دعای ۲۴ صحیفه سجادیه/ شرح‌ها و ترجمه‌ها (بخش چهارم)
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ ذُرِّیتِهِ، وَ اخْصُصْ أَبَوَیّ بِأَفْضَلِ مَا خَصَصْتَ بِهِ آبَاءَ عِبَادِک الْمُؤْمِنِینَ وَ أُمَّهَاتِهِمْ، یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.
اللَّهُمَّ لَا تُنْسِنِی ذِکرَهُمَا فِی أَدْبَارِ صَلَوَاتِی، وَ فِی إِنًی مِنْ آنَاءِ لَیلِی، وَ فِی کلِّ سَاعَةٍ مِنْ سَاعَاتِ نَهَارِی.
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اغْفِرْ لِی بِدُعَائِی لَهُمَا، وَ اغْفِرْ لَهُمَا بِبِرِّهِمَا بی مَغْفِرَةً حَتْماً، وَ ارْضَ عَنْهُمَا بِشَفَاعَتِی لَهُمَا رِضًی عَزْماً، وَ بَلِّغْهُمَا بِالْکرَامَةِ مَوَاطِنَ السَّلَامَةِ.
اللَّهُمَّ وَ إِنْ سَبَقَتْ مَغْفِرَتُک لَهُمَا فَشَفِّعْهُمَا فِیّ، وَ إِنْ سَبَقَتْ مَغْفِرَتُک لِی فَشَفِّعْنِی فِیهِمَا، حَتَّی نَجْتَمِعَ بِرَأْفَتِک فِی دار کرَامَتِک وَ مَحَلِّ مَغْفِرَتِک وَ رَحْمَتِک، إِنَّک ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ، وَ الْمَنِّ الْقَدِیمِ، وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ.
ترجمه‌ها
ترجمه انصاریان
خداوندا بر محمد و آل او و نسل او درود فرست، و پدر و مادرم را به بهترین چیزی که پدران و مادران بندگان باایمانت را به آن مخصوص گرداندی مخصوص گردان، ای مهربانترین مهربانان.
خداوندا یاد آنان را در پس نمازهایم، و در هیچ وقتی از اوقات شبم، و ساعتی از ساعات روزم از صفحه قلبم مزدای.
خداوندا بر محمد و آلش درود فرست، و مرا به برکات دعایی که برای آنان دارم بیامرز، و آن دو را به سبب خوبی‌هایی که در حق من داشته‌اند مشمول غفران حتمی قرار ده، و از آنان به شفاعت من از آنان به طور مسلّم خشنود شو، و آنان را با کرامت به سر منزل سلامت برسان.
خداوندا اگر پدر و مادرم را پیش از من آمرزیده‌ای پس ایشان را شفیع من قرار ده، و اگر مرا پیش از آنان مورد آمرزش قرار داده‌ای پس مرا شفیع ایشان کن، تا در پرتو مهربانی‌ات در سرای کرامت، و جایگاه مغفرت و رحمتت گرد آییم؛ زیرا که تو صاحب فضل بزرگ و نعمت قدیمی، و تو مهربانترین مهربانانی.
ترجمه آیتی
بار خدایا، بر محمد و آل او و ذریه ى او درود بفرست و پدر و مادر مرا به برترین موهبتهایى که خاص پدران و مادران بندگان مومن خود گردانیده اى، مخصوص گردان. اى مهربان ترین مهربانان.
خداوندا، پس از هر نماز من و در هر وقت دیگر از اوقات شب و در هر ساعت از ساعات روز پدر و مادرم را از یاد من مبر.
بار خدایا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و مرا به سبب دعایى که در حق ایشان مى کنم بیامرز و آن دو را به سبب نیکى و مهربانى که در حق من کرده اند به مغفرت خویش بنواز و به شفاعت من از ایشان خشنود شو و نیک خشنود شو. و آنان را گرامى دار و به جایهاى امن و آسایش بهشت رسان.
خداوندا، آن دو را شفیع من گردان اگر پیش از من آمرزیده اى و مرا شفیع ایشان گردان اگر پیش از ایشان آمرزیده اى تا من و پدرم و مادرم در سایه لطف و رافت تو، در سراى کرامت و جایگاه مغفرت و رحمت تو همنشین هم گردیم، که تو را بخشایش بزرگ است و نعمت دیر ساله. و انت ارحم الراحمین.
