اصول فلسفه و روش رئالیسم (کتاب)

نویسنده	محمدحسین طباطبایی
موضوع	فلسفه اسلامی
زبان	فارسی
تعداد جلد	5

«اصول فلسفه و روش رئالیسم» از آثار علامه طباطبایی (م، ۱۳۶۰ ش) در موضوع فلسفه است. این کتاب در مقام دفاع از عقاید الهیون و قائلان به ماوراءالطبیعه تألیف شده، و یک معرفی اجمالی از فلسفه اسلامی از سه قرن و نیم پیش تاکنون است. در این کتاب در عین استفاده از تحقیقات گرانبهای هزار ساله فیلسوفان اسلامی، به آراء و تحقیقات دانشمندان بزرگ اروپا نیز توجه شده است.

مؤلف

آیت‌الله سید محمدحسین طباطبایی (۱۲۸۱-۱۳۶۰ ش)، فقیه، عارف، فیلسوف، مفسر بزرگ و مشهور شیعه معاصر است. علامه پس از تحصیلات مقدماتی به نجف رفت و از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۱۴ شمسی از اساتید بزرگ آنجا همچون سید علی آقای قاضی، محمدحسین اصفهانى، میرزای نایینى، سید ابوالحسن اصفهانى و حجّت کوه‌کمرى بهره گرفت.

علامه طباطبایی در سال ۱۳۲۵ شمسی به قم رفت و در آنجا شروع به تدریس دروس تفسیر قرآن و فلسفه نمود که در آن زمان چندان بدان اهمیت داده نمی شد و این کار او موجب رونق این دو در حوزه قم شد. برخی از شاگردان او عبارتند از: شهید مطهری، شهید بهشتی، علامه حسن زاده، آیت‌الله مکارم شیرازی و آیت الله جوادی آملی.

علامه طباطبایی کتب ارزشمندی تألیف نمود، از جمله: تفسیر المیزان، سنن النبی، شیعه در اسلام، بدایة الحکمة، نهایة الحکمة، حاشیة الکفایه، آموزش دین، خلاصه تعالیم اسلام،... .

انگیزه نگارش کتاب

به گفته استاد شهید مطهری - که بر کتاب "اصول فلسفه و روش رئالیسم" مقدمه و پاورقی نوشته است - هدف از نگارش این کتاب، به وجود آوردن یک سیستم فلسفی عالی بر اساس استفاده از زحمات گرانمایه هزار ساله فلاسفه اسلامی و ثمره تحقیقات وسیع و عظیم دانشمندان مغرب زمین به همراه به کاربردن قوه ابداع و ابتکارات است؛ به همین جهت در این سلسله مقالات، هم مسایلی که در فلسفه قدیم نقش عمده را دارد و هم مسایلی که در فلسفه جدید حائز اهمیت است طرح شده و در ضمن، قسمتهایی دارد که نه در فلسفه اسلامی و نه در فلسفه اروپایی سابقه دارد.

ویژگی های کتاب

در میان متفکرین اسلامی علامه طباطبایی مسائلی را اولین بار به صورت فلسفه زبانی مطرح کرد به عنوان مثال اولین بار مفهوم سازی ذهن و چگونگی پیدایش مفاهیم سلبی در مقاله پنجم اصول فلسفه و روش رئالیسم مطرح گردید و یا در مقاله ششم از بحث اعتباریات قیام زبان به اجتماع را با تحلیل فلسفی مطرح نموده اند. ایشان در کتابهای فلسفی خود از کلام الهی و نحوه ی آن به لحاظ فلسفی و تفاوت آن با کلام بشری نکات ارزنده ای مطرح نموده اند. در بیان منش فلسفی علامه طباطبایی بایستی از موارد ذیل نیز نام برد که سابقه نداشته و پدیده تازه ای در حکمت متعالیه به شمار می روند:

1- تنقیح مباحث زاید و منسوخ از عرضه مباحث فلسفی و ارائه اصول موضوعه تازه ای که در علوم جدید به ثبوت رسیده اند. 2- پیگیری از پیشینه ی تاریخی مسائل فلسفی و توجه به سیر تاریخی آن. 3- عنایت به مباحث علم شناسی و دین شناسی فلسفی. 4- پیدایش نکات عرفانی در بیان مسائل فلسفی. 5- ارائه سبک نوینی در ادبیات فلسفی و وارد کردن اصطلاحات تازه آن. این کتاب مشتمل بر یک دوره مختصر است، مهمات مسائل فلسفه را بیان می کند و سعی شده است که حتی الامکان ساده و عمومی باشد تا جمیع اشخاصی که ذوق فلسفی دارند با داشتن اطلاعات مختصری به فراخور حال خود استفاده کنند و لذا از ذکر دلیل ها و براهین متعدد درهر مورد خودداری شده و برای اثبات هر مدعا ساده ترین راه ها و بسیط ترین براهین انتخاب شده است. در این کتاب هم مسائلی که در فلسفه قدیم نقش دارد و هم مسائلی که در فلسفه جدید حائز اهمیت است مطرح می شود و چنانکه در جای خود توضیح داده شده در ضمن کتاب به قسمتهایی برخورد می کنیم که در هیچ یک از فلسفه اسلامی و فلسفه اروپایی سابقه ندارد.

بخش های کتاب

کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم مشتمل بر 5 جلد بوده و 14 مقاله دراین مجلدها گنجانده شده است که به شرح زیر می باشند:

مقاله اول: فلسفه چیست؟، مقاله دوم: فلسفه و سفسطه، مقاله سوم: علم و ادراک، مقاله چهارم: علم و معلوم، مقاله پنجم: پیدایش کثرت در علم، مقاله ششم: ادراکات اعتباریه، مقاله هفتم: مباحث وجود، مقاله هشتم: امکان و وجوب، مقاله نهم، علت و معلول، مقاله دهم: امکان و فعلیت حرکت – زمان، مقاله یازدهم: حدوث و قدم – تقدم و تاخر- معیت، مقاله دوازدهم: وحدت و کثرت، مقاله سیزدهم: مهیت جوهر و عرض، مقاله چهاردهم: خدای جهان و جهان. در ضمن این فصول و مقالات آراء بسیاری از دانشمندان قدیم و جدید، چه الهی و چه مادی مورد بحث و انتقاد قرار گرفته و به علت خاصی به مادیت جدید (ماتریالیسم و دیالکتیک) بیشتر توجه شده است. این کتاب دارای پاورقی های مفصل و بسیار ارزشمندی می باشد که توسط شهید مرتضی مطهری نوشته شده است که در توضیح مقاصد کتاب بسیار مفید است. همچنین مقدمه مفصل کتاب نیز توسط شهید مطهری نگارش یافته است. کتاب توسط انتشارات دارالعلم و انتشارات صدرا منتشر شده و همچنین در 20 حلقه نوار کاست (60 دقیقه) ضبط شده است.

وضعیت نشر

کتاب حاضر توسط انتشارات مختلف در سالهای مختلف منشر شده است. قدیمیترین تاریخ نشر کتاب در سال 1332 و جدیدترین تاریخ سال 1385 می باشد.

منابع

• سایت سازمان اسناد و كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران(4 خرداد 1391)

• مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، جامع فقه اهل البیت 2 [لوح فشرده]: بخش کتابشناسی، معرفی " اصول فلسفه و روش رئالیسم" .