الدمعة الساکبه فی احوال النبی و العترة الطاهره (کتاب)
معرفی اجمالی
الدمعة الساكبة في أحوال النبي و العترة الطاهرة، تألیف محمدباقر عبدالکریم بهبهانی، کتابی است در زندگی‌نامه و بیان احوال چهارده معصوم(ع) که به زبان عربی نوشته شده است.
نویسنده در آغاز کتاب گفته است که نام آن را «الدمعة الساكبة و المصيبة الراتبة و المناقب الثاقبة و المثالب العائبة» گذاشتم، اما این نام در چاپ حاضر دگرگون شده است.[۱]
گفتنی است واعظ تبریزی خیابانی در کتاب «وقائع الأيام في تتمة محرم الحرام»، نویسنده این کتاب را ستوده و به نقل از شیخ محمود عراقی در کتاب «دار الإسلام في من فاز بسلام الإمام(ع)» گفته است: «او در عبارات عربیه دستی نداشت؛ زیراکه او را سواد عربی درستی نبود و بااین‌حال، توفیق ربانی چنان شامل او گردید که کتابی کبیر و عربی [الدمعة الساكبة] در احوالات چهارده معصوم(ع) که زیاده بر یک‌صد هزار بیت بود، نوشت که مقبول اهل نظر و مطبوع طبع علمای معتبر گردید؛ به‌طوری‌که در زمان حیات خود او، جمعی از کتاب مشغول استنساخ آن کتاب از برای علمای معتبر عصر و افاضل طلاب بودند».[۲]
ساختار
کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در هشت جلد، در سیزده باب و هر باب در چندین فصل، تنظیم شده است.
مطالب کتاب توصیفی است و اغلب آن را نقل قول تشکیل می‌دهد. برخی از منقولات کتاب برگرفته از مقتل ابومخنف و منتخب طریحی است که در اعتبار آن‌ها بحث است.[۳]
از دیگر منابع مورد استفاده نویسنده، می‌توان از کتب زیر نام برد: «مقتل الحسين(ع)»، «بصائر الدرجات» شیخ ثنا بن محمد بن حسن بن صفار؛ «التنزيل و التحريف» احمد بن محمد بن صبار؛ «المحاسن و الآداب» احمد بن محمد بن خالد برقی؛ «قرب الإسناد» محمد بن عبدالله بن جعفر بن حسین بن جامع بن مالک قمی؛ «الرد علی فرق الشيعة ما خلا الإمامية» ابومحمدحسن بن موسی نوبختی؛ «الكافي» کلینی؛ «الغيبة» نعمانی؛ «إثبات الوصية» و «مروج الذهب» مسعودی؛ «البدع المحدثة» علی بن احمد ابی‌قاسم کوفی؛ «هدایة في تاريخ النبي و الأئمة معجزاتهم(ع)» حسین بن حمدان حضینی جنبلائی و.[۴]
در آغاز جلد اول، تقریظ یازده تن از عالمان به چاپ رسیده است که عبارتند از آیات عظام و حجج اسلام: حاجی میرزا حبیب‌الله غروی جیلانی؛ حاج سید حسین محامی؛ سید علی بحرالعلوم؛ حاج ملا علی بن حاج میرزا خلیل رازی؛ ملا محمد معروف به فاضل ایروانی؛ شیخ هاشم کاظمی؛ شیخ راضی؛ شیخ مهدی آل شیخ الاکبر؛ شیخ نوح؛ شیخ عبدالحسین بن نعمت طریحی؛ شیخ جعفر بن شیخ محسن اعسم؛.[۵]
گزارش محتوا
در مقدمه، ضمن معرفی منابع مورد استفاده در کتاب و فهرست ابواب، به بیان ثواب بکا و حزن بر سیدالمرسلین(ص) و ائمه(ع) پرداخته شده است.[۶]
جلد اول، باب اول و دوم را در خود جای داده است. باب نخست، در احوال و بیان زندگی‌نامه پیامبر(ص) بوده و باب دوم، به زندگانی دخت گرامی ایشان(س)، اختصاص یافته است.[۷]
جلد دوم، بخش عظیمی از باب سوم را در بر گرفته است. این باب درباره زندگانی و ذکر احوال امیرالمؤمنین(ع) است و در ضمن سه فصل زیر سامان یافته است: تاریخ و کیفیت ولادت آن حضرت و ذکر اسامی ایشان و علل آن‌ها؛ نسب و گوشه‌ای از احوال والدین آن حضرت و فضایل، مناقب و معجزات ایشان.[۸]
