دعای دوم صحیفه سجادیه/ شرح‌ها و ترجمه‌ها (بخش سوم)
مقام رفیع، پاداش تلاش پیامبر؛
اللَّهُمَّ فَارْفَعْهُ بِمَا کدَحَ فِیک إِلَی الدَّرَجَةِ الْعُلْیا مِنْ جَنَّتِک، حَتَّی لَا یسَاوَی فِی مَنْزِلَةٍ وَ لَا یکافَأَ فِی مَرْتَبَةٍ، وَ لَا یوَازِیهُ لَدَیک مَلَک مُقَرَّبٌ وَ لَا نَبِی مُرْسَلٌ. وَ عَرِّفْهُ فِی أَهْلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ أُمَّتِهِ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ حُسْنِ الشَّفَاعَةِ أَجَلَّ مَا وَعَدْتَهُ؛ یا نَافِذَ الْعِدَةِ، یا وَافِی الْقَوْلِ، یا مُبَدِّلَ السَّیئَاتِ بِأَضْعَافِهَا مِنَ الْحَسَنَاتِ؛ إِنَّک ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ.
ترجمه‌ها
ترجمه انصاریان
بارالها مرتبه او را به سبب زحماتی که در راه تو کشید به بالاترین درجات بهشت بالا بر، تا اندازهای که هیچ کس در هیچ مقام و منزلت با او یکسان نباشد، و در هیچ مرتبه با حضرتش برابر نگردد، و در آستانت هیچ ملک مقرب و پیامبر مرسل با او برابری نکند، و قبول شفاعتش را در اهل بیت پاکیزهاش و مؤمنان از امّتش بیش از آنچه به او وعده فرمودهای به او اعلام فرما. ای خدایی که وعدهات نافذ است،ای آن که عهدت وفاست،ای مولایی که بدیها را به چندین برابر به خوبیها تبدیل میکنی، همانا که تو صاحب فضل عظیمی.
ترجمه آیتی
بار خدایا، محمد را به پاداش رنجى که در راه تو کشید به عالى ترین درجات بهشت خود فرا بر، آنسان که هیچ کس را نرسد تا به منزلت با او برابرى جوید و به مرتبت با او همبرى کند و هیچ ملک مقرب و پیامبر مرسلى در نزد تو با او برابرى نتواند. بار خدایا، افزون از آنچه او را وعده داده اى که شفاعتش را در حق اهل بیت پاک و امت با ایمانش بپذیرى، عطا فرماى.
اى خداوندى که هیچ وعده اى خلاف نکنى و به هر چه گویى وفا کنى. اى دگرگون کننده ى بدیها به چند برابر نیکیها انک ذو الفضل العظیم و الجواد الکریم.
ترجمه ارفع
خداوندا رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم را به بالاترین رتبه و مقام بهشتى نایل فرما تا هیچکس با او از نظر مقام و رتبه همانند نباشد و هیچ فرشته ای هر چند از مقربین درگاهت باشد و هیچ پیامبر مرسلى با او برابرى نکند. بار الها شفاعت حضرتش را بیش از آنچه که به وى وعده داده ای شامل حال دودمان پاکیزه اش و امت مومن او بفرما. اى خدایى که خوش وعده و خوش قول هستى و ای کسى که بدیها را چندین برابر به خوبیها تبدیل مى کنى، به تحقیق که تویى صاحب فضل و کرم بزرگ.
ترجمه استادولی
خدایا، پس او را به پاس رنج هایى که در راه تو برد، به بالاترین درجه بهشت بالا بر. تا جایى که در مقام و منزلت برابرى نداشته، و در پایه و مرتبت همتایى نداشته، و هیچ فرشته مقرب و پیامبر مرسلى در قرب به پیشگاه تو همپایه او نباشد. و او را درباره خاندان پاک و امت با ایمانش آگاه کن که آنان را از شفاعتى نیکو و پذیرفته شده بسى بزرگتر از آنچه وعده اش داده اى برخوردار خواهى ساخت. اى انجام دهنده وعده، اى وفا کننده به گفتار، اى تبدیل کننده گناهان به چندین برابر آن از نیکى ها، که تو داراى فضل و بخشش بزرگ هستى.
