یمامه

از دانشنامه‌ی اسلامی
نسخهٔ تاریخ ‏۶ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۶:۱۰ توسط مهدی موسوی (بحث | مشارکت‌ها)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)
پرش به ناوبری پرش به جستجو

«یَمامه» که در قدیم به نام «جوّا» خوانده مى‌شد،[۱] به نوشته مقدسى -در قرن چهارم قمرى- یکى از چهار ناحیه جزیرة العرب و وابسته به خوره حجر (هگر) بوده است. همو در جاى دیگر مى‌نویسد: یمامه ناحیتى است که قصبه آن حجر است. شهرى بزرگ که دژها و دیه‌ها آن را دربر گرفته است.[۲]

به نوشته یاقوت حموی، یمامه از ناحیه‌هاى نجد شمرده مى‌شد و مرکز آن حجر بوده است.[۳] به هنگام پیدایش اسلام، یمامه شهرها و روستاهایى داشته، از جمله منفوخه که قبر اعشى، سخن‌سراى عرب، در آنجا بوده است.

یکى دیگر از اماکن آن سدوس است که از شهرهاى باستانى است و اکنون در آن آثارى از گذشته پیدا شده، در آنجا تندیسى به قطر ۳ و بلندى ۲۲ پا یافت شده است. آلوسى در تاریخ نجد مى‌نویسد: در نزدیکى سدوس ساختمان هایى است که گمان مى‌رود از آثار حمیریان (تبعان) باشد. همچنین گفته‌اند در میان این آثار چیزى است مانند گلدسته و بر آن نبشته‌هاى کنده شده بسیار است... چون مردم سدوس رفت‌ و آمد جهانگردان فرنگى را به آنجا دیدند، ویرانش کردند تا با ایشان ارتباطى نداشته باشند.[۴]

در روستاى فاو که‌ در یمامه قرار دارد، نبشته‌هایى یافت شده که اهمیت بسیار دارد زیرا از نخستین نبشته‌ها به زبان عربى جنوبى است که به پیش از میلاد بازمى‌گردد و از آثار سبئیان است.

گویا اینجا بازمانده شهرى بر سر راه کاروان‌رو بین یمن و خلیج فارس و عراق از راه نجد بوده است.[۵] به نوشته برترام توماس در یمامه چاههاى «عویفره» نزدیک به فاو قرار داشته که همان محل اوفیر است که در تورات آمده و به زر و طاووس اشتهار داشته است.

نام عربى آن عفر بوده که در ترجمه به یونانى و عبرى اوفیر شده است. این محل به معادن طلا نزدیک است.[۶] یکى از وادی هاى یمامه به نام عرض یا عارض است که به نوشته ابن خرداذبه کسى که از کوفه به سوى طایف رود ابتدا به عرض و سپس به طایف مى‌رسد. همو در ضمن وصف راه یمامه تا مکه، عرض را نیز نام مى‌برد و مى‌گوید: عرض دره‌اى است که یمامه را دو قسمت مى‌کند و در این درّه روستاهاى منفوحه، وبره... توضح و مقراة قرار دارد.[۷]

بعضى از این روستاها مانند توضح و مقراة همانهایى است که شاعر معروف و صاحب معلّقه،[۸] امرؤالقیس، بدانها اشاره کرده است. به نوشته یاقوت، عرض درّه‌اى است در یمامه، خرم و بارور و داراى روستاها و کشتزارها.[۹] این درّه شاید بازمانده آبى روان بوده است. از وادی هاى دیگر یمامه، وادى حنیفه و عرض شمام است.[۱۰]

در سال دوازدهم هجری در منطقه «یمامه»، جنگ سختی میان مسلمانان با سپاه مسیلمه کذاب -که از مدعیان دروغین نبوت و از مرتدین بود- درگرفت. در این نبرد گرچه سپاه مسیلمه شکست خورد، اما عده زیادی از مسلمانان نیز به شهادت رسیدند.

پانویس

  1. پرش به بالا معجم البلدان؛ ج۵، ص۴۴۲.
  2. پرش به بالا احسن التقاسیم؛ بخش ۱، ص ۱۰۲، ۱۰۴ و ۱۳۳.
  3. پرش به بالا معجم البلدان؛ ج۵، ص۴۴۲.
  4. پرش به بالا المفصل فى تاریخ العرب...؛ ج۱، ص۱۸۲-۱۸۳.
  5. پرش به بالا همان؛ ج۱، ص۱۸۳.:.۹۲ .p ,۱۹۴۹ .enuJ ,IIIXC .loV ;lanruoJ lacihpargoeG ehT
  6. پرش به بالا همان؛ ج۱، ص۱۸۴.
  7. پرش به بالا المسالک والممالک؛ ص ۱۰۳، ۱۲۱ و ۱۲۵.
  8. پرش به بالا معلّقات سبع؛ ص ۲۲.
  9. پرش به بالا معجم البلدان؛ ج۴، ص۱۰۲.
  10. پرش به بالا المفصل فى تاریخ العرب، ج۱، ص۱۸۴.

منابع

  • جغرافیاى تاریخى کشورهاى اسلامى، حسین قره‌چانلو، سمت، تهران، ۱۳۸۰، ج‌۱، ص ۲۴۰-۲۴۱.
  • "جنگ یمامه"، سایت اسلام کوئست.

مطالب مرتبط