ترجمه ارفع
خدایا بر محمد و آل او و ذریه اش درود فرست و به پدر و مادرم از لطف و کرمت برتر از آنچه را که به پدران و مادران اهل ایمان عطا فرموده ای اختصاص ده ای مهربانترین مهربانان.
الها در تعقیب نمازهایم و در اوقات شب و در هر ساعتى از ساعات روزم یاد و ذکرشان را از دل و زبانم مبر.
خدایا بر محمد و آل او درود فرست و مرا به وسیله دعا در حق پدر و مادرم بیامرز و آنها را به خاطر مهربانى شان نسبت به من مشمول عفو حتمى خودت قرار ده و به شفاعت من از ایشان به طور قطع راضى شو و آنها را با گرامى داشتن به مکانهاى آسایش جاى ده.
خدایا اگر آنها را زودتر از من بخشیدى شفاعتشان را درباره ى من بپذیر و اگر مرا زودتر از آنها بخشیدى مرا شفیع ایشان قرار ده تا همراه پدر و مادرم در جوار رافت و کرم و مغفرت و رحمتت قرار گیرم. زیرا که تو صاحب فضل بزرگ و نعمت دیرینه ای و تو هستى مهربانترین مهربانان.
ترجمه استادولی
خدایا، بر محمد و آل او درود فرست، و پدر و مادرم را به بهترین چیزى که پدران و مادران بندگان با ایمانت را به آن اختصاص داده اى مخصوص گردان، اى مهربان ترین مهربانان.
خدایا، یاد آنان را در بعد نمازهایم و در هیچ وقتى از اوقات شبم و در هیچ ساعتى از ساعات روزم از خاطر مبر.
خدایا، بر محمد وآل او درود فرست، و مرا به برکت دعایى که درباره آنان مى کنم بیامرز، و آنان را به خاطر خوبى هایى که درباره من روا داشته اند مشمول آمرزش حتمى خویش قرار ده، و به شفاعت و میانجى گرى من حتما از آنان خشنود شو، و آنان را با کرامت به سر منزل سلامتى (و بهشت برین) برسان.
خدایا، و اگر آمرزشت پیش از من شامل حال آنان شد شفاعت آنان را درباره من بپذیر، و اگر آمرزشت پیش از آنان شامل حال من شد شفاعت مرا در حق آنان قبول فرما، تا در پرتو مهرت در سراى کرامتت و جایگاه آمرزش و رحمتت گرد هم آییم، که تو داراى بخشش بزرگ و نعمت دیرینه اى، و تو مهربان ترین مهربانانى.
ترجمه الهی قمشه‌ای
اى خدا درود فرست بر محمد و اهل بیت معصوم و ذریه پاکش و اى مهربانترین مهربانان عالم والدین مرا به عطائى نیکوتر از آنچه به والدین سایر بندگان با ایمانت مرحمت کردى اختصاص ده
و اى خدا ذکر و دعاى به آنها را در عقب هر نمازى فراموشم مگردان (و متذکرم ساز که بعد از هر نماز در حق پدر و مادر دعاى خیر کنم) و در هیچ آنى از آنات شب و هیچ ساعتى از ساعات روز یاد (حقوق و محبتها و زحمتهاى) آنها را فراموشم مساز.
پروردگارا درود فرست بر محمد و آل پاکش و این دعائى که در حق والدینم مى کنم موجب آمرزش من قرار ده و آنها را هم به نیکى و محبتهائى که درباره ى من کرده اند ببخش و بیامرز و مغفرت حتمى خود را شامل حالشان گردان و به دعا و شفاعت و درخواست من از آنها به رضاى قطعى راضى و خشنود باش و به کرامت و لطف ازلى خویش آنها را به منازل سلامت ابد (و سعادت سرمد که درجات عالیه بهشت رضوان است) برسان.
پروردگارا اگر مغفرت و رحمتت بر آنها در ازل سبقت گرفته (و آنان ازلا و ابدا مشمول لطف و رحمت و مغفرت تواند و هیچ به دعاى من نیازى ندارند) پس مرا به شفاعت آنها ببخش و اگر لطف و کرم و مغفرتت مرا در ازل شامل بوده پس آنان را به شفاعت من مشمول لطف و کرمت بگردان تا آنکه (مادر عالم آخرت) به رافت و عنایتت همگى در دار کرامت و سراى مغفرت و رحمتت (که بهشت رضوان است) با هم مجتمع و همنشین باشیم که همانا توئى اى خدا صاحب فضل و رحمت بزرگ بى پایان و عطاء و احسان قدیم ازلى و توئى مهربان ترین مهربانان عالم.