ترجمه الهی قمشه‌ای
پروردگارا تو آن حضرت را در مقابل آلام و رنج و سختیها که در راه تو کشید رفعت مقام بخش و درجه ى اعلى در بهشت (لقاء و بهشت شهود حضرتت و بهشت رضا و قرب و بهشت عدن و فردوس) به او عطا فرما آن مقامى را که هیچ یک از ملائکه ى مقرب و انبیاء مرسل بدان منزلت نرسند و مثل و مانندش را هم در رتبه کمال وجود و معرفت (در افق اعلاى تقرب) که به آن حضرت بخشیدى در حق پاکان اهل بیتش و اهل ایمان از امتش عطا فرما و از حسن شفاعت (و لطف و عنایت) بزرگترین و عالیترین آنچه وعده فرموده اى (از مقام شفاعت کبرى) به او ببخشا (و مرحمت فرما) اى خدائى که وعده تو نافذ است اى آنکه قول و عهد تو با وفاى کامل است اى آنکه گناهان و سیئات بندگان را به چندین برابر بدل به حسنات کنى که همانا حضرتت صاحب فضل و کرم بزرگ (و رحمت واسعه ى بى حد و نهایت است).
ترجمه سجادی
خداوندا، او را به سبب رنجى که در راه (دین) تو کشید، به بالاترین درجه از بهشتت بالا بر. تا آنکه کسى در منزلت با او یکسان و در مقام همتا نباشد و نزد تو هیچ فرشته مقرّبى و پیامبر فرستاده شده اى با او برابرى نکند. و او را از شفاعت نیکو درباره خانواده پاکش و مؤمنان امّتش، بیش از آنچه به او وعده داده اى، آگاه کن. اى به انجام رساننده وعده، اى وفاکننده گفتار، اى تبدیل کننده بدى ها به چندین برابر آن از خوبى ها. به درستى که تو داراى فضل بزرگى.
ترجمه شعرانی
خداوندا! او را به ازاى این رنج به بالاترین درجات بهشت بالا بر چنانکه دیگرى با او در یک منزلت نباشد و در مرتبه مانند او نبود و هیچ فرشته مقرب و نبى مرسل با او برابر نباشد و آنچه نوید دادى از شفاعت نیکو درباره خاندان پاک و امت مومن او بیشتر از آن عطا فرما، اى که به وعده خود وفا مى کنى و گفتار خود را به انجام مى رسانى و زشتیها را به چندین برابر از حسنات مبدل مى کنى که توئى صاحب احسان عظیم.
ترجمه فولادوند
بار خدایا! وى را به پاس رنجى که در راه تو کشید به عالى ترین مراتب بهشتى ببر تا در منزلت هیچ کس با وى برابر نباشد در مرتبت به درجه ى وى نرسد و هیچ فرشته ى مقرب و پیامبر مرسل نزد تو همسنگ او نگردد و شفاعت و پایمردى وى در حق خاندان پاک و مومنان امتش را بیش از آنچه وعده داده اى اعلام فرما. اى کسى که وعده ات راستین و مقرون به وفاست! اى آنکه بدیها را به چندین برابر آن به خوبیها تبدیل مى کنى! تویى همانا فزون بخش سترک!
ترجمه فیض الاسلام
بار خدایا به رنجى که آن حضرت درباره ى (دین) تو کشید او را به بالاترین درجه و مقام بهشت خود برآور تا هیچ کس در رتبه با او مساوى و در مقام همانند نباشد، و هیچ فرشته ى مقرب و پیغمبر مرسل (صاحب شریعت) با او برابرى نکند
و او را از شفاعت نیکو (شفاعت پذیرفته شده) درباره ى خویشانش که (از هر عیب و نقصى) پاکیزه اند (ائمه ى معصومین علیهم السلام) و مومنین از امتش بیش از آنچه به آن حضرت وعده داده اى عطا فرما (وعده ى شفاعت به آن بزرگوار اشاره است به آنچه خداى تعالى در قرآن کریم «س ۹۳ ى ۵» فرموده: و لسوف یعطیک ربک فترضى یعنى و پروردگارت به زودى به تو عطا کند «در دنیا فتح و فیروزى و در آخرت مقام شفاعت» که خشنود گردى، و مراد از شفاعت آن حضرت درباره ى اهل بیت طاهرین و ائمه ى معصومین- علیهم السلام- شفاعت خاصه است که درخواست بلندى درجه و مقام ایشان است، نه درخواست گذشت از گناهان، چون آنها معصومین و از هر گناه و خطاء آراسته اند)
