اسماعیل بن سعد اشعری قمی

«اسماعیل بن سعد اشعری قمی»، از محدثان شیعه در قرن سوم هجری و از یاران و راویان امام کاظم و امام رضا علیهماالسلام است. اسماعیل بن سعد قمى از نظر بیشتر عالمان رجال، محدثى موجه است.

نام کامل	اسماعیل بن سعد اشعری قمی
زادروز	قرن دوم هجرى
زادگاه	قم
وفات	قرن سوم هجرى
اساتید	محمد بن خالد برقى، احمد بن محمد بن خالد برقى، احمد بن محمد بن عیسی اشعری، یونس بن عبدالرحمن،...
شاگردان	سعد بن اسماعیل اشعری،...

زندگی‌نامه

اسماعیل بن سعد اشعری قمی، یکی از عالمان خاندان اشعرى، از خاندان هاى معروف شیعى در قم است. تاریخ ولادت و وفات او دقیقا مشخص نیست، اما از بررسى هاى انجام شده، مى توان حدس زد که او در نیمه دوم از سده دوم هجرى، در قم به دنیا آمده و تقریباً در نیمه اول سده سوم هجرى رحلت نموده است.

پدر او با نام سعد الاحوص نیز به گفته رجالیون، یکى از راویان حدیث بوده است. بعضى از محققان احتمال داده اند که اسماعیل، برادرى به نام سعد بن سعد الاحوص داشته، که در این صورت او هم مانند پدر و برادرش اسماعیل، یکى از محدثان نخبه شیعه و از یاران مورد اعتماد امام رضا علیه‌السلام بوده است.

در منابع معتبر از شاگردان اسماعیل بن سعد نامى ذکر نشده است. با این حال، اسماعیل فرزندى به نام سعد داشت که روایاتى را از پدر بزرگوار خویش نقل مى کند.

تحصیل و استادان

اسماعیل بن سعد قمى، از همان اوان کودکى با مهر و محبت امامان شیعه بزرگ شد و پیوند عمیق و ناگسستنى با خاندان پیامبر داشت. از این رو از زادگاه خویش، براى طلب حدیث به حجاز هجرت مى کند و رحل اقامت، در مدینه مى افکند تا خود را از سرچشمه هاى زلال علوم امامان شیعه سیراب سازد.

محدث برجسته شیعه، احمد بن محمد بن خالد برقى، نقل کرده است: اسماعیل بن سعد، یکى از اصحاب امام موسى بن جعفر علیه‌السلام است. با کاوش در منابع فراوان علم رجال، اسماعیل علاوه بر این که از محضر امام کاظم علیه‌السلام بهره برده، یکى از یاران معروف امام رضا علیه‌السلام به شمار مى آید؛ چنانکه تمامى رجال‌نویسان به این حقیقت اشاره کرده اند که: «انّه کان منْ اصحاب الرضا». به همین دلیل است که در بیشتر روایاتى که اسماعیل بن سعد نقل نموده، مى گوید: «سألتُ عن الرضا؛ از حضرت رضا سؤال کردم و امام چنین پاسخ داد».

برخی استادان روایتی اسماعیل بن سعد عبارتند از:

• محمد بن خالد برقى؛ از عالمان بزرگ شیعه و از یاران حضرت رضا علیه‌السلام به شمار مى رفت.

• احمد بن محمد بن خالد برقى؛ فرزند بزرگتر محمد بن خالد و صاحب کتاب ارزشمند «المحاسن» است و مورد عنایت و اعتماد تمام عالمان شیعه و سنى است.

• احمد بن محمد بن عیسى اشعرى قمى؛ از نام‌آورترین عالمان شیعه و از شاگردان و یاران امام رضا و امام جواد و امام هادى علیهم‌السلام بوده است.

• یونس بن عبدالرحمن؛ از یاران حضرت رضا علیه‌السلام و از «اصحاب اجماع» بوده است.

آثار و روایات

با وجود آن که اسماعیل بن سعد روایات فراوانى را نقل کرده، اما اثر مکتوبى از خود بر جاى نگذاشته است. برخی از روایات نقل شده توسط او چنین است:

سوگند بدون قصد

اسماعیل بن سعد قمى از امام رضا علیه‌السلام مى پرسد: مردى قسم مى خورد، در صورتى که در دلش چنین قصدى را ندارد؛ آیا این سوگند ارزش و اثر دارد؟ امام فرمود: اساس سوگند بر نیت و قصد است.

تجارت با مال یتیم

اسماعیل مى گوید: از حضرت رضا علیه‌السلام پرسیدم: آیا کسى که از طرف پدر بچه یتیم، به عنوان وصى کارهاى مربوط به او را انجام مى دهد، آیا حق دارد مال آن یتیم را قرض بدهد یا با مال او تجارت و معامله کند؟ امام در پاسخ فرمود: اگر این کار را انجام دهد و مال او تلف شود، این وصى، ضامن مال آن یتیم است.

لباس نمازگزار

اسماعیل بن سعد مى گوید: از امام رضا علیه‌السلام پرسیدم: آیا مى شود در لباسى که از پوست جانوران درنده ساخته شده، نماز خواند؟ فرمود: در آن لباس ها نماز نخوانید. باز پرسیدم: آیا مرد مى تواند در لباسى که از ابریشم بافته شده، نماز بخواند؟ فرمود: نه.

نمازهاى واجب و مستحب

اسماعیل بن سعد مى گوید: از امام رضا علیه‌السلام پرسیدم: که در شبانه روز، نمازها چند رکعت است؟ امام فرمود: پنجاه و یک رکعت (۱۷ رکعت نمازهاى واجب و ۳۴ رکعت نمازهاى مستحب در شبانه روز).

نماز بر جنازه مؤمن و منافق

اسماعیل بن سعد مى گوید: از امام رضا علیه‌السلام درباره نماز خواندن بر میت پرسیدم. فرمود: چنانچه میت، مؤمن بوده است، نماز او پنج تکبیر دارد؛ ولى چنانچه میت، منافق بوده است، چهار تکبیر بگو و البته نماز میت «سلام» ندارد.

منابع

• ستارگان حرم، جلد ۱۰، معرفی "اسماعیل بن سعد اشعری قمی"، ابوالحسن ربانى سبزوارى.