ترجمه سجادی
خداوندا بر محمّد و خاندان او و نسل او درود فرست، و پدر و مادر مرا به برترین چیزى که پدران و مادران بندگان با ایمانت را به آن امتیاز داده اى، اختصاص ده. اى مهربان ترین مهربانان.
خداوندا یاد آنان را بعدِ نمازهایم و در هیچ وقتى از اوقات شبم و در هیچ ساعتى از ساعات روزم، از یادم نبر.
خداوندا بر محمّد و خاندانش درود فرست و مرا به (برکت) دعایم براى آنان، بیامرز. و ایشان را به خاطر نیکى یشان بر من، آمرزشى حتمى عنایت کن. و به میانجیگرى من از آنها یکسره خوشنود شو. و ایشان را با کرامت به جایگاه هاى سلامتى رسان.
خداوندا و اگر آمرزشت براى ایشان پیشى گرفت، پس آنان را شفیع من گردان. و اگر آمرزشت براى من پیشى گرفت، پس مرا شفیع آنان فرما. تا به مهر تو در سراى کرامت تو و محل آمرزش و رحمتت گرد آییم. به درستى که تو صاحب فضل بزرگ و نعمت دیرینه اى و تو بخشاینده ترین بخشایندگانى.
ترجمه شعرانی
خدایا درود بر محمد و خاندان و فرزندان او فرست و پدر و مادر مرا به بهترین اجر مخصوص کن که پدران و مادران بندگان مومنت را بدان تخصیص مى دهى اى ارحم الراحمین.
خدایا یاد آنها را پس از نمازها و در هیچ یک از اوقات شب و ساعات روز از خاطر من مبر.
خدایا درود بر محمد و آل او فرست و مرا بیامرز چون درباره ى آنها دعاى خیر کردم و آنها را بیامرز چون درباره ى من نیکوئى نمودند و از آنها پیوسته خشنود باش به شفاعت من و به کرم خود بجاى امن و سلامت رسانشان
و اگر آنها را پیش از این آمرزیده اى شفاعت آنان را درباره ى من بپذیر و اگر مرا پیش از این آمرزیده اى شفاعت مرا درباره ى آنها قبول کن تا به رحمت تو در سراى کرامت و جاى آمرزش و رحمت تو گرد آئیم که توئى صاحب فضل عظیم و نعمت قدیم و انت ارحم الراحمین.
ترجمه فولادوند
بار خدایا! درود بر محمد و خاندان وى، و فرزندان وى، و پدر و مادر مرا به برترین موهبتهائى که ویژه ى پدران و مادران بندگان مومن خود گردانیده اى، مخصوص فرماى، اى مهربان ترین مهربانها!
بار خدایا! در تعقیب نماز و در پاره اى از اوقات شبانگاهیم و در ساعتى از ساعات روزم یاد آن دو را از خاطرم مبر.
بار خدایا! درود بر محمد و خاندان وى، و به دعایى که من درباره ى آنها مى کنم مرا بیامرز و آن دو را به سبب نیکى آنها بر من حتما بیامرز و به پایمردى من به راستى از ایشان خشنود شو و آن دو را با کرامت به جاهاى امن و سلامت برسان!
بار خدایا! اگر آن دو را پیش از من آمرزیده اى آن دو را شفاعتگر من ساز و اگر آمرزش تو پیش از آن دو شامل بنده ات شده مرا شفیع آن دو قرار ده تا در سراى کرامت و جایگاه آمرزش و رحمت تو، در پرتو مهرت همه با هم گرد یکدیگر جمع شویم، در حقیقت تویى تو که واجد فضل بزرگ و منت دیرینه اى و این خود تویى که مهربان ترین مهربانانى!