اى انجام دهنده ى وعده (که هرگز خلاف نکنى) اى وفاکننده ى گفتار، اى بدل کننده ى بدیها به چندین برابرش از خوبیها (اشاره به فرمایش خداى تعالى «س ۲۵ ى ۷۰»: الا من تاب و امن و عمل عملا صالحا فاولئک یبدل الله سیئاتهم حسنات «جز آنانکه توبه کنند و ایمان آورند و عمل نیکو انجام دهند پس خدا گناهان آنها را به ثوابها تبدیل گرداند» و تبدیل گناه به چندین برابرش از ثواب را سبب آنست که چون سیئه و گناه بنده به حسنه و ثواب تبدیل شود چنان است که حسنه اى به جا آورده و خداى تعالى فرموده «س ۶ ى ۱۶۰»: من جاء بالحسنه فله عشر امثالها یعنى هر که کار نیکو کند او را ده برابر آن خواهد بود) که تو صاحب احسان و نیکى بزرگ مى باشى.شرح‌ها
دیار عاشقان (انصاریان)
«اَللّهُمَّ فَارْفَعْهُ بِما کدَحَ فیک إلى الدَّرَجَةِ الْعُلْیا مِنْ جَنَّتِک، حَتّى لایساوى مَنْزِلَة،وَلا یکا فَأُفى مَرْتَبَة، وَلا یوازیهِ لَدَیک مَلَک مُقَرَّبٌ، وَلا نَبِىٌ مُرْسَلٌ. وَعَرَّفْهُ فى أهْلِهِ الطّاهِرینَ وَاُمَّتِهِ الْمُؤْمِنینَ مِنْ حُسْنِ الشَّفاعَةِ أجَلَّ ماوَعَدْتَهُ، یا نافِذَ الْعِدَةِ، یاوافِىَ الْقَوْلِ، یا مُبَدَّلَ السَّیئاتِ بِأضْعافِها مِنَ الْحناتِ، إنَّک ذُوالْفَضْلِ الْعَظیمِ»:
"الهى محض زحمت و مشَقّتى که محمّد صلّى الله علیه و آله براى دین تو متحمّل شد، وى را به برترین درجه و مقام بهشت خود برسان، تا جائى که کسى در رتبه و مقام بمانند او نباشد، نه ملک مقرّب و نه پیامبر مرسل. پیش از آنچه در مسئله شفاعت به او وعده داده اى به آن وجود مقدّس در باره اهل بیت معصومش و مؤمنین از امّتش مرحمت فرما، اى انجام دهنده وعده که هرگز خلف وعده نکنى، اى وف کننده به قول، اى بدل کننده بدیها به چندین برابرش از خوبیها، که تو صاحب فضل عظیمى".
این دفتر را در این ساعت که شب میلاد با سعادت خاتم انبیا، سرخیل اصفیا، شمع محفل اولیا، محمّد مصطفى صلّى الله علیه و آله است با مدحى از حکیم سخن سنج "نظامى گنجوى" به پایان مى برم و از حضرت احدیت عاجزانه درخواست مى کنم که ما را در قیامت از شفاعتش بهره مند فرماید.
اى تن تو پاکتر از جان پاک *** روح تو پرورده روحى فِداک
نقطه گه خانه رحمت توئى *** خانه بر نقطه زحمت توئى
راه روان عربى را تو ماه *** یاد گیان عجمى راتو راه
ره به تویابند و توره ده نِه اى *** مهتر دِه خود تو و در دِه نِه اى
چون تو کریمان که تماشا کنند *** رستى تنها به به تنها کنند
از سر خوانى که رطب خورده اى *** از پى ما زلّه چه آورده اى
لب بگشا تا همه شکر خورند *** ز آب دهانت رطبِ تر خورند
اى شب گیسوى تو روز نجات *** آتش سوداى تو آب حیات
عقل شده شیفته روى تو *** سلسله شیفتگان موى تو
چرخ ز طوق کمرت بنده اى *** صبح ز خورشید رخت خنده اى
عالمِ تر دامنِ خشک از تو یافت *** ناف زمین نافه مشک از تو یافت
از اثر خاک تو مشکین غبار *** پیکر آن بوم شد و مشکبار
خاک تو از باد سلیمان به است *** روضه چگویم که ز رضوان به است
کعبه که سجّاده تکبیر تست *** تشنه جُلاّب تباشیر تست
تاج تو و تخت تو دارد جهان *** تخت زمین آمد و تاج آسمان
سایه ندارى تو که نور مهى *** رو تو که خود سایه نور اللّهى
چهار علم رکن مسلمانیت *** پنج دعا نوبت سلطانیت
خاک ذلیلان شده گلشن به تو *** چشم عزیزان شده روشن به تو
تا قدمت در شب گیسوفشان *** بر سر گردون شده دامن کشان
روزن جانت چه بود صبح تاب *** ذرّه بود عرش در آن آفتاب
چرخ مقوَّس هدف آه تست *** چنبر دَلْوَش رسن چاه تست
عقل شفا جوى و طبیبش توئى *** ماه سفر ساز و غریبش توئى
خیز و شب منتظران روز کن *** طبع نظامى طرب افروز کن
پایان، ۲۵/۷/۱۳۶۸
مصادف با شب ۱۷ ربیع الاول ۱۴۱۰
شرح صحیفه (قهپایی)
«اللهم فارفعه بما کدح فیک الى الدرجه العلیا من جنتک حتى لا یساوى فى منزله و لا یکافا فى مرتبه و لا یوازیه لدیک ملک مقرب و لا نبى مرسل».
