نجد

«نَجْد» نام سرزمينی قديمى و یکی از مناطق پنج‌گانه شبه جزیره عربستان است. شهر «ریاض» -پایتخت عربستان سعودی- در فلات نجد قرار دارد. واقعه «بئر معونه» در صدر اسلام، در این منطقه رخ داده است.

نجد در جزیرةالعرب

موقعیت جغرافیایی

«نَجْد» در لغت به معنی زمین بلند، فلاتی است با ارتفاع بین 750 تا 1500 متر كه در دل جزيرة العرب واقع شده و ترجمه انگليسى آن «دل عربستان» است. در لابلاى بلندی هاى نجد، دره‌ها و تپه‌هايى است كه چند صد متر بيشتر ارتفاع ندارد و از سنگهاى آهكى و گاهى ماسه‌اى و گرانيت به وجود آمده است. بلندترين قسمت هاى نجد در قسمت غربى آن مقابل حجاز است و هر چه به مشرق نزديك مى‌شود، سرازيرى آن افزون مى‌گردد تا به «عروض» مى‌رسد.

طبق نظر دانشمندان، نجد داراى سه ‌بخش است: 1. بخش اوّل ناحيه وادى الرمه در شمال كه از لايه‌هاى كربونيفرى و ريگ و ماسه‌اى تشكيل شده است. در اين بخش جبل الشمّر و زمين هاى آتشفشانى قرار دارد. 2. بخش دوم ناحيه ميانه نجد است. ارتفاعات اين ناحيه بلندتر و كوههايش از سنگهاى آهكى و ماسه‌اى تشكيل شده است. 3. بخش سوم ناحيه جنوبى نجد است كه ارتفاعات آن دنباله بلندی هاى نجد ميانى است. زمين هاى اين بخش داراى گياه، چشمه‌ها و چاههاست. كارشناسان معتقدند كه منبع آبهاى اين بخش كوه طويق و وادى حنيفه است. ولى دانشمندان عرب، نجد را به دو بخش بالا و پايين تقسيم كرده‌اند. نجد بالا دنباله حجاز و تهامه است و نجد پايين دنباله سرزمين عراق است. نجد تا سده ششم ميلادى داراى درخت و جنگل بود، به ويژه در شربه در جنوب وادى الرّمه و در وجره.

نخستين جغرافيادانى كه از نجد سخن گفته ابن خرداذبه است كه در وصف راه بيابان مى‌نويسد: چنانچه از كوفه بيرون آمدى و به عذيب كه در نجد واقع است رسيدى، در اين حال در نجد خواهى بود.

یاقوت حموی مى‌نويسد: گفته‌اند نجد نام سرزمين وسيعى است كه در بالاى آن تهامه و یمن و در پايين آن عراق و شام واقع است و مرز نجد از سمت حجاز ذات عرق است... و گفته‌اند كه تمام نجد از نواحى یمامه است.

به نوشته ابوالفداء، نجد ناحيه‌اى است ميان حجاز و عراق و سرزمين هاى خشك و سخت را گويند. برخى گفته‌اند كه نجد نام زمينى است مرتفع ميان يمن، تهامه، عراق و شام.

نجد در صدر اسلام

در عصر بعثت پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله، قبایل زیادی همچون غطفان، بنی عوال، بنی عبد بن ثعلبه و... در نجد سکونت داشته‌اند.

رسول خدا صلی الله علیه وآله -به درخواست ابوبراء عامر بن مالک- جهت دعوت مردم منطقه نجد و شناساندن اسلام، گروهی را به آن دیار اعزام کرد، اما برخی از مشرکان قبایل آنجا، مسلمانان را به شهادت رساندند، که در تاریخ به حادثه «بئر معونه» معروف است.

غزوه ذات الرقاع، غزوه غطفان، سریه غالب بن عبدالله و سریه بنی کلاب، از جمله جنگ‌های پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله بر ضد عده ای از مردم فریبکار نجدی است.

منابع

• جغرافياى تاريخى كشورهاى اسلامى، حسین قره چانلو، سمت، تهران، 1380، ج‌1، ص 241-242.
• "نجد"، دانشنامه رشد.
• لغتنامه دهخدا.