ابن عجیبه
عارف، مفسر و دانشمند مراكشى
خاندان
خانوادة او از شرفاي (سادات‌ِ) محل تولدش بوده‌اند. در اصل از طريق حسن مثنى و حسن بن على(ع) به على بن ابى طالب(ع) مى‌رسد.
تحصیلات
وي تحصيلات مقدماتى و قرائت قرآن را در زادگاه خود فراگرفت و يك چند در قصر الكبير نزد فقيه محمد السوسى و سپس در تطوان نزد استادانى چون احمد الرشا، عبدالكريم بن قرّيش و محمد ورزازي به تحصيل فقه و كلام و تفسير و علوم ادبى پرداخت. هنگامى كه شيخ محمد جنوي به تطوان آمد، وي ملازم مجلس درس او شد و فقه و حديث و سپس مباحثى در عرفان را از او فراگرفت . پس از وفات محمد جنوي، ابن عجيبه عازم فاس شد و در آنجا به مجلس درس سيدي محمد التاودي ابن سوده پيوست و از او اجازة تدريس و نقل حديث گرفت. ولى چندي بعد به تطوان بازگشت و به تعليم و تدريس مشغول شد و در اين سفر با عارف مشهور سيدي محمد بوزيدي آشنا و به طريقة درقاوي وارد شد. وي قبلاً در مجالس درس محمد جنوي به عرفان گرايش يافته و حكم ابن عطاءالله و اصول الطريقة شيخ زرّوق را خوانده بود، ولى ورود به طريقة درقاوي تحولى اساسى در فكر و روح او پديد آورد، از علوم ظاهر به علم باطن روي آورد، از علايق دنيوي دست شست و در ري‌ّ صوفيه به سياحت در نواحى مختلف و ارشاد طالبان و تأسيس زاويه‌هايى براي اجتماع صوفيه و سير و سلوك روحانى پرداخت.
فعالیت علمی و اجتماعی
تعلیم و تدریس
تالیفات
آثار: صورتى كه ابن عجيبه خود از تأليفات و نوشته‌هاي خويش در فهرست به دست مى‌دهد، شامل 38 عنوان است كه ديوان او يعنى قصايد و توشيحات و آثار منظوم او را نيز در بر مى‌گيرد و مترجم فهرسه به زبان فرانسه 4 عنوان ديگر از منابع موجود به دست آورده و در مقدمة ترجمة فهرسه نقل كرده است . علاوه بر اينها در برخى از فهرستهاي نسخه‌هاي خطى، آثار ديگري نيز به نام او ثبت كرده‌اند كه ظاهراً غير از عناوين مندرج در فهرسه است و بايد يا بعد از تأليف آن كتاب نوشته شده باشند يا خود او در هنگام نگارش فهرسه نام آنها را در خاطر نداشته است .معروف‌ترين آثار او اينهاست: 1. البحر المديد فى تفسير القرآن مجيد، در 4 جلد. بخشى از آن در قاهره به چاپ رسيده است. /2. ايقاظ الهمم فى شرح الحكم، شرح الحكم ابن عطاءالله سكندري است كه يك بار در 1331ق در قاهره و بار ديگر در 1961م در همانجا طبع و نشر شده است./ 3. الفتوحات الالهية فى شرح المباحث الاصلية، شرح منظومة عرفانى ابن بناء سرقسطى است كه ابن عجيبه آن را نيز به اشارة شيخ خود سيدي محمد بوزيدي تأليف كرده است. /4. معراج التشوف الى حقائق التصوف، رساله‌اي است در شرح پاره‌اي الفاظ و اصطلاحات صوفيه. / 5. الفتوحات القدوسية فى شرح المقدمة الا¸جرومية، شرحى است بر مقدمة منظومة معروف ابن آجروم در نحو كه ابن عجيبه آن را به دو وجه نحوي و باطنى گزارش و تفسير كرده است /6. ازهار البستان فى طبقات الاعيان، در بيان احوال بزرگان مذهب مالكى است كه در ضمن آن به ذكر نحويان و محدثان و صوفيه نيز پرداخته است ./7. الفهرسة، چنانكه ذكر آن گذشت، شرح احوال خود اوست، /8. ديوان، كه شامل قصايد و مقطعاتى در موضوعات عرفانى است و خمريه‌هايى نيز در آن هست كه تأثير شعر صوفيانة ابن فارض در آنها آشكار است.
منابع
