الدر المنثور من المأثور و غیر المأثور (کتاب)
 | |
| نویسنده | علی بن محمد عاملی |
| موضوع | احادیث/معارف اسلامی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۳ |
| محقق | منصور ابراهیمی |
|
| |
کتاب «الدُرّ المنثور من المأثور و غیر المأثور» مجموعه‌ای از نوشته‌های شیخ علی بن محمد عاملی (م، ۱۱۰۳ ق)، پیرامون موضوعات مختلف در معارف اسلامی است. تفسیر بعضی از آیات قرآن، حل برخی از معضلات متون فقهی، بیان برخی وقایع مهم تاریخ اسلام و نقد برخی از جریانهای انحرافی، از جمله مباحث این کتاب است.
محتویات
مؤلف
شیخ علی بن محمد عاملی (۱۰۱۳-۱۱۰۳ ق) نوه حسن بن زین الدین شهید ثانی و معروف به «شيخ على كبير»، یکی از علمای سرشناس اصفهان در دوره صفوی بود. پدران وی از شهید ثانی به این سو، همه عالم بودند و به رغم آن که صفویان دعوت های مکرری از آنان برای آمدن به ایران داشتند، اما آنان از آمدن خودداری کردند. با این حال، شیخ علی به ایران آمد و در اصفهان زیست.
شيخ حر عاملى در امل الآمل در مورد او چنين می‌گوید: شيخ على بن محمد بن الحسن بن زين‌الدين عاملى به علم و فضل و فقه و تبحر و تحقيق مشهور بود و در بزرگی اش مشهورتر از اين است كه ذكر شود.
شیخ علی عاملی به مطالعه و تحقیق و تدریس مشغول بوده و قریب هفتاد عنوان کتاب نوشته است. برخی از تألیفات او عبارتند از: الدرّ المنظوم من كلام المعصوم، الأحاديث النافعة، تنبيه الغافلين وتذكير العاقلين، الحاشية على شرائع الإسلام، الحاشية على مختصر النافع، الحاشية على المعالم.
شیخ علی عاملی صاحب کتابخانه مهمی از آباء و اجداد خود متون و مطالب را از آن آثار برای ما نقل کرده که مع الأسف اصل آن آثار از میان رفته و تنها اندکی از آن با تلاش شیخ علی از شامات به ایران انتقال یافته است.
معرفی کتاب
یکی از آثار برجای مانده از شیخ علی بن محمد بن حسن عاملی، که حاوی نکات دقیقی از زندگی و خاندان خود وی، همچنین شماری از علمای وقت جبل عاملی و نیز آثار و کتاب های برجای مانده از آنان است، کتاب «الدُرّ المنثور من المأثور و غیر المأثور» می باشد. این اثر که نوعی کشکول است، حاوی مقالات مختلفی در باره مسائل فقهی و تفسیری و نیز اطلاعاتی از تاریخ فرهنگی و علمی این دوره است.
اهمیت این کتاب یکی هم، اقتباس مؤلف از آثاری است که اصل آنها از میان رفته و شاید یکی از مهمترین آنها شرح حال خودنوشتی است که شهید ثانی برای خودش نگاشته و متن آن در این کتاب به چاپ رسیده است.
شیخ علی در جایی از کتابش، شرح حال کوتاهی از اجدادش به دست داده و در ادامه شرح حالی هم از خودش نوشته است. در ضمن این شرح حال، اشاراتی به سفرش به مکه و برخی از رخدادهای مربوط به آن دارد که با قدری تسامح می توان از آن به عنوان سفرنامه مکه یا خاطراتی از سفرهای حج یاد کرد.
این کتاب در همایش کتاب فصل جمهوری اسلامی زمستان ۱۳۹۰ رتبه شایسته تقدیر را احراز کرد و در سال ۱۳۹۱ حائز رتبه برتر کتاب سال حوزه شد.
