حسن بن فضل طبرسی
حسن بن فضل طبرسی، فقیه، محدّث، از علمای بزرگ شیعه در قرن ششم هجری و مؤلف کتاب مکارم الأخلاق میباشد.
ولادت
ابونصر حسن بن فضل طبرسی، ملقب به رضیالدین، فرزند امین الدین فضل بن حسن طبرسی (متوفی ۵۴۸)، صاحب تفسیر معروف مجمع البیان است. دربارۀ زادگاه و تاریخ ولادت او اطلاع دقیقی دردست نیست. چون پدرش در مشهد و سبزوار میزیست، وی نیز باید در خراسان و نزد پدر تربیت یافته باشد. خانوادۀ وی اهل علم و فضل بودند. شیخ طبرسی کتاب جوامع الجامع خود را به درخواست پسرش نوشته است.
به نظر بعضی محققان، طبرسی منسوب به طبرِس، یعنی تفرش (از قرای معروف اطراف قم) است.[۱] او را منسوب به طبرستان (از بلاد وسیع مجاور مازندران و گیلان و گرگان) نیز دانستهاند.[۲]
فرزند ابونصر طبرسی، علی بن حسن، از علمای اهل قلم و صاحب کتاب مشکاة الانوار است. این کتاب را در تکمیل مکارم الاخلاق، با استفاده از مسودههای کتاب جامع پدرش، نوشته است.[۳]
جایگاه علمی
حسن طبرسی از پدرش روایت کرده[۴] و مهذب الدین حسین بن ابوالفرج ردهنیلی نیز از او روایت نموده است.[۵]
بزرگان امامیه، ابونصر طبرسی را توثیق کرده و بر او ثنا گفتهاند.[۶]
شیخ حر عاملی درباره وی نوشته است: او فاضلی محدث و صاحب تألیف بود و شیخ مهذب الدین حسین بن رده ـ از محققان برجسته و بنام آن روزگارـ از وی روایت کرده است.[۷]
علامه مجلسی نیز در توصیف آن آورده است: «شهرت این کتاب همانند خورشید فراگیر و مؤلف آن مورد تأیید بسیاری از بزرگان و صاحب نظران امامیه است».[۸]
سید محسن امین به نقل از میرزای نوری در توصیف ابونصر و کتابش مینویسد: «وی فقیهی کامل و محدثی آگاه و برجسته بود و کتاب «مکارم الاخلاق» او جامع محاسن و آداب میباشد».[۹]
آثار و تألیفات
- مکارم الأخلاق: مهمترین اثر ابونصر، مکارم الاخلاق و معالم الاعلاق است. به نظر نوری طبرسی،[۱۰] وی این کتاب را بعد از پنجاه سالگی تالیف کرده است. وی این کتاب را با استفاده از الاداب الدینیة پدرش و در زمان حیات او ،[۱۱] در دوازده باب مرتب کرده، که به حسن ترتیب نیز مشهور است.[۱۲] او در ابتدا و انتهای کتاب خود، از روی تیمن و تبرک، دو خطبه از امام علی علیه السلام آورده است. محتوای این کتاب ناظر بر حسن رفتار، اخلاق، اوصاف، آداب و سنتهای دینی منقول از پیامبر اکرم و امامان معصوم شیعه علیهمالسلام است.
- جامع الأخبار: کتاب جامع الاخبار نیز به ابونصر طبرسی منسوب است.[۱۳] گرچه در نسبت جامع الاخبار به ابونصر اختلاف است؛ چه اینکه بعضی آن را به محمد بن محمد شعیری، بعضی از آنِ شیخ جعفر دوریستی و گروهی از تألیفات شیخ ابوالحسن حناط دانستهاند.[۱۴]
- جامع لسائر الاقوال و لمحاسن الاحوال: ابونصر به گواهی فرزندش، علی بن حسن،[۱۵] نوشتن کتاب جامع لسائر الاقوال و لمحاسن الاحوال را پس از استقبال زیاد مردم از مکارم الاخلاق آغاز کرد، ولی هنوز آن را تمام نکرده بود که درگذشت، ظاهراً مسودههای این اثر نیز راجع به حسن رفتار بوده، که از رهگذر روایات موجود در کتابهای مشهور شیعی فراهم شده بوده است.[۱۶]
- اسرار الامامة.
وفات
دربارۀ وفات ابونصر طبرسی اطلاع دقیقی در دست نیست. برخی، اطلاعات مربوط به سفر به سبزوار، وفات در ۵۴۸ و انتقال جسد به مشهد و دفن در قتلگاه را بهخطا، به جای پدر، به او نسبت دادهاند.[۱۷] چون ابونصر طبرسی مکارم الاخلاق را در زمان طبرسی پدر (متوفی۵۴) تدوین کرده و بعد از آن نیز به نوشتن کتاب جامع خود مشغول شده و در بین کار فوت کرده، شاید وفات او نزدیک به زمان فوت پدرش بوده است.
پانویس
- ↑ حمد الله مستوفی، کتاب نزهة القلوب، ج۱، ص۶۸.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ذیل حرف طاء.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۱، ص۵۵.
- ↑ شیخ حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۲۰، ص۵۷.
- ↑ شیخ حر عاملی، امل الامال، ج۲، ص۹۲-۹۳.
- ↑ خویی، معجم الرجال، ج۶، ص۸۷.
- ↑ شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل، ج۲، ص۷۵.
- ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، ص۹.
- ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۲۲۳.
- ↑ حسین نوری طبرسی، نفس الرحمن فی فضائل سلمان، ج۱، ص۵۳۲.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۲، ص۱۴۷.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱، ص۱۹.
- ↑ شیخ حر عاملی، امل الامال، ج۲، ص۷۵.
- ↑ مدرس تبریزی، محمد علی، ریحانة الادب، ج۳، ص۴۰۰.
- ↑ علی بن حسن طبرسی، مشکاة الانوار فی غرر الاخبار، ص۲۷.
- ↑ علی بن حسن طبرسی، مشکاة الانوار فی غرر الاخبار، ص۲۷.
- ↑ محسن امین عاملی، اعیان الشیعة، ج۵، ص۲۲۳.
منابع
- "طبرسی"، دانشنامه جهان اسلام، شماره ۶۸۴۶.
- "حسن طبرسی"، دائرةالمعارف مؤلفان اسلامی، ج۴، ص۱۰۹.
