الانموذج فی النحو (کتاب)

نویسنده	جارالله زمخشری
موضوع	صرف و نحو
زبان	عربی
تعداد جلد	۱

«الاُنموذَج فی النحو» تألیف جارالله زمخشری (م، ۵۳۸ ق)، کتابی مختصر و مفید در نحو و صرف زبان عربی است. شرح معروف این کتاب از محمد بن عبدالغنی اردبیلی، از جمله کتابهایی است که در مجموعه درسی حوزوی «جامع المقدمات» درج شده است.

مؤلف

محمود بن عمر معروف به جارالله زمخشرى (۵۳۸-۴۷۶ ق)، مفسر، محدث، ادیب و متکلم معتزلى حنفی مذهب ایرانی در قرن ۶ هجری است. او در نحو و لغت عرب و فقه و حدیث و تفسیر استاد بود.

زمخشری در ضمن مسافرتهایش برای تحصیل علم و دیدار با بزرگان، مدتی طولانی در مکه اقامت کرد و از این رو به «جارالله» مشهور شد. وی که مذهب معتزلی داشت به "فخر خوارزم" نیز معروف بود. طلاب از بلاد دور در درس او حاضر می شدند و از حوزه درسی اش، بهره می بردند.

تفسیر «الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل» معروفترین اثر زمخشری است. برخی دیگر از تألیفات او عبارتند از: الفائق فی غریب الحدیث، اساس البلاغه، المستقصی فی امثال العرب، المقامات، النموذج، المنهاج.

معرفی کتاب

کتاب «الاُنموذج» - به معنی سرمشق و نمونه - تلخیص اثر دیگر نویسنده بنام «المفصّل فی صنعة الاِعراب» از معروفترین کتب نحوی می باشد که برای مبتدیان علم نحو، به عنوان مقدمه در دروس حوزوی مورد استفاده است.

چندین شرح بر این کتاب نوشته شده که بهترین و معروفترین آن از جمال‌الدین محمد بن عبدالغنی اردبیلی است که از کتب درسی طلاب علوم دینی و عربی در ایران است و در کتاب «جامع المقدمات» درج و مکرر چاپ شده است.

محتوای کتاب

زمخشری در «الانموذج» در نهایت ایجاز، تقریباً تمام مسائل نحو و اندکی از صرف (تثنیه، جمع، تصغیر و...) را گفته و نکته جالب کتاب، روش علمی مؤلف در تعریف اصطلاحات و مفاهیم (اسم، فعل، صفت، مصغّر و جز آن) و ارائه قواعد بر حسب موازین صوری است.

این کتاب با مقدمه کوتاهی در تعریف کلمه و کلام شروع و در ۳ باب تنظیم شده است:

• باب اول: درباره تعریف اسم و اقسام آن (۱۵ صنف)، اعراب و مُعرب و مبنی و توابع آن.
• باب دوم: درباره فعل و اقسام آن (۱۱ صنف) (ماضی، مضارع، امر، متعدی و غیرمتعدی، افعال قلوب، افعال ناقصه و مقاربه، افعال مدح و ذم و تعجب).
• باب سوم: درباره حروف (۲۳ صنف).

زمخشری که مفسر و ادیبی چیره‌دست است، از دو شیوه در این اثر برای توضیح مطالبش استفاده کرده است:

• تمثیل: نویسنده از آغاز تا انجام کتاب هر مبحثی را با ذکر یک یا دو مثال توضیح داده است؛ به‌عنوان نمونه: اصل ثابت در خبر آن است که نکره بیاید، ولی گاهی معرفه می‌آید، مانند: «اللهُ إلهُنا» و «محمدٌ(ص) نبیُّنا».
• استشهاد به آیات: نویسنده در ۱۴ مورد به‌عنوان شاهد مثال به قرآن کریم استناد کرده است.

منابع

• "النموذج"، دائرةالمعارف طهور، بازیابی: ۱۶ بهمن ۱۳۹۱.
• "الأنموذج فی النحو"، نرم افزار کتابخانه قواعد ادبیات عربی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.