فریدون سپهسالار

«مجدالدین فریدون بن احمد» معروف به «سپهسالار» (حدود ۷۱۲-۶۱۲ ق)، نویسنده و صوفى در قرن هشتم هجری است. سپهسالار از پیروان و مریدان مولوی بود که مدت چهل سال از عمر خود را در ملازمت او سپرى کرد. اهميت فريدون سپهسالار به سبب كتاب مهم او «رساله سپهسالار» است كه از نخستین و مهمترين مآخذ درباره زندگى و احوال مولوى به شمار مى‌رود.


نام کامل	فریدون بن احمد سپهسالار
زادروز	۶۱۲ قمری
زادگاه	بلخ
وفات	۷۱۲ قمری
مدفن	قونیه

اساتید	مولوی، بهاءالدین ولد بلخی،...

آثار	رساله در مناقب خداوندگار، انموذج المناقب،...

زندگی‌نامه

مجدالدین فریدون بن احمد سپهسالار، فرزند يكى از سپهسالاران ـ در دولت سلاجقه روم ـ بود و خود به علت شغل سپاهی‌گری که در عهد سلجوقیان داشت، به «سپهسالار» معروف شده است. او در جوانى در مجالس بهاءالدین ولد -پدر مولوی- شركت مى كرد، سپس از اصحاب و مريدان مولوى شد و كارهاى دولتى را رها كرد. او با اخى تُرك، پدر حُسام الدين چَلَبى، نسبت خانوادگى داشت. سپهسالار درباره زندگى خود چيزى نگفته، جز آنكه مدت ارادت خود به مولوى را چهل سال ذكر كرده است.

به نظر مرحوم سعید نفیسی، وی در ۶۳۲ ق. که چهل سال پیش از مرگ مولانا باشد، به خدمت او رسید و چون به دلایل مسلم پیداست که کتاب خود (رساله‌ فریدون سپهسالار) را در میان سال‌های ۷۱۹ و ۷۲۹ ق. تألیف کرده، اگر پنداریم در زمانی که جزو اصحاب مولانا شده بیست سال از عمر او گذشته است، می‌بایست در حدود ۶۱۲ ق. ولادت یافته باشد و اگر هم پس از ۷۱۹ ق. دیگر نزیسته باشد، می‌بایست ۱۰۷ سال عمر کرده باشد و اگر هم ولادت او را ده سال پس از آن؛ یعنی در ۶۲۲ ق. بگیریم و این امر محال را باور کنیم که در ده سالگی جزو اصحاب مولانا شده، باز می‌بایست، ۹۷ سال زیسته باشد و این مطالب همه دشوار است. پس ناچار باید گفت یا مولف چهل سال جزو اصحاب مولانا نبوده و در حساب خود اشتباه یا مبالغه کرده است و یا این که آن چه در پایان کتاب تاریخ تألیف آن را پس از ۷۱۹ ق. قرار می‌دهد، از مؤلف نیست و بعدها بر آن الحاق کرده‌اند و وی پیش از ۷۱۹ ق. درگذشته است.

اما -طبق نظر دیگر- با توجه به اينكه سپهسالار تقريباً هم سن بهاءالدين سلطان ولد (پسر مولوى، متوفى ۷۱۲) بوده و پيش از او درگذشته است، تاريخ وفات او بايد پيش از ۷۱۲ قمری باشد.

مقبرهٔ سپهسالار در جوار مقبرهٔ بهاءالدین ولد -پدر مولوی- قرار دارد که حاکی از جایگاهٔ والای او بین مولویان آن دوره است.

آثار

فریدون سپهسالار بر ادبيات فارسى و عربى تسلط داشته است. سپهسالار بعد از مرگ مولوی، رساله‌اى به نام «رساله در مناقب خداوندگار» یا «رساله‌ فریدون سپهسالار» در شرح احوال مولوى و مشایخ طریقه‌ مولویه نوشت که از کتب بسیار مهم در تاریخ تصوف و علوم و آداب است. این اثر به زبان فارسى، اولين كتاب منثور درباره مولوى و قديمى‌ترين سندى است كه از احوال و منقبت‌هاى مولانا، بحث مى‌كند. مؤلف می‌نویسد که مدت چهل سال مرید مولانا بوده و این رساله را در دورۀ کهنسالی خود، در میان سال‌های ۷۱۹ و ۷۲۹ هجری به رشتۀ تحریر درآورد است. بااين حال، چون يكى از منابع اصلى سپهسالار ولدنامه بوده كه در ۶۹۰ سروده شده، احتمالا رساله سپهسالار بين سالهاى ۶۹۰ تا پيش از ۷۱۲ تأليف شده است. فريدون در این کتاب ضمن شرح حال و حكايات، گاه به آيات قرآن و احاديث نبوى و سخنان حضرت على علیه السلام براى تأييد احوال مولوى تمسک جسته است.

از دیگر آثارش «انموذج المناقب» در احوال مولوى رومى است، که در خاتمه دفتر ششم «مثنوى» به چاپ رسیده است.