محتوای کتاب
کتاب «الدُرّ المنثور من المأثور و غیر المأثور»، مشتمل بر سه جلد است که جلد اول مشتمل بر مقدمه محقق و مؤلف و احادیث و مطالب مختلفى است که با شماره تفکیک شده است. در دو جلد دیگر نیز احادیث و موضوعات با شماره در ضمن عناوینى مانند: «حدیث»، «مسئلة» و «رسالة» ذکر شده است.
محقق اثر در مقدمه‌اش بر کتاب، محتویات کتاب را بیان کرده که به‌اختصار چنین است:
- شرح احادیث مشکل ائمه اطهار(ع): در عبارات برخى از احادیثى که از اهل‌بیت(ع) به دست ما رسیده است، مشکلاتى به نظر مى‌رسد؛ به‌گونه‌اى که برخى افراد غیر متخصص، مضامین آنها را مخالف تعالیم دینى مى‌پندارند. مؤلف با تعبیرات کوتاه در رفع مشکلاتى که از بعضى روایات ظاهر مى‌شود اقدام کرده است. بخش اعظمى از کتاب به شرح و بیان معناى این‌گونه روایات اختصاص یافته است.
- تفسیر بعضى آیات قرآن با بیان عبارات بعضى مفسرین: مؤلف در بعضى از مباحث کتاب در شرح و تحلیل برخى آیات، نگاه جدید و تفسیر خاصى از بعضى آیات قرآنى ارائه مى‌دهد. همان‌گونه که برخى آراء تفسیرى را تحت عنوان: «توضیح و شرح عبارات مفسرین» ذکر کرده و غالباً توضیح عبارات به تفسیر «أنوار التنزیل» قاضى بیضاوى بازمى‌گردد.
- حل بعضى از معضلات موجود در نصوص فقهى و غیر آن: از متن بعضى کتب، وجود مشکلات و دشوارى‌هایى آشکار مى‌شود که مانع از فهم مطلب و دستیابى به مقصود نویسنده خواهد شد؛ به‌گونه‌اى که متن، خواننده را از مقصود نویسنده دور مى‌کند. بنابراین نویسنده کتاب با قلم رسا و دید نافذ خود راه‌حل‌هایى را که در برخى کتب - و به‌ویژه در منابع معتبر فقهى - ذکر شده، ارائه کرده است.
- نقل بعضى از نصوص مهم ادبى، تاریخى و علمى: نویسنده تعدادى از رساله‌هاى علمى و ادبى را به‌صورت کامل آورده است. خود نویسنده، توضیح روشنى از دلیل ذکر این رساله‌ها ارائه نکرده است. ممکن است به دلیل اهمیت این رساله‌ها یا اهمیت نویسنده آنها و یا در دسترس علما و عموم مردم نبودن آنها، آورده باشد.
- نقل بعضى وقایع مهم و اثر تاریخى آنها: نویسنده در این کتاب، مقاطع و گزیده‌هایى از وقایع و حوادث تاریخى مهم را نقل کرده است. همچنان‌که از تأثیرات آنها هم خبر مى‌دهد. گاه نیز شرح حال بعضى از علما و حکما و موثقین از اهل علم و ادب ارائه شده است.
- نقد برخى اندیشه‌هاى منحرف و تضعیف عوامل رشد و تقویت آنها: زمان حیات مؤلف در اصفهان - اواخر عهد دولت صفویه - مصادف با ظهور افکار انحرافى بوده است که «افکار اخبارى منحرف» و «تصوف و فرق صوفیه» از مهمترین این افکار بوده‌اند. نویسنده، معتقد است که این دو تفکر، از تفکرات منحرف مغایر با شیوه اهل‌بیت(ع) بوده است و در جاهاى متعددى از کتاب به نقد این دو تفکر پرداخته است.
منابع
- "چند گزارش از سفرهای حج از دوره صفوی"، رسول جعفریان، میقات حج، شماره ۴۳، بهار ۱۳۸۲.
- "الدُرّالمنثور من المأثور و غیر المأثور"، ویکی نور.
- "نگاهی به کتاب الدرالمنثور من الماثور و غیر الماثور"، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
