تسنیم

این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

«تَسنیم» نام چشمه ای است در بهشت که مقرّبان (درگاه خداوند) از آن مى ‏نوشند. این واژه یک بار در قرآن کریم ذکر شده است.

معنای تسنیم

«تسنیم»، از ریشه «سنم»، در لغت به معنای «بزرگ شدن کوهان شتر» و نیز «بزرگ و مهتر قوم گردیدن» است. از این ریشه، «سنام» به معنای کوهان شتر و جمع آن به صورت «اَسنِمه» بکار رفته است. در زبان عربی به قبری که مسطح نباشد قبر «مُسَنَّم» می گویند، بنابراین در معنای تسنیم نوعی رفعت و بلندی ملحوظ است.

بنا به توصیف قرآن کریم از بهشت، بهشتیان در باغهای پرنعمت الهی بر کرسی های خود می نشینند و از شرابی سر به مُهر به نام «رحیق» سیراب می شوند. مُهری که بر این شراب نهاده شده از مُشک است و قرآن دسترسی به آن را سزاوار رقابت و مسابقه. این شراب در آمیخته با «تسنیم» است و تسنیم چشمه ای است که مقربان خدا از آن می نوشند: «یسْقَوْنَ مِنْ رَحِیقٍ مَخْتُومٍ * خِتَامُهُ مِسْک ۚ وَفِی ذَٰلِک فَلْیتَنَافَسِ الْمُتَنَافِسُونَ * وَمِزَاجُهُ مِنْ تَسْنِیمٍ * عَینًا یشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ».

در این که چرا این شراب یا این چشمه "تسنیم" نامیده شده است، می گویند یا به دلیل آن است که این چشمه از رفعت و رتبه بزرگی برخوردار است و یا شرابى است از آسمان بهشت فرو مى ‏ریزد. همچنین گفته اند: در حقیقت شراب هاى بهشتى انواعى دارد: بعضى در نهرها جارى است که در آیات متعددى از قرآن به آن اشاره شده است. و بعضى در ظرف هاى دربسته مهر شده است، و از همه مهم تر شرابى است که از آسمان بهشت و یا طبقات بالاى آن فرو مى ‏ریزد و این همان شراب "تسنیم" است که هیچ یک از نوشیدنی هاى بهشتى به پاى آن نمى ‏رسد، و طبعاً تأثیرى که در روح و جان بهشتیان مى ‏گذارد از همه عالی تر و پر جاذبه ‏تر و عمیق تر است، و نشئه روحانى حاصل از آن غیر قابل توصیف است...».

توصیف تسنیم

در توصیف «تسنیم» گفته اند که نهری است جاری در هوا (شاید مراد بالا باشد) و هنگامی که اهل بهشت بخواهند، در ظرف آنها ریخته می شود. از ابن عباس و ابن مسعود روایت کرده اند که تسنیم نام آبی است که از زیر عرش روان است و بهترین نوشیدنی بهشتی و از مصادیق آیه هفدهم سوره سجده است که می گوید: «فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِی لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْینٍ..».

همچنین در وصف تسنیم گفته اند: از آیات ۲۵ـ۲۸ سوره مطففین استفاده مى‏ شود که "تسنیم" پاک ترین شراب بهشتى است که مقربان آن را به طور خالص مى‏ نوشند.

به نظر علامه طباطبائی، بنابر توصیف قرآن، چشمه تسنیم از شراب «رحیق» برتر است، زیرا این شراب به سبب آمیختگی با تسنیم دلپذیر می شود و از طرف دیگر چون مقربان از تسنیم می نوشند، مرتبه آنان از نیکانی که با شراب رحیق سرمست می شوند، والاتر است. اما صرف آمیخته بودن محتوای رحیق با تسنیم و وصف قرآن کریم از این ترکیب نمی تواند دلیل برتری یکی بر دیگری باشد مگر آن که این برتری از طریق بعضی روایات اثبات شود یا از معنای کلمه مقربان برتری خاصی نسبت به معنای کلمه ابرار بدست آید.

در روایتی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: تسنیم از بهترین نوشیدنى های بهشت است که آل محمد از آن مى ‏نوشند. و آنان از مقرّبان سابقه‏ دار هستند که شامل رسول اللَّه و على و خدیجه و ذریّه آنان که در ایمان و عمل به رسول خدا و امیر مؤمنان اقتدا کردند می شود.

از آیات قرآن و نوشته های اکثر مفسران بدست نمی آید که محتوای چشمه تسنیم آب است یا نوشیدنی دیگر، ولی پاره ای از مفسران و مترجمان، ناخودآگاه کلمه آب را به نام تسنیم افزوده اند.

منابع

• دانشنامه جهان اسلام، مدخل "تسنیم"، سعید عدالت نژاد، جلد ۷.
• "معنای تسنیم چیست؟"، پایگاه شیعه نیوز.