ترجمه فیض الاسلام
بار خدایا بر محمد و آل و فرزندان او درود فرست، و پدر و مادر مرا به بهترین چیزى (پاداشى) که اختصاص داده اى به آن پدران و مادران بندگان با ایمانت را امتیاز ده، اى بخشنده ترین بخشندگان
بار خدایا، یاد ایشان را در پى نمازها و در وقتى از اوقات شب و در هر ساعتى از ساعات روزم از یاد مبر
بار خدایا بر محمد و آل او درود فرست، و مرا به وسیله ى دعاى براى ایشان و ایشان را به سبب مهربانیشان به من بیامرز آمرزش پابرجا، و به شفاعت و میانجیگرى من براى ایشان از آنها راضى و خشنود شو (آنها را مشمول رحمتت گردان) خشنودى یکسره (نه آمرزش و خشنودى با شرط و صفت و وقت) و آنها را با گرامى داشتن به جاهاى آسایش (در بهشت) برسان
بار خدایا اگر آمرزشت به آنان پیشى گرفته پس آنها را شفیع من گردان، و اگر آمرزشت به من پیشى گرفته پس مرا شفیع آنها ساز تا به مهربانى تو در سراى گرامى و جاى آمرزش و رحمتت گرد آئیم، زیرا تو داراى فضل بزرگ و نعمت دیرینى، و مهربانترین مهربانانى.شرح‌ها
دیار عاشقان (انصاریان)
«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِهِ وَ ذُرِّیتِهِ وَ اخْصُصْ أَبَوَی بِأَفْضَلِ مَا خَصَصْتَ بِهِ آبَاءَ عِبَادِک الْمُؤْمِنِینَ وَ أُمَّهَاتِهِمْ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ
اَللَّهُمَّ لاَ تُنْسِنِی ذِکرَهُمَا فِی أَدْبَارِ صَلَوَاتِی وَ فِی إِنًى مِنْ آنَاءِ لَیلِی وَ فِی کلِّ سَاعَة مِنْ سَاعَاتِ نَهَارِی
اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِهِ وَ اغْفِرْ لِی بِدُعَائِی لَهُمَا وَ اغْفِرْ لَهُمَا بِبِرِّهِمَا بِی مَغْفِرَةً حَتْماً
وَ ارْضَ عَنْهُمَا بِشَفَاعَتِی لَهُمَا رِضًى عَزْماً وَ بَلِّغْهُمَا بِالْکرَامَةِ مَوَاطِنَ السَّلاَمَةِ
اَللَّهُمَّ وَ إِنْ سَبَقَتْ مَغْفِرَتُک لَهُمَا فَشَفِّعْهُمَا فِی وَ إِنْ سَبَقَتْ مَغْفِرَتُک لِی فَشَفِّعْنِی فِیهِمَا
حَتَّى نَجْتَمِعَ بِرَأْفَتِک فِی دَارِ کرَامَتِک وَ مَحَلِّ مَغْفِرَتِک وَ رَحْمَتِک إِنَّک ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ وَ الْمَنِّ الْقَدِیمِ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ»:
"بارخدایا بر محمّد و آل و فرزندان او درود فرست، و پدر و مادر مرا به بهترین پاداشى که پدران و مادران بندگان با ایمانت را به آن اختصاص دادى امتیاز ده، اى بخشنده ترین بخشندگان.
الهى یاد ایشان را در پى نمازها و در وقتى از اوقات شب،و در هر ساعتى از ساعات روز از یادم مبر.
بار خدایا بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و مرا به وسیله دعا براى ایشان و ایشان را به سبب مهربانیشان بر من بیامرز آمرزش پابرجا،و به شفاعت من براى ایشان از آنها خوشنود شود خوشنودى یکسره، و آنها را با گرامى داشتن به جاهاى آسایش برسان.
الهى اگر آمرزشت به آنان پیش گرفته پس آنها را شفیع من گردان، و اگر آمرزشت به من پیشى گرفته پس مرا شفیع آنها ساز، تا به مهربانى تو در سراى گرامى و جاى آمرزش و رحمت گردآئیم;زیرا تو داراى فضل بزرگ و نعمت دیرینى، و مهربانترین مهربانانى".
شرح صحیفه (قهپایی)
«اللهم صل على محمد و آله و ذریته».
ذریه الرجل: اولاده. و یکون واحدا و جمعا. و منه قوله تعالى: (هب لى من لدنک ذریه طیبه). قاله المطرزى فى المغرب.
یعنى: بار خدایا، رحمت فرست بر محمد و آل او و اولاد او.
«و اخصص ابوى بافضل ما خصصت به آباء عبادک المومنین و امهاتهم، یا ارحم الراحمین».
و مخصوص گردان پدر و مادر مرا به فاضلترین آنچه مخصوص گردانیده اى پدران بندگان مومنین خود را و مادران ایشان را، اى بخشاینده ترین بخشایندگان.
