مناقب ابن شهر آشوب (کتاب)

این مقاله حاصل همکاری و مشارکت جمعی از اعضای دانشنامه اسلامی در نسخه پیشین دانشنامه است. به هنگامی که اطلاعات دانشنامه از نرم افزار پیشین به نرم افزارکنونی منتقل شد آخرین ویرایش آنجا به عنوان اولین نسخه در نرم افزار جدید ثبت شد. چنانچه علاقه مندید نام کاربری که تدوین کننده این مقاله در نسخه پیشین بوده یا بیشترین مشارکت را در تهیه آن داشته است را بدانید به صفحه مشارکت کنندگان در نسخه پیشین مراجعه کنید

نام کتاب:

نام کتاب مناقب آل ابیطالب است که به مناقب ابن شهر آشوب شهرت پیدا نموده است.

مؤلف:

شرح حال:

رشید الدین ابوعبدالله محمد بن علی بن شهر آشوب سروی مازندرانی معروف به ابن شهر آشوب در سال 488 ق متولد شد در 8 سالگی حافظ قرآن بود و در کودکی از جدش شیخ شهر آشوب استماع حدیث می نمود. از نسبت سروی که به وی و پدر و جدش نسبت داده اند. به نظر می رسد که مولد او ساری مازندران بوده باشد.

اگر هم چنین نباشد به هر صورت رشد علمی او در این شهر بوده آن چنان که شهرت یافتن او در آن شهر باعث شد که والی شهر از خوفش او را وادار به خروج از شهر نماید پس ابن شهر آشوب به بغداد مهاجرت نمود. ورود او به بغداد در ایام خلافت مقتفی (530 ـ 555) بود. او پس از مدتی اقامت در آن شهر به خاطر علم و دانش و موعظه هایش سرشناس گشته در نزد خلیفه منزلت یافت اما در آن شهر باقی نماند و پس از چندی از آن جا به موصل و سپس به شام نقل مکان نمود و در آن شهر به تدریس و تالیف اشتغال داشت تا دارفانی را در سال 588 در آن جا وداع گفت. جسد مطهرش در جبل الجوشن در جوار مرقد حضرت محسن بن ابى عبدالله الحسين عليه السلام مدفون شد. و (6) و (7). گلشن ابرار، ج 1، ذیل معرفی ابن شهر آشوب.</ref>

اساتید:

شیخ شهر آشوب (جدش)، شیخ علی (پدرش)، فتال نیشابوری، شیخ ابوعلی فضل بن حسن طبرسی، ابومنصور طبرسی، ابوالفتوح رازی، قاضی ناصح الدین آمدی، قطب الدین راوندی، جارالله زمخشری، ابوالحسن علی بیهقی و...

شاگردان:

علامه سید محمد بن زهره حلبی، شیخ الدین ابوالحسن علی بن شعره حلی، تارج الدین دربی، شیخ یحیی سوراوی، یحیی بن ابی حلبی، سید كمال الدین حیدرحسینی.(6)

تألیفات:

آثار متشابه القرآن و مختلفه، مناقب آل ابی طالب، معالم العلماء، مثالب النواصب، مائده الفائده، امثال فی الامثال، الاوصاف، المنهاج الجدیده، انساب آل ابی طالب، نخب الاخبار الخصائص الفاطمیه، بیان التنزیل، الموالید، المحزون المكنون فی عیون القرآن، الطرائف فی الحدود والحقائق، الحاوی، الفصول فی النحو.(7)

موضوع و محتوای کتاب مناقب:

گرچه از نام کتاب برمی آید آن است که تنها به فضائل و مناقب آل ابیطالب پرداخته باشد. اما از مناقب رسول خدا صلی الله علیه و آله شروع کرده و بعد از امام علی علیه السلام به ذکر مناقب حضرت فاطمه سلام الله علیها نیز می پردازد. کتاب چاپ شده با ذکر فضائل امام حسن عسکری علیه السلام به پایان می‌رسد. لیکن مطابق با گفته شیخ آقا بزرگ تهرانی کتاب احوال امام دوازدهم را نیز داشته است. چرا که ابن شهر آشوب در معالم العلماء در بیان وجه لقب شیخ مفید به این کتاب ارجاع داده است و آن اکنون در این کتاب نیست و بایستی در احوال حضرت حجت باشد که شیخ مفید را به این لقب نامیده است.. الذریعه، ج 22، ص 318.</ref>

شیخ آقا بزرگ همچنین با استناد به سخن زین الدین بیاضی در کتاب صراط مستقیم که وزن جزئی از آن را 9 رطل بیان نموده، احتمال می دهد که کتاب چاپ شده مختصر مناقب با عنوان "نخب المناقب" باشد.