الکدح: جهد النفس فى العمل و الکد فیه. یقال: کدح، اى: کد و تعب.
و «لا یوازیه» -به فتح یا- منصوب باشد به «ان» مقدر بعد از «حتى» و معطوف باشد بر «یکافا». و به سکون یا و به ضم همزه روایت شده در «یوازى» و «یکافا». و الموازاه و المساواه و المکافاه و المضاهاه و المعادله و المقابله نظائر.
یعنى: بار خدایا، بلند ساز مرتبه ى او را به سبب رنج و تعبى که در دین تو برد تا آنکه برسانى او را به درجه ى بلندترین درجات از بهشت تو، تا هیچ کس با او برابرى نکند در منزلت، و مساوى نباشد در مرتبه، و دعوى مساوات نکند با او در پیش تو هیچ فرشته ى نزدیکى و هیچ پیغمبر مرسلى.
بباید دانست که ملائکه را مراتب متفاوته هست. بعضى از ایشان نزد حق جل و علا نزدیکترند و پایه ى ایشان بلندتر است از بعضى.
و نبى انسانى است که خداى تعالى او را برانگیخته باشد براى رسانیدن آنچه به او وحى شده. و در بعضى کتب منقول است که نبى انسانى است که آمده باشد او را وحى از جانب خداى و آن وحى متضمن شریعتى باشد، اعم از آنکه او خود متعبد باشد به آن یا غیر آن. و اگر مبعوث شود به شریعتى که تبلیغ کند به غیر خود، او را رسول گویند. و ظاهر کلام حضرت سیدالساجدین نیز دلالتى دارد بر این معنى.
«و عرفه فى اهله الطاهرین و امته المومنین من حسن الشفاعه اجل ما وعدته».
«و عرفه»، اى: جازه. و به فسر قوله تعالى فى سوره التحریم: (عرف بعضه و اعرض عن بعض) قال الفیروزآبادى فى القاموس: و عرف فلانا: جازاه. و قال الزمخشرى فى الاساس: لاعرفن لک ما صنعته، اى: لاجازینک به. و بعض من الناظرین فى هذا الکتاب المستطاب فسره باذقه. و فى مذاقى غیر مستعذب.
اهل الرجل اسم جمع لا واحد له من لفظه مثل رهط و قوم.
یعنى: و پاداش ده او را در حق اهل بیت و عترت طاهره ى او و امت مومنین او از شفاعت حسنه- که بسیارى از فروماندگان و گناهکاران طومار عصیانشان به آب غفران شسته خواهد گشت- زیاده از آنچه وعده کرده اى او را.
و این وعده اشاره است به آنچه در قرآن مجید واقع است که:
(و لسوف یعطیک ربک فترضى). یعنى: زود باشد که عطا دهد تو را پروردگار تو مرتبه ى شفاعت درباره ى امت تو، پس خشنود شوى. یعنى چندان عطا ارزانى فرماید که گویى: بس است و من راضى شدم. (عسى ان یبعثک ربک مقاما محمودا) که مراد از مقام محمود مقام شفاعت است که حضرت رسالت را در آن مقام ستایش کنند خلق اولین و آخرین.
«یا نافذ العده، یا وافى القول، یا مبدل السیئات باضعافها من الحسنات، انک ذو الفضل العظیم».
یقال: رجل نافذ فى امره -اى: ماض- و نفذ السهم من الرمیه باعجام الذال. فالنافذ: الذى لا یخالف وعده.
و العده -بالتخفیف-: مصدر وعد یعد. اصله: وعده -على فعله- فنقلت کسره الواو الى العین لثقلها علیها و حذفت الواو فقیل: عده -على وزن عله. و قیل: الاصل وعد، حذفت الواو ثم زیدت التاء عوضا عنها.
یعنى: اى روان کننده و به جا آورنده ى وعده ها، و اى وفاکننده ى گفتارها و اى بدل کننده ى بدیها به اضعاف آن از نیکوییها. به درستى که تو صاحب فضل و احسان و عطاى بزرگى.
