آیه 61 نور
متن آیه
ترجمه
بر نابینا حرجی نیست و بر لنگ حرجی نیست و بر بیمار حرجی نیست و بر، شما حرجی نیست اگر از خانه خود یا خانه پدرتان یا خانه مادرتان یا خانه برادرتان یا خانه خواهرتان یا خانه عمویتان یا خانه عمه تان یا خانه داییتان یا خانه خاله تان یا خانه ای که کلیدهای آن نزد شماست یا خانه دوستتان چیزی بخورید و گناهی مرتکب نشده اید اگر با هم بخورید یا جدا جدا و چون به خانه ای داخل شوید بر یکدیگر سلام کنید این تحیتی است مبارک و پاکیزه از جانب خدا خدا آیات را برای شما اینچنین بیان می کند،باشد که تعقل کنید
شأن نزول
مفسرین درباره علت نزول این آیة به اختلاف ذکر نموده اند، ابن عباس گوید: وقتى که آیه «لاتَأْکلُوا أَمْوالَکمْ بَینَکمْ بِالْباطِلِ» نازل گردید. مسلمین از یکجا غذاخوردن با نابینایان یا اشخاص لنگ و بیمار امتناع می‌کردند و مى گفتند: بهترین مال، طعام و غذاى خوراکى است که وقتى که با نابینایان و لنگان و بیماران هم غذا و هم سفره شویم.
ایشان عاجز از خوردن کافى در مقابل تندرستان اند و ممکن است تندرستان از آن‌ها زیادتر بخورند و یا بهترین قسمت غذا را تصرف کنند. بنابراین خوردن با آن‌ها نیکو نخواهد بود سپس این آیه نازل شد و به ایشان اجازه داد که با این طایفه هم غذا و هم سفره گردند.
سعید بن جبیر و ضحاک گویند: ضعیفان و لنگان و بیماران و کوران از هم غذا شدن با تندرستان امتناع مى ورزیدند به خیال این که ایشان از خوردن غذا با اینان بدشان خواهد آمد و یا ممکن است از هم غذائى و هم سفره گى با ضعیفان رنج ببرند لذا این آیه نازل گردید و به ایشان دستور فرمود که از خوردن غذا و یا هم غذا گردیدن با خانه هاى ایشان و خودشان باکى نداشته باشند.[۱]
مجاهد گوید: اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله با یکدیگر مشفق و مهربان بودند وقتى که یکى از این کوران یا لنگان یا بیماران به خانه هاى ایشان می‌رفت و در آنجا غذائى نمى بود، صاحب خانه دست ایشان را مى گرفت و به خانه هاى خویشاوندان خود مى برد و به آنان طعام و غذا می‌داد. اینان از خوردن این غذا امتناع می‌کردند و مى گفتند: ما صاحب طعام نیستیم و علاوه بر آن صاحب طعام مزبور ما را به خود دعوت نکرده و ما سرزده به آنان وارد گشته ایم لذا از خوردن امتناع مى ورزیدند سپس این آیه نازل گردید و به آن‌ها رخصت و اجازه داده شد.
سعید بن مسیب گوید: وقتى که اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله در جهاد و جنگ شرکت مى کردند. کلیدهاى خانه خویش را به این اشخاص که از رفتن به جنگ معاف بودند، مى سپردند و ایشان در هنگام حفظ خانه هاى اصحاب مزبور از خوردن غذاى خانه آن‌ها به خاطر این که خود آن‌ها غائب بوده و به اموال خوراکى آن‌ها نمی‌توان دست زد. از خوردن آن امتناع می‌کردند سپس با نزول این آیه به آن‌ها اجازه داده شد، چنان که از زهرى و عائشه نیز آن را نقل نموده اند.[۲]
ابن عباس گوید: این قسمت از آیه «أَوْ صَدِیقِکمْ» درباره حارث بن عمرو نازل گردید زیرا با پیامبر در جهاد شرکت کرده بود و خانه و اهل خویش را به مالک بن زید سپرده بود وقتى که مراجعت کرد، مالک را ضعیف و بیمار یافت از او پرسید تو را چه شده است که این قدر ضعیف گشته اى؟ گفت: در این مدت چیزى نداشتم که بخورم و از طرفى از خوردن غذاى تو چون نبوده اى امتناع ورزیدم سپس این آیة نازل گردید.
