احسان
نسخهٔ تاریخ ۲۳ دسامبر ۲۰۱۲، ساعت ۰۹:۵۴ توسط مرضیه الله وکیل جزی (بحث | مشارکتها)
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
راغب در مفردات مى گويد احسان چيزى برتر از عدالت است زيرا عدالت اين است كه انسان آنچه برعهده اوست بدهد و آن چه متعلق به او است بگيرد ولى احسان اين است كه انسان پيش از آنچه وظيفه او است؛ انجام دهد و كمتر از آنچه حق او است بگيرد.
لذا احسان و نيكوكارى به طور مطلق در اين دنيا در گفتار در عمل در طرز انديشه و تفكر نسبت به دوستان و نسبت به بيگانگان نتيجه اش برخوردارى از پاداش عظيم در هر دو جهان است كه نيكى جز نتيجه نيك نخواهد داشت. لذا قرآن مردم را به آن تشويق و تحريص مى كند و در آيه 10 سوره زمر مى فرمايد: «لِلَّذِينَ أَحسَنُوا فِي هذِهِ الدُّنيا حَسَنَةٌ» براى كساني كه در اين دنيا نيكى كرده اند، پاداش نيك است.
اين گونه مواهب و نعمت الهى مفهوم ضمنيش اين است كه همه آن به تو تعلق ندارد بلكه تو وكيل پروردگار در منتقل ساختن آن به ديگران هستى، خدا اين موهبت و نعمت را به تو داد كه با دست تو بندگانش را اداره كند.
شمه اى از كلام معصومين عليهم السلام در مورد احسان و خوبى
- عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ السَّكَنِ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عليه السلام قَالَ قَالَ أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ عليه السلام اعْرِفُوااللَّهَ بِاللَّهِ وَالرَّسُولَ بِالرِّسَالَةِ وَ أُولِي الْأَمْرِ بِالْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ؛ اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: خدا را به خدا بشناسيد و رسول را به رسالتش و صاحبان فرمان را به امر به معروف و دادگرى و نيكوكارى بشناسيد. (الكافى، ج1، ص85)
- وَرَوَى الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي وَلَّادٍ الْحَنَّاطِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِاللَّهِ جَعْفـَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ عليه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً ما هذَا الْإِحْسَانُ فَقَالَ الْإِحْسَانُ أَنْ تُحْسِنَ صُحْبَتَهُمَا وَ أَنْ لَا تُكَلِّفَهُمَا أَنْ يَسْأَلَاكَ شَيْئاً مِمَّا يَحْتَاجُونَ إِلَيْهِ وَ إِنْ كَانَا مُسْتَغْنِيَيْنِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ يَقُولُ لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ ثُمَّ قـَالَ عليه السلام إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ إِنْ أَضْجَرَاكَ وَ لاتَنْهَرْهُما إِنْ ضَرَبَاكَ وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا كَرِيماً وَالْقَوْلُ الْكَرِيمُ أَنْ تَقُولَ لَهُمَا غَفـَرَاللَّهُ لَكُمَا فـَذَاكَ مِنْكَ قَوْلٌ كَرِيمٌ وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ هُوَ أَنْ لَا تَمْلَأَ عَيْنَيْكَ مِنَ النَّظَرِ إِلَيْهِمَا وَ تَنْظُرَ إِلَيْهِمَا بِرَحْمَةٍ وَ رَأْفَةٍ وَ أَنْ لَاتَرْفَعَ صَوْتَكَ فَوْقَ أَصْوَاتِهِمَا وَ لَايَدَكَ فَوْقَ أَيْدِيهِمَا وَ لَاتَتَقَدَّمَ قُدَّامَهُمَا؛ ابى ولاد مى گويد: از امام صادق عليه السلام از آيه و بالوالدين احسانا سئوال كردم كه معنى (احسان) چيست؟ آن حضرت فرمود: به آنها به خوبى همكارى كنى و آنها را به زحمت نيندازى كه آنها از تو چيزى را به خواهند كه به آن نياز دارند. اگر چه به آنها محتاج و مستمند نباشند. به درستى كه خداوند متعال مى فرمايد: (هرگز خير و نيكى را درك نمى كنيد تا آن كه احسان و بخشش كنيد آن چه را كه دوست داريد) سپس فرمود: وقتى يكى از آنها يا هر دو به پيرى رسند به آنها حتى اف نگوييد. اگر آنها را آزار و اذيت مي رساند؛ و اگر تو را كتك زدند نبايد بر آنها بانگ بزنى و با آنها نيكو سخن بگو و مراد از قول كريم اين است كه خدا شما را بيامرزد و (مراد از روى رحمت و مهربانى بال تواضع و فروتنى را برايشان فرود آور) اين است كه با چشم درشت به آنها نگاه نكن و از روى مهربانى به آنها بنگر و مباد صدايت را از صداى آنها بلندتر كنى و دست خود را از دست آنها بلندتر كنى و خودت را به جلوتر بيندازى. (من لايحضره الفقيه، ج4، ص407)
- مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عليه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله و سلم فِي خُطْبَةٍ أَلَا أُخْبِرُكُمْ بِخَيْرِ خَلَائِقِ الدُّنْيَا وَالاْخِرَةِ الْعَفـْوُ عَمَّنْ ظَلَمَكَ وَ تَصِلَ مَنْ قَطَعَكَ وَالْإِحْسَانُ إِلَى مَنْ أَسَاءَ إِلَيْكَ وَ إِعْطَاءُ مَنْ حَرَمَك؛ از امام صادق عليه السلام نقل شد كه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: آيا به شما خبر بد هم كه بهترين خلق در دنيا و آخرت چه كسى است: عفو و گذشت از كسى كه به شما ستم روا داشته است و صله رحم كنى از كسى كه از شما بريده است و احسان و نيكى كنى به آن كس كه به شما بدى كرده است و عطاء بخشش كنى به كسى كه شما را محروم ساخته است. (وسائل الشيعة، ج12، ص172)