شرح صحیفه (مدرسی)
اللغه:
کدح: عمل کردن از روى تعب و مشقت.
علیا: افعل التفضیل مونث اعلى.
منزله و منزل: مرتبه. و التاء للوحده.
نبى: فعیل، انسانى است که خبر مى دهد از جانب خداى تعالى بدون واسطه ى بشر و فرق ما بین نبى و رسول معلوم است.
موازاه: مقابله و برابرى کردن.
شرح:
یعنى اى خداوند عالم بلند کن تو او را به عوض چیزى که تعب کشیده است در حق تو به سوى مرتبه ى بالاتر از بهشت تو تا اینکه مساوى او نشود در هر مرتبه و برابرى نکند نزد تو ملک مقرب و نبى مرسل به عباره اخرى، او را مقدم بر هر کسى در مرتبه نما.
تنبیه:
گاهى خیال مى شود این نحو دعا موجب حسد است که راضى نمى شود که احدى از اولیاء قرین و هم درجه ى او شوند چه جاى اینکه آنها بالاتر شوند و دفع این شبهه آن است که پیغمبر صلى الله علیه و آله به مقتضى اجر و مزد و شرافت باید تفوق داشته باشد و الان امام علیه الصلوه و السلام عرض مى کند به خدا که آن چیز که در خور او است در حق او به عمل آورد.
جواب دیگرى به خیال حقیر مى رسد و آن این است که متمنى زوال نعمت از دیگرى نشود به عبارت اخرى نعمت داده شده گرفته شود اگر کسى مالى داشته باشد و مى خواهد به فقیرى بدهد هر فقیرى که طمع آن کند که آن مال به او برسد حسد نخواهد برد یا اینکه مال خوب و بد دارد و مى خواهد هر یک از آن را به کسى دهد هر یک طمع آن مال خوب مى کند و از جهت او تعالى شانه است درجه ى فوق درجه دیگر کسى که تمناى آن درجه بالا را کند حسود نیست دلالت بر این دو جواب مى کند دو فقره از زیارت جامعه ى کبیره یکى آنکه مى فرماید که لایبقى ملک مقرب و لا نبى مرسل و لا عالم و لاجاهل و لادنى و لا فاضل الا عرفهم جلاله امرکم و جاى دیگر مى فرماید و یملک فى دولتکم.
اللغه:
تعریف: در لغت به معنى شناسانیدن من عرف و گاهى به معنى اعلام و تحقیق نیز آید.
اجل: از جلیل به معنى عظیم است.
الترکیب:
احتمال دارد که منصوب به نزع خافض باشد اى من اجل شاید صفت باشد هم مکسور از براى حسن الشفاعه.
تحقیق:
حضرت واهب العطایا وعده ى شفاعت کبرى را به حضرت ختمى مآب صلوات الله و برکاته علیه و آله الانجاب کرامت فرموده به قوله تعالى: و لسوف یعطیک ربک فترضى و قوله تعالى: عسى ان یبعثک ربک مقاما محمودا و آن جناب هم وعده شفاعت داده که اهل بیت علیهم الصلوه و السلام و مومنین رضوان الله علیهم اجمعین خواهند شافع شد شاید چنانچه وارد شده است که مومن شفاعت کند مثل ربیعه و مضر را که دو قبیله ى بزرگند از عرب، و از حضرت رسول صلى الله علیه و آله مروى است که فرمودند که: خداوند تعالى بعد از اینکه جمع کند اولین و آخرین را در موقف ندا کند منادى خداى تعالى از زیر عرش که اى گروه مردمان چشمهاى خود را بپوشانید که فاطمه دختر پیغمبر سیده ى زنان عالم عبور کند از صراط پس تمام مردم چشمهاى خود را بپوشانند پس فاطمه علیها سلام عبور از صراط کند باقى نمى ماند احدى در قیامت مگر اینکه چشم خود را بپوشانند مگر اینکه چشم خود را بپوشانند مگر محمد و على و حسنین (ع) و اولاد طاهرین ایشان زیرا که ایشان با او محرمند پس از اینکه صدیقه ى طاهره داخل بهشت شود باقى مى ماند چادر او کشیده شده در صراط طرفى از چادر در دست مبارک ایشان است و حال اینکه ایشان در بهشت هستند و طرف دیگر در عرصات قیامت پس ندائى کند منادى خلاق عالم که اى دوستان فاطمه ى زهرا بگیرید ریشهاى چادر فاطمه را پس نماند محبى از او مگر اینکه مى گیرد ریشه ى از ریشهاى آن چادر را تا اینکه مى گیرند به آن ریشها هزار قیام و هزار قیام عرض شد خدمت حضرت رسول صلى الله علیه و آله که یا رسول الله (ص) چه مقدار است هر قیامى؟ فرمودند هزار هزار به واسطه ى آن شفیعه نجات مى یابند از جهنم، و در بعضى از روایات است که عبور نکند کسى از صراط مگر اینکه نوشته ى از على بن ابیطالب علیه الصلوه و السلام داشته باشد و از امیرالمومنین علیه السلام مروى است که فرمودند که: لایزال من ایستاده ام در صراط و مى خوانم خداى را و عرض مى کنم رب سلم شیعتى و محبى و انصارى و من تولانى فى دارالدنیا پس ندائى از عرش خلاق عالم آید از قبل خدا که دعاى تو را مستجاب کردم و شفاعت در حق شیعه ى خود و شفاعت هر یک از شیعه ى من و دوستان من و یاران من و هر که مرا دوست داشت، و جنگ کرد کسى را که با من حرب کرد در هفتاد هزار نفر از خویشان و همسایه ى خود.
