جعفر بن محمد دوریستی
«جعفر بن محمد بن احمد دوریستی رازی» یکی از علما و راویان بزرگ شیعه در قرن پنجم هجری است. او معاصر شیخ طوسی و از شاگردان شیخ مفید و سید مرتضی و سید رضی می باشد. دوریستی یکی از رجال کثیر الراویه در کتب شیعه است و اغلب علمای بزرگ قرن ششم مانند محمد بن ادریس حلی، شاذان بن جبرئیل و ابن شهر آشوب و سید مهدی مرعشی حسینی از وی نقل روایت نموده اند.
با ورود خواجه جعفر بن محمد دوریستی به دوریست - که بخشی از شهر ری قصبه نزدیک تهران بوده -، این روستا تبدیل به مرکزی علمی در جهان اسلام شد و شاگردان بسیاری پیرامون او گرد آمدند. از شاگردان درس او، خواجه نظام الملک طوسی، وزیر دانشمند سلجوقیان بود. نوشته اند دوریستی نزد خواجه نظام الملک خیلی مقرب بود و خواجه ماهی چند دفعه به دیدن او می رفت و از مجالست با او محظوظ بود. در کتاب «النقض» می‌خوانیم: «… شیخ جعفر دوریستی مشهور در فنون و علوم و مصنف کتب و راوی اخبار و از بزرگان این طائفه و علماء بزرگ، در هر دو هفته نظام‌الملک از ری به دوریست رفتی و از خواجه جعفر سماع اخبار کردی و بازگشتی…». نظام‌الملک مذهب شافعی داشت و خواجه جعفر از عالمان بنام شیعی مذهب زمان خود به شمار می‌رفت و خاندان وی همگی به فضیلت و تقوا معروف‌اند.
وی تألیفاتی به نام «الاعتقادات»، «الرد على الزیدیة»، «یوم و لیلة» و «الكفایة فى العبادات» را از خویش بجا گذاشت. وفات ابوعبدالله دوریستی در اواسط قرن پنجم هجری بوده است.
ابو عبد الله جعفر بن محمد بن أحمد الدوريستي (۳۸۰- زنده در ۴۷۴ ق)، محدث و فقيه امامی معتبر ساکن ري است که عمری طولانی يافت و مشايخ متعددی را در عراق و ايران درک کرد. تحصيلات اصلی او در عراق بود و از جمله محضر شيخ مفيد را در اين شهر درک کرد. دوريستي در ري از اعتبار فراوان اجتماعی و مذهبی برخوردار بود به طوری که خواجه نظام الملک، وزير سلجوقي برای او احترام فراوان قائل بوده است. او حتی مورد توجه عالمان سنی خراسان نيز بود.
مهمترين ويژگی او سهمش در روايت آثار حديثی و فقهی گذشتگان و از آن جمله آثار عراقی برای محافل علمی ايران و به ويژه ری و خراسان است. روايت از او به عنوان نقل احاديث کتابهايش و يا نقل اجازات روايی او در کتابهای حديثی و اجازات متأخر مکرر ديده می شود.
از جمله آثار دوريستي، رديه ای است بر زيديه. از آنجا که او بخش مهمی از عمر خود را در ري سپری کرده بوده و در اين شهر در طول سده پنجم زيديان شديدا فعال بوده اند، به خوبی می توان انگيزه او را برای نوشتن چنين کتابی دريافت. متأسفانه اين کتاب باقی نمانده، اما بندی از آن در اعلام الوری آمده است که در اينجا آن را می آوريم. چنين پيداست که دوريستي بر سنت ادبيات جدلی زيديان و اماميان در اين کتاب بخشی را به موضوع امام غائب و مسئله دوازده امام و نصوص اختصاص داده بوده که می دانيم مورد انتقاد زيديان در اين دوره بوده است.
لازم به تذکر است که مرحوم محدث قمی به نقل از شیخ حر عاملی، از دوریستی دیگری به نام ابومحمد عبدالله بن جعفر بن محمد بن موسی بن جعفر که از فقهای بزرگ شیعه در اواخر قرن ششم است یادآوری نموده و از مقام علمی او نیز تجلیل کرده، ولی متذکر نسبت او با صاحب ترجمه نگردیده است. صاحب روضات شرحی مفصل در این زمینه دارد.
منابع
