احترام به والدین

کرامت انسان

«کرامت» در لغت به معنی بزرگواری و بخشش و ارزشمندی می باشد و به همین ترتیب شخص کریم انسانی است بزرگوار، با شخصیت و دارای ویژگی ها و ارزشهای اخلاقی.

تکریم شخصیت انسانها و احترام و بزرگداشت آنها از جمله اموری است که فراوان مورد توجه و سفارش دین عزیز اسلام قرار گرفته است. این طرز رفتار و منش را می توان به وضوح در سیرۀ اولیای بزرگ این دین الهی به خصوص پیامبر اعظم (صلی الله علیه وآله و سلّم) مشاهده نمود.

خدای تعالی در قرآن کریم، با عنایت به همین مسئله پیامبر خویش را به وصف «رحمة للعالمین» معرفی کرده و در جای دیگر می فرماید: « فبما رحمة من الله لِنتَ لهم و لو کنت فظّاً غلیظ القلب لانفضّوا من حولک »(سوره آل عمران/ 159).

از طرف دیگر خداوند حکیم در مورد فضیلت و کرامت و بزرگی شأن نوع بشر فرموده است:« و لقد کرّمنا بنی آدم و حملناهم فی البرّ و البحر و رزقناهم من الطّیبات و فضّلناهم علی کثیر ممّن خلقنا تفضیلا»(سوره اسراء/ 70).

در جامعه ای که مورد نظر اسلام و قرآن است، هر انسانی محترم و دارای شخصیت و کرامت می باشد.

قرآن کریم و تکریم «والدین»

در اسلام آن قدر که به احترام و تکریم پدر و مادر توصیه و سفارش شده، نسبت به دیگران توصیه نشده است و آثار مطلوب و بزرگی که در پی این احترام و قدردانی نصیب انسان می شود برکسی پوشیده نیست و از آن اموری است که در نزد خدای حسابگر، جایگاه عظیمی دارد.

قرآن شریف نیز در آیات قابل توجهی مانند: 83 بقره، 36 نساء، 151 انعام، 23 شعراء، 14 لقمان و ... سخن از والدین و احسان و نیکی در حق آنها را به میان می آورد.

و البته حق هم همین است که قرآن کریم نسبت به پدر و مادری که از ابتدای تولد فرزند زحمت ها و مشقت هایی را متحمل شده اند، این گونه عنایت داشته باشد و امر به احسان و تکریم این دو بزرگوار را بعد از دعوت به توحید و یکتا پرستی خدای (جلّ و اعلی) قرار دهد.

در آیۀ 36 سوره نساء می خوانیم: «واعبدوا الله و لا تشرکوا به شیئاً و بالوالدین إحساناً ...».

اهمیت احترام و نیکی به پدر و مادر در این آیه و آیات مشابه دیگر به بهترین وجه ممکن نمودار شده و بیان می شود که پس از دستور به عبودیت و یگانه پرستی، آنچه که در مرتبۀ بعد قرار می گیرد و اولویت دارد، احسان و تکریم مقام بلند پدر و مادر است؛

قابل توجه اینکه این سیاق و بیان در چند جای دیگر قرآن کریم نیز تکرار شده و به همین آیه بسنده نمی شود.

بیان زیبای دیگر قرآن در این مورد آیۀ کریمۀ «و قضی ربّک أن لا تعبدوا إلا إیّاه و بالوالدین إحساناً إمّا یَبلغنّ عندک الکِبَر أحدُهما أو کلاهما فلا تَقل لهما أفٍّ و لا تَنهَر هما و قُل لهما قولاً کریماً»(سوره اسراء/ 23)

باز هم سخن از توحید و بلافاصله پس از آن امر به تواضع و احسان و تجلیل از والدین و کمک به آنها در امور زندگی و نهی از رنجش و آزار آنان، حتی با کوچکترین کلام نا مناسب است. بلکه باید با نرمی و کلامی نیکو و مؤدبانه با آنان سخن گوید؛ «قولاً کریماً».

و این کمترین خدمتی است که فرزند می تواند در حق پدر و مادری که او را از کودکی تربیت و رشد داده اند و به بلوغ رسانده اند انجام دهد «کما ربّیانی صغیراً».

همچنین است درذکر اوصاف حضرت یحیی (علیه السلام) که یکی از آنها نیکویی و تعزیز والدین خود می باشد: «و حناناً من لدنّا و زکوة و کان تقیّاً * و بَرّاً بوالدیه و لم یکن جبّاراً عصیّاً»(سوره مریم/ 13و14)

اما به طور مسلم زحمتی که مادر، به خصوص در ایام کودکی در قبال فرزندان خود متحمل می شود نسبت به پدر بیشتر است، و این زحمت و مشقت بیشتر، تکریم و احترام بیشتری را می طلبد؛ چنانکه در روایات متعدد نسبت به احترام به مادر سفارش های ویژه ای شده است.

قرآن کریم نیز به این مسئله توجه نموده و می فرماید: «و وصّینا الإنسان بوالدیه حملته أمّه وهناً علی وهنٍ و فصاله فی عامین أن اشکر لی و لوالدیک إلیّ المصیر»(سوره لقمان/ 14).

این آیه به مشقت های مادر هنگام بارداری و پس از آن اشاره کرده و آن را جداگانه ذکر می کند، تا انسان را به یاد گذشتۀ خویش بیندازد و از این طریق بیشتر قدردان زحمتها و رنجهای مادرش باشد.

در ادامۀ آیۀ شریفه نیز مجدداً به تشکر و قدرشناسی از والدین پس از شکر گذاری از خدای تعالی توصیه و بر آن تأکید می نماید.