غیبت صغری

«غیبت صُغری» به غیبت کوتاه امام دوازدهم شیعه -حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه- گفته می‌شود. با شهادت امام عسکری علیه‌السلام در سال ۲۶۰ هجری، مرحله غیبت کوتاه مدت امام زمان آغاز شد و تا سال ۳۲۹ هجری یعنی حدود ۷۰ سال به طول انجامید. این غیبت به لحاظ این که از جهت زمانی محدود است، به آن «غیبت صغری» گفته‌اند. در این دوره، مردم با امام زمان از طریق نایب امام، ارتباط داشته اند، که چهار نفر به عنوان نُوّاب اربعه این سمت را یکی پس از دیگری بر عهده داشته‌اند. این دوره نقش بسیار مهمی در ایجاد آمادگی شیعیان برای پذیرش «غیبت کبری» داشت.

نواب خاصه در غیبت صغری

در طول «غیبت صغری» گرچه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه از نظرها پنهان بود، اما کسانی بودند که با آن حضرت در تماس بودند و سمت «نُوّاب خاص» امام را داشتند؛ هر یک از شیعیان می توانستند به وسیله «نواب» مشکلات و مسائل خود را به عرض آن حضرت برسانند و توسط آنان پاسخ خود را دریافت کنند. گاهی گروهی از مردم به وسیله آن نایبان خاص به دیدار امام می رسیدند. این نایبان چهار نفرند و به «نواب اربعه» مشهورند. اسامی اینها که همگی از علما و بزرگان شیعه هستند به ترتیب عبارتند از:

• ابوعمرو عثمان بن سعید عمری از (۲۶۰ ه‍) تا هنگام وفات، که ظاهرا قبل از سال (۲۶۷ ه‍) بوده است. برخی وفات او را در سال (۲۶۵ ه‍) ذکر کرده اند.
• ابوجعفر محمد بن عثمان عمری (از هنگام وفات سفیر اول تا ۳۰۵ ه‍).
• ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی (۳۰۵ - ۳۲۶ ه‍).
• ابوالحسن علی بن محمد سمری (۳۲۶ - ۳۲۹ ه‍).

غیبت صغری در روایات

در احادیث بسیاری از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و ائمه معصومین علیهم السلام، غیبت حضرت مهدی عجل الله فرجه به دو بخش کوتاه مدت (غیبت صغری) و دراز مدت (غیبت کبری) تقسیم شده است. امام صادق علیه السلام در این باره فرمودند: «اِنَّ لِلْقائِمِ غَیبَتَینِ یرْجِعُ فِى اِحداهُما وَفِى الاُخْری لایدری اَینَ هُوَ یشْهَدُ المَواسِمَ یری الناسَ وَلا یرْونَهُ»؛ «همانا برای قائم دو غیبت است که در یکی از آن دو به خانواده اش برمی گردد و در دیگری جایگاهش معلوم نیست؛ هر سال در مناسک حج حاضر می گردد و مردم را می بیند در حالی که مردم او را نمی بینند».

افزون بر دو گونه بودن غیبت، در روایاتی به کوتاه بودن یکی و بلند بودن دیگری نیز اشاره شده است. همان حضرت در سخنی دیگر فرمودند: «لِلْقائِمِ غَیبَتانِ اِحْداهُما قَصِیرَةٌ وَالاُخْری طَوِیلَةٌ...»؛ «برای قائم دو غیبت است: یکی از آن ها کوتاه مدت و دیگری دراز مدت...».

اگرچه تعبیر «غیبت صغری» در روایات معصومین علیهم السلام به این صورت نیامده است، اما رفته رفته -به خاطر کوتاه بودن دوران نخست غیبت-، به این عنوان مشهور شده است.

ویژگی‌های خاص غیبت صغری

برخی از ویژگی های غیبت صغری که آن را از دوره بعد (غیبت کبری) متمایز کرده عبارت است از:

۱. غیبت صغری از نظر زمان محدود بوده، ولی غیبت کبری بسیار طولانی است و غیر از خداوند کسی از مدت آن آگاهی ندارد.

۲. در دوران غیبت صغری، پنهان زیستی امام زمان همه جانبه و عمومی نبود؛ امام اگرچه از نگاه ‌ها پنهان بود، ولی کسانی مانند نواب خاص، برخی از وکلای آن حضرت و نیز افرادی با ویژگی ‌های ممتاز، می توانستند با آن حضرت در تماس باشند و پرسش ‌ها و نامه های مردم را خدمت امام ببرند و پاسخ او را به مردم برسانند، و یا به دیدار آن حضرت نایل شوند و آن حضرت را ببینند و بشناسند. اما در غیبت تامه (کبری)، امام به طور کلی از نگاه ها پنهان است و باب مکاتبه و نامه نگاری بسته است؛ یعنی، بنای غیبت کبری و اقتضای آن این است که حضرت دیده نشود. البته این بدان معنا نیست که امکان ندارد دیده شود، زیرا ممکن است بعضی افراد، حضرت را ببینند.

۳. در غیبت صغری، حضرت مهدی علیه السلام چهار نماینده داشت که آن ها را به صورت معین برگزیده بودند. مهمترین وظیفه آن ها برقراری ارتباط بین امام و مردم بود؛ ایشان اقامت گاه و مکان حضرت را نیز می دانستند، ولی در غیبت کبری چنین نیست.

منابع

• درسنامه مهدویت؛ حضرت مهدی (ع) و دوران غیبت، خدامراد سلیمیان.
• کتاب تاریخ عصر غیبت، مسعود پورسید آقایی، محمدرضا جباری، حسن عاشوری.