فرمان‌هاي حضرت امام خميني در برابر گروه‌ها و دسته‌هاي انحرافي و التقاطي ايستاد و بر اسلامي بودن حركت، پافشاري نمود.
فعاليت‌هاي سياسي ايشان به پيش از انقلاب محدود نشد. با پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي ايران در بهمن 1357، حضور سبز و پرصلابت ايشان در عرصه‌هاي گوناگون انقلاب به بسياري از مبارزان، اميد مي‌بخشيد. ايشان با شركت مستمر در دفتر استفتائات امام به مستحكم كردن پيوند امام و امت و نيز به حل مشكلات فقهي مردم مي‌پرداخت و نيز به نمايندگي از طرف امام براي حل مشكلات مردم آذربايجان و زنجان، به آن ديار شتافت.
با شهادت آيت الله مدني، امام جمعه تبريز در سال 1360 امام خميني آيت الله ملكوتي را به نمايندگي خود در آذربايجان و نيز به عنوان امام جمعه تبريز برگزيد. تبريز در آن سال‌ها دست خوش نزاع‌ها و تحريك گروهك‌هاي ضدنظام براي ايجاد يأس از انقلاب اسلامي بود. آيت الله ملكوتي با افشاي اين دسيسه‌ها و دعوت مردم و گروه‌هاي هوادار انقلاب به وحدت و يكپارچگي، دشمنان را از رسيدن به اهداف خود مأيوس نمود.
ايشان بارها و بارها در خطبه‌هاي نماز جمعه و ديگر سخنراني‌ها، مردم را به حضور پرشور در جبهه‌هاي جنگ و كمك به رزمندگان دلير اسلام فراخواند و خود نيز از حمايت مادي و معنوي رزم‌‌آوران دفاع مقدس دريغ نورزيد. همچنين آيت الله ملكوتي در دوره اول و دوم مجلس خبرگان رهبري، به نمايندگي از طرف مردم آذربايجان شرقي عضويت داشت و خدمات شاياني را در اين عرصه نيز به انجام رساند.
آيت الله ملكوتي در سال 1373، با دعوت برخي بزرگان حوزه علميه قم و نيز موافقت مقام معظم رهبري از تبريز به قم آمد و با بر پا كردن درس خارج فقه و اصول، بسياري از طلاب علوم ديني را شيفته درس خويش ساخت و بدين وسيله، سيره علما و دانشمندان اين حوزه سترگ را پاس داشت.
