خط ریحان
«خط ریحان» مشتق از خط محقق و کاربردی شبیه خط محقق دارد. خطی است ظریف و کوچک اندام و تمام ویژگیهای خط محقق را دارد ولی ظریف‌تر است و به همین جهت آن را به گل و برگ و ریحان تشبیه کرده‌اند. این خط برای سهولت و روانی در نگارش ابداع شده‌است و خواسته‌اند سبک و روش محقق را در خلاصه‌نویسی و ریز نویسی بکار برده باشند. لذا خط ریحان تمام خصوصیات محقق را با اندام خردتر داراست. الف ها و حرکات در ریحان کوتاه تر از محقق است.
برخی بر این عقیده هستند که، این خط از ابداعات على بن عبیدالله ریحانى است و به همین دلیل نام ریحانى گرفته است. برخى نیز آن را به ابن بوّاب نسبت مى‌دهند، زیرا براى این خط و زیباسازى آن تلاش‌هاى شایانى کرده است و این خط را کامل کرد. هر دو خط محقق و ریحان از زمان ابن بواب رو به ترقی و رواج بیشتر گذاشت و پیوسته رو به تکامل بود تا به زمان یاقوت و شاگردان او رسیده که در این زمان به اوج خود رسیده بود.
تا قرن دهم و یازدهم خط محقق و ریحان در ممالک اسلامی در نوشتن مصاحف و گاهی دیوان‌ها به کار می رفته است و از آن پس به تدریج از رواج آن کاسته شد تا امروز که نویسندگان آن کمیاب شده اند. شاید سرّ این رکود به کندی در نوشتن آن ها به ویژه در نوع محقق، و صرف وقت زیاد بوده است. چون این دو خط بسیار واضح و زیبا می باشد و خط ریحانی بر بسیاری از خطوط برتری دارد.
«محمود یارز»، مؤلف کتاب «مفتاح الکتابات القدیمه»، در این باره نظری دارد: «به مناسبت شباهت بعضی حروف محقق به خط ثلث کم کم محقق از رواج افتاد و جای خود را به ثلث و ریحانی داد. ریحانی گر چه عمرش از محقق درازتر شد امّا به اندازه ثلث دوام نیافت، پیشتر از این قرآن‌ها برای خوانا بودن با محقق و ریحانی نوشته شدند، بعدها ریحانی هم برای نوشتن مطالب کوتاه و نوشته های تجملی منحصر گشت.»
از نمونه های ممتاز کتابت خط ریحان می توان به نسخه ای از قرآن کریم به خط یاقوت مستعصمی اشاره کرد.
منابع
- انجمن خوشنویسان ایران، ۱۷ بهمن ۱۳۹۳.
