هاویه

«هاوِية» یکی از نامهای جهنم در قرآن کریم است. در نامگذارى جهنّم به «هاويه»، عميق بودن دوزخ و سقوط دوزخيان در آن، مورد توجه بوده است.

واژه‌شناسى

واژه «هاوية» در اصل، از مادّه «هوى» به معناى افتادن به پايين و سقوط كردن از بلندى است. ابن فارس مى گويد: «الهاء و الواو و الياء: أصل صحيح يدلّ على خلوّ و سقوط... و يقال: هوى الشيء يهوى: سقط. و هاوية: جهنّم، لأنّ الكافر يهوى فيها. والهاوية: كلّ مهواة و الهوّة: الوهدة العميقة». ه-و-ى، ريشه صحيحى است كه بر رهاشدن و فروافتادن دلالت مى كند. گفته مى شود: «هوى الشىء يهوى» يعنى: سقوط كرد. هاويه یعنی جهنّم، براى اين كه كافر در آن سقوط مى كند. هاويه به هر گودالى گفته مى شود و هوّه، گودال عميق است.

بنابراين ناميده شدن جهنّم به «هاويه»، بِدان جهت است كه تبهكاران در چنين جايگاه عميق و خطرناكى سقوط مى كنند.

هاويه در قرآن و حديث

واژه «هاويه» تنها يک بار در قرآن آمده است: «وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ * فَأُمُّهُ هَاوِيَةٌ * وَ مَآ أَدْرَاكَ مَاهِيَهْ * نَارٌ حَامِيَةُ»؛ (سوره قارعه، 11-8) و اما كسى كه ترازوهايش سبُك است، پناهگاهش «هاويه» است! و تو چه مى دانى «هاويه» چيست؟! آتشى سوزان است!

محمد بن العباس با دو واسطه از امام رضا علیه‌السلام و ایشان از اجداد گرامى خود نقل می فرماید که آیات 8 و 9 این سوره درباره فاسقین نزول یافته است.

طبرسى در وجه نامگذارى جهنم به «هاويه» گوید: انسان را از بالا به پائين عذاب ساقط مى‏‌كند و نيز می گوید: «المهواة التی لا يدرك قعرها»؛ گودالی که قعر و عمق آن بی نهایت است.

كلمه «اُمّ» در اين آيه به معناى جايگاه و قرارگاه است. بنابراين معناى آيه اين است كه جايگاه كسانى كه اعمال نيك آنان وزن و ارزشى ندارد، پرتگاه سوزان و عميق دوزخ است.

از برخى احاديث نيز استفاده مى شود كه در نامگذارى جهنّم به «هاويه»، عميق بودن دوزخ و سقوط دوزخيان در آن، مورد عنايت بوده است.

منابع

• بهشت و دوزخ از نگاه قرآن و حديث، محمد محمدی ری‌شهری، قم: دارالحدیث، چاپ اول، 1389ش، ج2، ص63.