«اللهم لا تنسنى ذکرهما فى ادبار صلواتى، و فى کل اناء من آناء لیلى، و فى کل ساعه من ساعات نهارى».
الانى کالى- و الان- بالکسر فالاسکان-: الساعه. و الجمع: آناء.
(یعنى:) بار خدایا، فراموش مگردان مرا از یاد کردن ایشان در اعقاب نمازهاى من و در هر آنى و وقتى از اوقات شب من و در ساعتى از ساعات روز من.
«اللهم صل على محمد و آله. و اغفر لى بدعائى لهما. و اغفر لهما ببرهما بى مغفره حتما».
اى: محتوما لى بها.
(یعنى:) بار خدایا، رحمت کن بر محمد و آل او. و بیامرز مرا به دعا کردن من ایشان را. و بیامرز ایشان را به سبب نیکویى کردن ایشان با من، آمرزشى واجب لازم.
«و ارض عنهما بشفاعتى لهما رضى عزما».
و خشنود باش از ایشان به شفاعت کردن من ایشان را خشنودى لازم جازم که از روى جزم و قطع بوده باشد.
«و بلغهما بالکرامه مواطن السلامه».
و برسان ایشان را به کرامت خود به محل امن و سلامت که آن بهشت است.
«اللهم و ان سبقت مغفرتک لهما، فشفعهما فى».
یعنى: بار خدایا، اگر پیشى گیرد آمرزش تو مر ایشان را، پس شفاعت خواه کن ایشان را در حق من.
«و ان سبقت مغفرتک لى فشفعنى فیهما».
و اگر پیشى گیرد آمرزش تو مرا، پس شفاعت خواه کن مرا در حق ایشان.
«حتى نجتمع برافتک فى دار کرامتک و محل مغفرتک و رحمتک».
تا ما همه- یعنى با مادر و پدر- مجتمع شویم به رحمت تو در سراى کرامت تو که آن بهشت جاودان است و جاى آمرزش تو و رحمت تو است.
«انک ذو الفضل العظیم و المن القدیم، و انت ارحم الراحمین».
به درستى که تو صاحب فضل و عظمت و بزرگى و نعمت قدیمى و تو بخشنده ترین بخشایندگانى.
شرح صحیفه (مدرسی)
این عبارت خواندن او وظیفه ى رعیت نیست چنانکه سابقا در نظیر آن اشاره شد، یعنى بار خدایا درود فرست بر محمد و آل او و ذریه ى او و مخصوص نما والدین مرا به بزرگترین چیزى که مخصوص نمودى تو به آن پدران و بندگان مومنت را و مادران آنها را یا ارحم الراحمین.
آناء: مثلثه الهمزه به معنى وقت.
ادبار: جمع دبر به معنى عقوبت و مى شود مصدر باب افعال باشد یعنى بار خدایا فراموش ننما مرا یاد آوردن ایشان در عقب نمازهایم و در هر ساعتى از ساعات شب من و هر ساعتى از ساعات روز من، ساعت جزئى از اجزاء روز و شب را گویند.
مواطن سلامت: عبارت است از درجات شیىء که سالم است از آفات و عقوبات.
یعنى: خداوندا رحمت فرست بر محمد و آل او و بیامرز مرا به سبب دعا نمودن براى ایشان و بیامرز ایشان را به سبب نیکوئى آنها به من آمرزیدن لازم و خشنود شو از آنها به سبب شفاعت من از آنها خشنودى ثابت و برسان آنها را به کرامت خود به جاهاى سلامت.
مرویست که بعد از اینکه مومن موفق به دخول بهشت شود جلال و بزرگى خود را ملاحظه کند و آرزوى آن کند که اى کاش قوم من مى دانستند این جلال را خداوند مى فرماید که هفتاد هزار از طایفه ى او و قبیله ى او به او ببخشند.
یعنى: خداوندا اگر پیشى گرفته است آمرزش تو مر ایشان را پس شفیع کن ایشان را در من، و اگر سبقت گرفته است آمرزش تو از براى من پس شفیع نما مرا در حق ایشان تا اینکه جمع شویم ما به مهربانى تو در خانه ى بزرگوارى تو و محل آمرزش تو به درستى که تو صاحب فضل بزرگ و منت قدیمى و توئى مهربانتر از همه ى مهربانان.
ترجمه و شرح صحیفه (امامی و آشتیانی)
در چهارمین فراز دعاى خود را در مورد پدران و مادران چنین ادامه مى دهد: (بار خداوندا بر محمد و آل، و ذریه و نسل او درود فرست) (اللهم صل على محمد و آله و ذریته).