ملخص کلام اخبار از این نمط زیاده است نتیجه ى همه آن است که شفاعت ائمه علیهم السلام و مومنین رضى الله تعالى عنهم از چیزهائى است که خداى تعالى وعده داده است و مى توان گفت که این امور وعده به حضرت نبوى نشد لکن از معلومات است اگر این نحو اتفاق افتد از براى مومنین و امت آن سبب بزرگى آن وجود مبارکست در به ازاء قیامت زیرا که تبعه که به این مرتبه باشند دلالت بر کمال علو مرتبه متبوع کند.
شرح:
یعنى محقق یا ثابت یا معروف کن او را و بشناسان او را و اهل بیت و امت مومنین او را و از حسن شفاعت که بزرگترین چیزهائى است که بر او وعده شده است.
تنبیه:
وعدهائى که بر او شد از امور دنیا و آخرت زیاد است از جمله ى آنها شفاعت است.
اللغه:
نفوذ: به معنى سوراخ کردن یق نفده اى سلکه و گاهى اطلاق مى شود بر معنى امضاء.
سیئات: جمع سیئه به معنى سوء و بدى و کنایه از معاصى و عقوبات است.
ضعف: دو مقابل کردن است.
شرح:
یعنى اى امضاءکننده ى وعده اى وفاکننده ى قول، اى تبدیل کننده ى سیئات به اضعاف او از حسنات.
تتمیم:
از الطاف خفیه ى واهب العطایا جل اسمه تبدیل سیئات است به حسنات به اضعاف سیئات مثلا جاى آوردن بعضى از عبادات مثل آن است که از مادر متولد شده باشد علاوه بر آن کسب درجات هم به آن خواهد شد، چنانکه وارد است که الصلوه معراج المومن و الصوم جنه من النار.
فضل به معنى جود و عطاء و مطلق رفعت و زیادتى و صفت آوردن فضل به عظمه براى آن است تا دلالت کند بر اعطائات فوقیه من حیث القدر و الکمیه، فتامل.
ترجمه و شرح صحیفه (امامی و آشتیانی)
در چهارمین فراز که آخرین فراز از این دعا است و به دنبال یاد تلاشهاى رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم در راه پیشرفت آئین اسلام آمده، امام بار دیگر درخواست و مسالت خود نسبت به بالا رفتن درجه و مقام رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم را ادامه مى دهد عرض مى کند: (خداوندا به خاطر این زحماتى که نبیت در راه رشد آئینت متحمل شده او را در بلندترین درجه از درجات بهشتت قرار ده (اللهم فارفعه بما کدح فیک الى الدرجه العلیا من جنتک).
(آنچنان درجه اى به او عنایت کن که هیچ کس به منزلت او نرسد و کسى در مرتبه ى همتاى او نباشد و هیچ فرشته ى مقرب و پیامبر مرسلى به موازات او راه نیابد (حتى لایساوى فى منزله و لا یکافا فى مرتبه و لا یوازیه لدیک ملک مقرب و لا نبى مرسل).
و نیز از خداوند چنین درخواست مى کند: او را در میان اهلبیت طاهرین و امت مومنش در پذیرش شفاعت، بخوبى بیش از آنچه وعده کرده اى معرفى فرما) (و عرفه فى اهله الطاهرین و امته المومنین من حسن الشفاعه اجل ما وعدته).