و درباره این قسمت از آیة «لَیسَ عَلَیکمْ جُناحٌ أَنْ تَأْکلُوا جَمِیعاً أَوْ أَشْتاتاً» گویند: که طایفه اى از عرب بنى کنانة مانند بنولیث بن بکر را عادت بر این بود که تنها بخوردن غذا نمى پرداختند و مقید بودند میهمانى بر آنان وارد شود سپس به خوردن غذا با میهمان بپردازند و اگر میهمانى نمی‌رسید چه بسا از خوردن غذا در شب و روز امتناع مى ورزیدند سپس این آیة نازل شد و به آنان دستور داد، اگر بخواهند مى توانند با میهمان غذا بخورند و اگر بخواهند مى توانند تنها غذا بخورند چنان که از قتادة نیز روایت گردیده است.
عکرمة گوید: درباره قومى از انصار نازل شده که بدون وجود میهمان غذا نمی‌خوردند و نیز با یکدیگر از ترس این که مبادا یکى زیادتر بخورد و دیگرى کمتر بخورد غذا نمی‌خوردند سپس این آیه نازل گردید و فرمود: در هر حالت مى توانند غذا بخورند چنان که از ابوصالح نیز روایت شده است.[۳]
ضحاک گوید: اهل مدینه قبل از بعثت رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم از خوردن غذا با کوران و بیماران و اشخاص لنگ امتناع مى کردند. به این عذر که کوران غذاى خوب را نمى بینند تا بخورند و بیماران هم غذاى کافى نخواهند خورد و لنگان هم ممکن است از خوردن غذا عقب بیفتند. لذا این آیه نازل شد و به آن‌ها اجازه خوردن غذا با این ضعیفان داده شد.[۴]
ابن عباس گوید که حرث با پیامبر در جهاد شرکت کرد و خالد بن زید را جانشین خود در خانه خویش قرار داد. خالد از خوردن غذاى خانه او امتناع کرده بود سپس این آیه آمد[۵] و نیز گویند این قسمت از آیه «أَوْ ما مَلَکتُمْ مَفاتِحَهُ أَوْ صَدِیقِکمْ لَیسَ عَلَیکمْ جُناحٌ أَنْ تَأْکلُوا جَمِیعاً أَوْ أَشْتاتاً» هنگامى نازل شد که رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم به مدینه مهاجرت کرده بودند پس از آن بین مهاجرین و انصار برادرى و اخوت ایجاد نموده و هر دو نفر را با یکدیگر برادر دینى قرار دادند چنان که میان ابوبکر و عمر را با یکدیگر برادر ساختند و نیز بین عثمان و عبدالرحمن بن عوف و میان طلحة و زبیر و همچنین بین سلمان و ابوذر و نیز میان مقداد و عمار یاسر را برادرى ایجاد کردند.
در این میان على علیه‌السلام با کسى برادر قرار داده نشده بود لذا بسیار مهموم و مغموم گردید و نزد پیامبر آمد و گفت: یا رسول الله من با چه کسى برادر خواهم بود. پیامبر فرمود: یا على تو را براى خودم ذخیره کرده ام و برادر خود قرار داده ام زیرا تو وصى من و جانشین من بعد از من خواهى بود و تو در نزد من به منزله هارون نزد موسى خواهى بود پس از ایجاد برادرى هر وقت جنگ یا سریه اى پیش می‌آمد.
عده اى به جنگ می‌رفتند و کلید خانه هاى خود را به برادران دینى خود می‌دادند و سرپرستى امور خانه و زن و فرزند خود را به آنان مى سپردند ولى آن برادران از رفتن به خانه آن‌ها و خوردن غذاى آنان امتناع مى ورزیدند تا این که این آیه نازل شد.[۶]
شیخ بزرگوار ما هم کم و بیش درباره این موضوعات ولى نه بعنوان شأن نزول مطالبى ذکر نموده اند.
پانویس
===
منابع
- قرآن کریم، ترجمه عبدالمحمد آیتی.
- محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه ، ص 575
پیوندها