(و پدر و مادر مرا به بهترین امتیازى که به پدران و مادران بندگان مومنت عنایت کرده اى، اختصاص ده اى مهربان ترین مهربانان) (و اخصص ابوى بافضل ما خصصت به آباء عبادک المومنین و امهاتهم، یا ارحم الراحمین).
و اضافه مى کند: (بار خداوندا یاد آنها را در تعقیب نمازهایم و در هیچ آنى از آنات شبم و در هیچ ساعتى از ساعات روزم از خاطرم مبر) (اللهم لا تنسنى ذکرهما فى ادبار صلواتى، و فى انى من آناء لیلى، و فى کل ساعه من ساعات نهارى).
در پنجمین و آخرین فراز امام علیه السلام دعاى خود درباره ى پدر و مادر را با این عبارات پایان مى دهد:
(بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست) (اللهم صل على محمد و آله).
(و مرا به وسیله ى دعاهایم براى آنان بیامرز و آنان را به خاطر نیکیهائى که نسبت به من انجام داده اند مورد مغفرت حتمى خود قرار ده) (و اغفر لى بدعائى لهما و اغفر لهما ببر هما بى مغفره حتما).
و مى افزاید: (و با شفاعت من از آنان به طور قطع و مسلم از آنها راضى و خشنود شو) (و ارض عنهما بشفاعتى لهما رضى عزما).
(و آنها را با کرامت و بزرگوارى به سرمنزلهاى امن و سلامت برسان) (و بلغهما بالکرامه مواطن السلامه).
و ادامه مى دهد: (بار خداوندا اگر پیش از من رحمت و مغفرتت شامل حال آنها شد آنها را شفیع من ساز و چنانچه قبل از آنها آمرزشت نصیب من گردید مرا شفیع آنها قرار ده) (اللهم و ان سبقت مغفرتک لهما فشفعهما فى، و ان سبقت مغفرتک لى فشفعنى فیهما).
آرى اى خداى من چنین کن (تا در پرتو رافت و مهربانیت ما همه در سراى کرامت و مرکز مغفرت و رحمتت گرد هم آئیم) (حتى نجتمع برافتک فى دار کرامتک و محل مغفرتک و رحمتک).
و دلیل این خواسته را صفات ویژه خداوند در این مورد یادآور مى شود عرض مى کند این خواسته بدان جهت است (که تو صاحب فضل عظیم، نعمت قدیم و ارحم الراحمین هستى) (انک ذو الفضل العظیم و المن القدیم، و انت ارحم الراحمین).
ریاض السالکین (سید علیخان)
ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، ج۴، ص:۸۹-۸۴
«اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ ذُرَّیتِهِ، وَ اخْصُصْ أبَوی بِأَفْضَلِ ما خَصَصْتَ بِهِ آباءَ عِبادِک المُؤمِنینَ وَ امَّهاتِهِم، یا أرْحَمَ الراحِمینَ».
عطف الذریه على الال من باب عطف الخاص على العام، لان ذریه الرجل نسله، و آله ذو و قرابته، فکل ذریه آل دون العکس.
و اصل آل عند بعض: اول، تحرکت الواو و انفتح ما قبلها فقلبت الفا، مثل قال و قیل: اصله اهل، لکن دخله الابدال، و استدل علیه بعود الهاء فى التصغیر فیقال: اهیل.
و من الغریب ما حکاه البطلیوسى فى کتاب الاقتضاب: من ان الکسائى ذهب الى منع اضافه آل الى المضمر، فلا یقال: آله بل اهله، و هو اول من قال ذلک و تبعه النحاس و الزبیدى، و لیس بصحیح، اذ لا قیاس یعضده و لا سماع یویده.
و قد تقدم الکلام على لفظ الذریه و الخلاف فى وزنها و اشتقاقها فى الروضه الرابعه، فاغنى عن الاعاده.
و ما: اما موصوله، اى: بافضل الفضل او الثواب الذى خصصت به آباء عبادک، او نکره موصوفه، اى: بافضل شىء خصصت به آباء عبادک.