و در پایان جهت قبولى خواسته هایش به صفاتى از صفات خداوند متمسک شده که رهگشاى پذیرش دعا است عرض مى کند: اى کسى که وعده اش نافذ، به قولش وفادار و سیئات را به چندین برابر از حسنات تبدیل مى کند (آنچه خواسته ام درباره ى رسول خدا اجابت فرما) که تو صاحب فضل عظیم و جواد و کریمى) (یا نافذ العده یا وافى القول یا مبدل السیئات باضعافها من الحسنات انک ذو الفضل العظیم، الجواد الکریم).
ریاض السالکین (سید علیخان)
ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، ج۱، ص:۵۰۵-۴۹۱
«اللَّهُمَّ فَارْفَعْهُ بِما کدَحَ فیک الىَ الدَّرَجَةِ الْعُلْیا مِنْ جَنَّتِک حَتَّى لا یساوى فِی مَنْزلَةٍ وَ لا یکافأ فِی مَرْتَبَةٍ وَ لا یوازیهُ لَدَیک مَلَک مُقَرَّبٌ وَ لا نَبِی مُرْسَلٌ».
الفاء: فصیحه، اى اذا کان کذلک فارفعه.
و الباء: للسببیه، و «ما»، مصدریه: اى بسبب کدحه کقوله تعالى: «فذوقوا بما نسیتم لقاء یومکم هذا».
و الکدح: جهد النفس فى العمل و الکد فیه بحیث یوثر فیها، من کدح جلده: اذا خدشه.
و قیل: فى قوله تعالى: «یا ایها الانسان انک کادح الى ربک کدحا فملاقیه» ان المراد بالانسان محمد صلى الله علیه و آله و المعنى: انک تکدح فى تبلیغ رسالات ربک فابشر فانک تلقى الله بهذا العمل.
و (فى)، من قوله: «فیک» للتعلیل: اى لاجلک او ظرفیه على حذف مضاف اى فى سبیلک.
و الدرجه: المرقاه و الطبقه.
و العلیا: اسم تفضیل مونث الاعلى و اصلها العلوى لانها من: على یعلو فقلبت الواو یاء تخفیفا لما فى کون الضمه فى اول الکلمه و الواو قرب الاخر من نوع ثقل مع قصد الفرق بین الاسم و الصفه فقلبت الواو یاء فى الاسم دون الصفه، لکون الاسم اسبق من الصفه و انما حکموا بان العلیا اسم لا صفه لانها لا تکون وصفا بغیر الالف و اللام، فلا تقول: درجه علیا، کما لا تقول دار دنیا، بل الدرجه العلیا و الدار الدنیا فاجریت مجرى الاسماء التى لا تکون وصفا لان الصفه لا تلزم حاله واحده و انما شانها ان تکون مختلفه تاره نکره و تاره معرفه فلما اختص الوصف بها بحال التعریف کان کونها صفه کلا صفه و مثلها فى ذلک الدنیا.
قال ابن جنى: العلیا و الدنیا و ان کانتا صفتین الا انهما خرجتا الى مذهب الاسماء کالاجرع و الابطح.
و الجنه لغه: البستان من النخل و الشجر المتکاثف بالتفاف اغصانها فعله من جنه: اذا ستره کانها ستره واحده لالتفافها، و شرعا اسم لدار الثواب کلها، و لما کانت الجنه درجات متفاضلات و منازل متفاوتات کما قال تعالى: «اولئک هم المومنون حقا لهم درجات عند ربهم و مغفره و رزق کریم». و قال سبحانه: «لهم غرف من فوقها غرف مبنیه تجرى من تحتها الانهار». و کان من مقتضى عدل الله تعالى ان یبلغ نفسا هى محل الرساله اقصى ما استعدت له من درجات الکمال و یعدها بذلک لکمال اعلى، دعا له صلى الله علیه و آله ان یرفعه تعالى الى الدرجه العلیا التى لا درجه اعلى منها.
و عن ابى سعید الخدرى قال: قال رسول الله صلى الله علیه و آله: الوسیله درجه عند الله لیس فوقها درجه فاسئلوا الله لى الوسیله.
و فى خبر آخر: الوسیله درجه فى الجنه لیس فى الجنه درجه اعلى منها فاسئلوا الله ان یوتینیها على رووس الخلایق. فکان ما فى الدعاء اشاره الى ذلک:
قوله علیه السلام: «حتى لا یساوى فى منزله» یجوز ان تکون حتى بمعنى (کى) التعلیلیه و ان تکون بمعنى الى ان.
و ساواه مساواه: ماثله و عادله قدرا و قیمه، و منه قولهم: هذا یساوى درهما: اى یعادل قیمته درهما، و اما قولهم: یسوى درهما فلیس عربیا صحیحا.