محتوای چاپ 4 جلدی کتاب به صورت زیر است:

• جلد اول: با بیان احوال پیامبر صلی الله علیه و آله شروع می گردد و به مباحثی همچون: بشارت به نبوت آن حضرت، تاریخ و احوال پیامبر صلی الله علیه و آله، معجزاتی که از آن حضرت صادر گشته، اسماء و القاب ایشان، معراج آن حضرت می پردازد. پس از آن وارد بحث امامت می گردد و ضمن اثبات آن و بیان شرایطش از کتب عامه و خاصه به رد غلات و خوارج و سبعیه می پردازد. در پایان این مجلد برخی آیات و نصوص وارده در مورد ائمه اثنی عشر را برمی شمارد.

• جلد دوم: شامل مقامات و فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام و كرامات و قضاوت های آن حضرت و ظلم ها و مصیبت های وارده بر اهل بیت علیهم السلام می باشد كه به ترتیب زمانی ذكر شده است.

• جلد سوم: با احادیث پیامبر اسلام در جانشینی حضرت علی علیه السلام آغاز و فضائل معنوی و شجاعت های آن حضرت و مقام او در قیامت را در چند فصل بیان كرده و نكاتی مانند مساوات ایشان با همه انبیاء علیهم السلام و زندگی نامه و احوال آن حضرت به دنبال آن آمده است. و بعد از حضرت علی علیه السلام به فضائل و زندگی نامه حضرت زهرا و در پایان به بحث امامت فرزندان حضرت زهرا سلام الله علیها پرداخته است.

• جلد چهارم: احوال و فضائل و زندگی نامه بقیه ائمه اطهار علیهم السلام تا امام یازدهم و با پایان یافتن فصول مربوط به امام حسن عسکری علیه السلام كتاب نیز به پایان می رسد.

انگیزه ابن شهر آشوب در تالیف مناقب:

مولف خود انگیزه اش از تالیف این کتاب را در مقدمه چنین بیان می کند: چون دشمنی معاندین و خوارج را با امیرالمؤمنین دیدم و دیدم شیعه و سنی در امامت او در اختلافند و اکثریت مردم از ولایت اهل بیت بریده‌اند و از ذکر آن ها ترس دارند و در علم آن ها طعنه می زنند و از دوستی ایشان اکراه دارند، من از خواب غفلت بیدار شدم و این تنبیه برای من لطفی شد که به کشف احوال و بررسی اختلاف اقوال بپردازم. و فهمیدم که این به خاطر اخبار و احادیث مضطربی است که عامه از ناکثین و قاسطین، مارقین و... نقل نموده اند و آفات اخبار نیست مگر راویان آن ها.

او سپس به شرح آلام خود در مورد آن چه بر اخبار صحیح رفته می پردازد و در پایان می گوید: پس با دیده انصاف نگاه کردم و مذهب تعصب را در اختلاف ها کنار گذاشتم و بر خود واجب نمودم که شبهه را از حجت، بدعت را از سنت، صحیح را از سقیم، تازه پدید آمده را از قدیم، حق را از باطل، مفضول را از فاضل، جدا کنم. در این میان، از کتب اصلی اهل سنت و جماعت مطالبی را یافتم که هر دو بر آن اتفاق نظر کرده‌اند در این موارد، آن اخبار حاکم بر دو مذهب می‌شود و شاهدی می‌شود برای حقانیت در اعتقاد درست و حق در بین آن دو مذهب...

وضعیت نشر:

مناقب آل ابی‌طالب اولین بار در دو جلد به سال 1313 در بمبئی، و پس از آن در دو جلد به کمک‌ حاج شیخ محمود بروجردی در سال 1317 در تهران صورت گرفته است.

چاپ دیگر این کتاب در سال 1376 ق به همت محمدکاظم کتبی در مطبعه حیدریه نجف و در سه جلد انجام شده است. دار‌الأضواء بیروت نیز یک دوره 5 جلدی از مناقب را منتشر کرده که در سال 1412 چاپ دوم شده است. این چاپ با تحقیق و فهرست آقای یوسف بقاعی صورت پذیرفته و دارای حواشی و تعلیه‌های مناسبی است. جلد 5 این چاپ به فهرست اختصاص یافته است.

همچنین توسط مجمع احیاء الثقاه الاسلامیه در 4 مجلد در سال 1412 ه‍.ق به طبع رسید.