و المومنین: یجوز کونه صفه للمضاف اعنى الاباء، او صفه للمضاف الیه اعنى عبادک، کما قالوه فى قوله تعالى: «سبح اسم ربک الاعلى»: یجوز فیه کون الاعلى صفه للاسم او صفه للرب. لکن قضیه قولهم: ان الصفه دائما للمضاف الا بدلیل لانه هو المقصود، و المضاف الیه جىء به لغرض التخصیص و لم یوت به لذاته، ان المومنین صفه للاباء لا غیر.
لا یقال: الدلیل هنا عطف الامهات على الاباء من غیر وصف، و لو کان المومنون صفه للاباء لقال: و امهاتهم المومنات.
لانا نقول: المقصود بالذات آباء العباد الموصوفون بالایمان، و الا فکم من عبد مومن ابوه غیر مسلم، فضلا عن ان یکون مومنا، و انما یصف الامهات بالمومنات اکتفاء بنیه عن لفظه، لدلاله ما سبق علیه.
و اما جعل المومنین صفه للمتضائفین معا، فلا یجوز قطعا، لانه یودى الى تسلیط عاملین مختلفى المعنى و العمل على معمول واحد من جهه واحده، بناء على ان العامل فى المنعوت هو العالم فى النعت، و هو الصحیح، و الله اعلم.
المراد بعدم انسائه تعالى ذکرهما: اما حسم اسباب النسیان، او عدم سلب التوفیق لذکرهما، او المراد: الهامه ذکرهما اى: الهمنى ذکرهما فى ادبار صلواتى.
و الادبار: جمع دبر بالضم و بضمتین، و هو من کل شىء عقبه، اى: فى اعقاب صلواتى.
و قد فسر قوله تعالى: «و من اللیل فسبحه و ادبار السجود» باعقاب الصلوات.
و تخصیصها بالذکر لانها من اوقات الاجابه، و قد روى عن ابى جعفر و ابى عبدالله علیهماالسلام فى تفسیر قوله تعالى: «فاذا فرغت فانصب و الى ربک فارغب» اى: اذا فرغت من الصلاه المکتوبه، فانصب الى ربک فى الدعاء و ارغب الیه فى المساله یعطک.
و النصب: التعب، اى: اجتهد فى الدعاء.
و عن الصادق علیه السلام: هو الدعاء فى دبر الصلاه و انت جالس. رواه امین الاسلام فى مجمع البیان.
و الانى بالکسر و القصر و یفتح مع المد: الساعه من اللیل، و قد یقال فیه: انى على وزن ظنى، و انى بالکسر على وزن نحى، و الجمع آناء.
و قال الجوهرى: آناء اللیل: ساعاته، قال الاخفش: واحدها انا مثال معا، و قال بعضهم: واحدها انى و انو، یقال: مضى انیان من اللیل و انوان، و قال ابوعبید: واحدها انى مثال نحى و الجمع آناء، انتهى.
و الساعه: جزء ما غیر مقدر من اجزاء اللیل و النهار، و تطلق على جزء من اربعه و عشرین جزء من یوم بلیلته، و هو اصطلاح اهل الفلک، و العرب لا تعرف ذلک.
قال الشهاب الفیومى فى المصباح المنیر: الساعه. الوقت من لیل او نهار، و العرب تطلقها و ترید بها الحین و الوقت و ان قل، و علیه قوله تعالى: «لا یستاخرون ساعه»، و منه قوله علیه السلام: من راح فى الساعه الاولى الحدیث، لیس المراد بالساعه التى ینقسم علیها النهار القسمه الزمانیه، بل المراد مطلق الوقت و هو السبق، و الا لاقتضى ان یستوى من جاء فى اول الساعه الفلکیه و من جاء فى آخرها، لانهما جاءا فى ساعه واحده، و لیس کذلک، بل من جاء فى اولها افضل ممن جاء فى آخرها، و الجمع ساعات و ساع و هو منقوص و ساع ایضا، انتهى.
و النکره هنا ظاهره فى الاستغراق اى: فى کل انى من آناء لیلى و فى کل ساعه من ساعات نهارى.
کما ورد فى روایه اخرى بذکر «کل» مضافا الى انى، و ینبغى على هذه الروایه عطف ساعه على انى بدون «فى»، او تقدیر «کل» مضافا الى ساعه، و الله اعلم.
الباء: للسببیه، اى: بسبب دعائى لهما و بسبب برهما: بى. و حتم الله الامر حتما: اوجبه جزما، اى: مغفره محتومه.
و عزما: اى معزوما، من عزم الله اى: اراد و قصد و قطع و فرض ان یکون ذلک و یحصل، و منه قوله تعالى: «ان ذلک من عزم الامور».