جلد سوم، دربردارنده تتمه باب سوم و تمام باب چهارم است. باب چهارم درباره زندگی امام حسن(ع) است. از جمله مطالب این باب عبارت است از: تاریخ ولادت، تسمیه، کنیه و لقب آن حضرت؛ بعضی از مناقب و نصوص دال بر امامت ایشان؛ مکارم اخلاق، علم، فضل و جلالت آن حضرت؛ علت صلح با معاویه؛ اصحاب آن حضرت و.[۹]
جلد چهارم و پنجم، دربردارنده زندگی امام حسین(ع) است و بیان‌کننده نظر رایج شیعه درباره آن حضرت می‌باشد. این دو جلد، شامل چهارده فصل است و هر فصل معمولا به چند مجلس و رزیه و مطلب تقسیم گردیده است. جلد چهارم مشتمل بر این مطالب است: اخبار مربوط به ولادت آن حضرت؛ برخی از فضایل و معجزات و مکارم اخلاقی ایشان؛ خبر دادن خداوند به پیامبران(ع) درباره شهادت امام حسین(ع)؛ خبر دادن پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) و امام حسن(ع) به آن حضرت درباره شهادتش؛ اخبار درباره محرم و عاشورا و گریه؛ سبب خروج آن حضرت از مدینه و رفتن به مکه؛ روانه کردن مسلم بن عقیل به کوفه؛ خروج آن حضرت از مکه و ورود به کربلا؛ رخدادهای در کربلا تا هنگام جنگ؛ شهادت اصحاب و اهل‌بیت ایشان و شهادت آن حضرت(ع).[۱۰]
جلد پنجم نیز شامل این مطالب است: کرامات آن حضرت و اصحاب او پس از شهادت؛ چگونگی دفن شهدا؛ شرح حال فرزندان و همسران آن حضرت و مدت حیات او؛ روانه کردن اسیران به کوفه و شام و رخدادهای در این مسیر؛ دگرگونی‌های در جهان آفرینش پس از شهادت امام (گریستن آسمان و زمین، خسوف و کسوف)؛ مجازات قاتلان و دشمنان امام در این دنیا؛ قیام مختار و خونخواهی او.[۱۱]
جلد ششم، زندگی‌نامه امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) را در خود جای داده و جلد هفتم، زندگی‌نامه امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) را. زندگی‌نامه و شرح احوال امام جواد(ع)، امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) نیز در جلد آخر آمده است.
وضعیت کتاب
گزیده‌ای از کتاب حاضر، با اضافات و ترجمه آن، به قلم محمد رفیع گرمرودی در سال 1302ق، ذیل عنوان «ذريعة النجاة» فراهم آمده و چاپ شده است.[۱۲]
فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد آمده است. در پاورقی‌ها علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ، به توضیح و تشریح برخی از مفردات و مطالب و اشعار متن پرداخته شده است.
پانویس
- ↑ اسفندیاری، محمد، ص115
- ↑ ر.ک: همان، ص116
- ↑ همان، ص115
- ↑ ر.ک: مقدمه کتاب، ج1، ص22-48
- ↑ ر.ک: تقاريض العلماء علی الكتاب و المؤلف، ج1، ص5-17
- ↑ ر.ک: مقدمه کتاب، ج1، ص19-96
- ↑ ر.ک: متن كتاب، ج1، ص101-343
- ↑ ر.ک: همان، ج2، ص7-377
- ↑ ر.ک: همان، ج3، ص5-341
- ↑ ر.ک: اسفندیاری، محمد، ص115-116
- ↑ همان، ص116
- ↑ ر.ک: همان
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- اسفندیاری، محمد، «کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین(ع)؛ به ضمیمه امام حسین(ع) در الذريعة»، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380.
منبع
ویکی نور