- الاْمِدِيُّ فِي الْغُرَرِ، عَنْ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ عليه السلام أَنَّهُ قَالَ الْمُوَاسَاةُ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ وَ قَالَ أَحْسَنُ الْإِحْسَانِ مُوَاسَاةُ الْإِخْوَانِ؛ امام على عليه السلام فرمود: يارى نمودن مالى بهترين عمل است و نيكوترين احسان و بخشش كمك مالى به برادران مؤمن است. (مستدرك الوسائل، ج7، ص210)
- وَ عَنْ عَبْدِالْوَاحِدِ بْنِ عُبْدُوسٍ النَّيْسَابُورِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ قُتَيْبَةَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا عليه السلام قَالَ اسْتِعْمَالُ الْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ مُؤْذِنٌ بِدَوَامِ النِّعْمَةِ؛ امام رضا عليه السلام فرمود: بكارگيرى عدل و احسان و نيكويى موجب دوام و باقى ماندن نعمت مى شود. (مستدرك الوسائل، ج11، ص317)
- قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله و سلم مَنْ سَعَى فِي حَاجَةِ أَخِيهِ الْمُؤْمِنِ فَكَأَنَّمَا عَبَدَاللَّهَ تِسْعَةَ آلَافِ سَنَةٍ صَائِماً نَهَارَهُ قَائِماً لَيْلَهُ؛ پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: هر كس در انجام حاجات برادر دينى اش بكوشد. مثل آن است كه هزار سال، خداوند را عبادت كرده به اين ترتيب كه روزها را روزه و شب ها را به نماز ايستاده باشد. (بحارالانوار، ج71، ص315 )
- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ جَمِيعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ فُرَاتِ بْنِ أَحْنَفَ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عليه السلام قَالَ أَيُّمَا مُؤْمِنٍ مَنَعَ مُؤْمِناً شَيْئاً مِمَّا يَحْتَاجُ إِلَيْهِ وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلَيْهِ مِنْ عِنْدِهِ أَوْ مِنْ عِنْدِ غَيْرِهِ أَقَامَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقـِيَامَةِ مُسْوَدّاً وَجْهُهُ مُزْرَقَّةً عَيْنَاهُ مَغْلُولَةً يَدَاهُ إِلَى عُنُقِهِ فَيُقَالُ هَذَا الْخَائِنُ الَّذِي خَانَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ ثُمَّ يُؤْمَرُ بِهِ إِلَى النَّارِ؛ امام صادق عليه السلام فرمود: هر مؤمنى كه دست رد بر سينه برادر نيازمندش بزند با اين كه مي تواند از پيش خود يا ديگران نياز او را برآورد، خداوند روز قيامت او را با روى سياه و چشم كبود و دست هاى به گردن بسته محشور مى كند و سپس گفته مى شود: اين است خيانت كارى كه به خدا و پيامبرش خيانت كرده، آنگاه او را به دوزخ مي برند. (الكافي، ج2، ص367)
- ختص، الاختصاص وَ قالَ الْكَاظِم عليه السلام بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ عليه السلام لِكُمَيْلِ بْنِ زِيَادٍ يَا كُمَيْلُ مُرْ أَهْلَكَ أَنْ يَسْعَوْا فِي الْمَكَارِمِ وَ يُدْلِجُوا فِي حَاجَةِ مَنْ هُوَ نَائِمٌ فـَوَ الَّذِي نَفـْسِي بِيَدِهِ مَا أَدْخَلَ أَحَدٌ عَلَى قـَلْبِ مُؤْمِنٍ سُرُوراً إِلَّا خَلَقَ اللَّهُ مِنْ ذَلِكَ السُّرُورِ لُطْفـاً فإِذَا نَزَلَتْ بِهِ نَائِبَةٌ كَانَ أَسْرَعَ إِلَيْهَا مِنَ السَّيْلِ فِي انْحِدَارِهِ حَتَّى يَطْرُدَهَا عَنْهُ كَمَا يَطْرُدُ غَرِيبَةَ الْإِب؛ روزى امام علی عليه السلام به كميل فرمود: به خانواده ات دستور بده تا در تحصيل مكارم اخلاق بكوشند و در تاريكى هاى شب به انجام حاجات مردم و رفع نيازمندى هاى آنها بپردازند. سوگند به خدايى كه جان من در دست اوست! هيچ كس بر دل انسان مؤمنى سرور و شادمانى وارد نمي كند مگر آن كه خداوند از اين عمل خير، مايه لطفى مى آفريند كه در موقع نزول بلا و به هنگام گرفتارى سريع تر از سرعت سيلاب در سراشيبى به امداد او مى رسد و او را از گرفتارى نجات مى دهد. (بحارالانوار، ج71، ص314)
- ثو، ثواب الاعمال ابْنُ الْمُتَوَكِّلِ عَنِ السَّعْدَ آبَادِيِّ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي نَهْشَلٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عليه السلام قَالَ لَوْ جَرَى الْمَعْرُوفُ عَلَى ثَمَانِينَ كَفّاً لَأُوجِرُوا كُلُّهُمْ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ عَنْ صَاحِبِهِ مِنْ أَجْرِهِ شَيْئاً؛ امام صادق عليه السلام فرمود: اگر نيكويى هشتاد دست بگردد. همه آنها اجر مى گيرند بى آن كه از اجر صاحب احسان چيزى كم و كسر گردد.(بحارالانوار، ج93، ص175)
منابع
گروهی از پژوهشگران و محققان، سایت تربیت.