قال الزمخشرى فى الکشاف: اى ان ذلک مما عزم الله من الامور، اى: قطعه قطع ایجاب و الزام، و منه الحدیث: لاصیام لمن لا یعزم الصیام من اللیل، اى: لم یقطعه بالنیه، الا ترى الى قوله: لمن یبت الصیام، و منه، ان الله یحب ان یوخد برخصه کما یحب ان یوخذ بعزائمه، و قولهم: عزمه من عزمات ربنا، و منه: عزمات الملوک، و ذلک ان یقول الملک لبعض من تحت یده: عزمت علیک الا فعلت کذا اذا قال ذلک لم یکن للمعزوم علیه بد من فعله و لا مندوحه فى ترکه، و حقیقته انه من تسمیه المفعول بالمصدر، و اصله من معزومات الامور اى: مقطوعاتها و مفروضاتها، انتهى کلام الزمخشرى.
قلت: و من ذلک ما ورد فى الدعاء: اسالک موجبات رحمتک و عزائم مغفرتک، اى: ما اوجبته من رحمتک و عزمت ان یکون و یحصل من مغفرتک. و یجوز ان یکون عزما بمعنى عازم، من عزم الامر نفسه اذا عزم علیه، على ما قال الزمخشرى فى قوله تعالى: «من عزم الامور»: یجوز ان یکون مصدرا فى معنى الفاعل، اصله من عازمات الامور من قوله تعالى: «فاذا عزم الامر»، کقولک: جد الامر و صدق القتال.
قال بعضهم: و لعل المغفره التى لیست بحتم و الرضا الذى لیس بعزم، هما المعلقان بشرط او صفه او وقت او بنوع من الذنب، انتهى.
و من زعم ان انتصاب حتما و عزما على التمییز فقد ابعد.
و الباء من قوله: «بالکرامه»: للملابسه، اى: ملتبسین بالکرامه. و المواطن: بمعنى الوطن، و هو المکان و المقر.
و المراد بمواطن السلامه: الجنه، لسلامتها و سلامه اهلها.
فیها من المکاره و الافات، و لذلک سمیت دار السلام، و جمعها باعتبار تعددها، او باعتبار تعدد اماکنها و مساکنها، و الله اعلم.
سبق یسبق سبقا- من باب ضرب-: تقدم، و هذا السبق یحتمل ان یکون ازلا و تقدیرا، کقوله تعالى: «ان الذین سبقت لهم منا الحسنى»، و ان یکون زمانا و وجودا.
و شفعه تشفیعا: قبل شفاعته، و هى السوال فى التجاوز عن الاثام و المعاصى.
و حتى: بمعنى کى التعلیلیه، اى: کى نجتمع.
و الرافه: اشد الرحمه و ارقها، و لا تکاد تقع فى الکراهه، و الرحمه قد تقع فیها للمصلحه.
و الکرامه: التعظیم و الاجلال.
عبر عن الجنه بدار الکرامه لاکرام الله سبحانه اهلها بانواع الکرامه، و عبر عنها بمحل المغفره و الرحمه تنبیها على ان المومن و ان استغرق عمره فى طاعه الله تعالى فانه لا یدخل الجنه الا بمغفره الله و رحمته.
و قوله:«انک ذوالفضل العظیم» تعلیل لما قبله، و تحریک لسلسله الاجابه، و اذعان بان کل خیر نال عباده فى دینهم و دنیاهم فانه من عنده ابتداء منه الیهم و تفضلا علیهم، من غیر استحقاق منهم لذلک علیه، فهو ذو الفضل العظیم.
و المن القدیم: اى الانعام السابق على الاستحقاق قوله علیه السلام: «و انت ارحم الراحمین» جمله تذییلیه جاء بها فى آخر الدعاء لبیان شده الرجاء من جهته، فان الابتداء بالنعمه یوجب الاتمام، و سعه الرحمه تقتضى عمومها و الزیاده فیها، فهى لاستدعاء الرحمه من جهته تعالى، و الله اعلم.
هذا آخر الروضه الرابعه و العشرین من ریاض السالکین، و قد وفق الله سبحانه لاتمامها باعانته و محض عنایته، صبیحه یوم السبت لا ثنتى عشره خلون من شهر الله الاصم، احد شهور سنه احدى و مائه و الف بقلم مولفها، و لله الحمد.