و قیل: هى لغه قلیله.
و المنزله: المکانه عند الملک و نحوه یقال: له منزله عند الامیر و هى استعاره من موضع النزول.
قوله علیه السلام: «و لا یکافا فى مرتبه» کافا فلان فلانا مکافاه و کفاء: ماثله و هو کفوه اى مماثله.
و المرتبه: المنزله و المکانه کالرتبه بالضم من رتب الشىء رتوبا بمعنى ثبت.
قال الزمخشرى فى الاساس: و من المجاز لفلان مرتبه عند السلطان و منزله و هو من اهل المراتب و هو فى اعلى الرتب انتهى.
و التنکیر فى الفقرتین للتعمیم اى فى شىء من المنازل و المراتب.
قوله علیه السلام: «و لا یوازیه لدیک ملک مقرب» الازاء: المحاذاه و المقابله.
قال الجوهرى: هو بازائه اى بحذائه و قد آزیته: اذا حاذیته و لا تقل وازیته انتهى.
و فى اساس اللغه: بنوفلان یوازون بنىفلان اى یقاومونهم فى کونهم ازاء للحرب و فلان لا یوازیه احد. انتهى و ما منعه الجوهرى من قول وازیته اثبته بعضهم و قال: انها لغه لاهل الیمن تبدل الهمزه واوا فیقال: وازیته و واتیته و هو المشهور على السنه الناس.
تبصره:
قال بعضهم: فائده دعاء الامه للرسول صلى الله علیه و آله و سلم برفعه الى الدرجه العلیا و اقصى مراتب الزلفى ان الله سبحانه قدر له تلک الدرجه و المنزله باسباب:
منها: دعاء امته و رغبتهم الى ربهم ان ینیله ایاها و ذلک بما نالوه على یده من الایمان و الهدى کما یدل علیه امره صلى الله علیه و آله و سلم لامته ان یسالوها له کما مر فى حدیث الوسیله و انکر هذا جماعه من المتکلمین و خصوصا الاصحاب و جعلوا هذا من قبیل الدعاء بما وقع امتثالا لامر الله تعالى فى قوله: «صلوا علیه و سلموا تسلیما» و الا فهو صلى الله علیه و آله و سلم قد اعطاه الله من علو الدرجه و قرب المنزله و عظیم الفضل و الجزاء ما لا یوثر فیه دعاء داع وجد او عدم و فائده الدعاء انما یعود الى الامه الداعین له لینالوا به زیاده الایمان و یستفیدوا به الزلفى من الله تعالى و حسن الثواب کما جاء: «من صلى على واحده صلى الله علیه عشرا».
و لعل الاقرب من الصواب ما قاله بعض المحققین من اصحابنا: انه لما کانت مراتب استحقاق نعم الله تعالى غیر متناهیه کان غایه ذلک طلب زیاده کماله علیه السلام و قربه من الله عز و جل و قد تقدمت الاشاره الى ذلک.
عرفه الامر تعریفا: اعلمه ایاه و عرفه بیته: اعلمه بمکانه، و اما عرفه به فبمعنى وسمه.
قال صاحب المحکم: «قال سیبویه: عرفته زیدا فذهب الى تعدیه عرف بالتثقیل الى مفعولین یعنى انک تقول عرفت زیدا فیتعدى الى واحد ثم تثقل الراء فیتعدى الى مفعولین قال: و اما عرفته بزید فانما ترید عرفته بهذه العلامه و اوضحته بها فهو سوى المعنى الاول و انما عرفته بزید کقولک سمیته بزید» انتهى.
و اهل الرجل: عشیرته و اقاربه و المراد بهم هنا: اهل الکساء مع باقى الائمه الاثنى عشر علیهم السلام لوصفهم بالطاهرین اى النقیین من الدنس و الرجس فى المیلاد و الاعمال البریین من الماتم و الذنوب صغائرها و کبائرها کما قال تعالى: «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا».
اخرج الطبرانى: عن امسلمه ان رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم قال لفاطمه علیهاالسلام: ائتینى بزوجک و ابنیه فجاءت بهم فالقى رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم علیهم کساء فدکیا ثم وضع یده علیهم ثم قال: اللهم هولاء اهل محمد و فى نسخه لفظ (آل محمد) فاجعل صلواتک و برکاتک على آل محمد کما جعلتها على آل ابراهیم انک حمید مجید قالت امسلمه فرفعت الکساء لادخل معهم فجذبه من یدى و قال انک على خیر و فى هذا المعنى روایات کثیره سیاتى ذکر شىء منها ان شاء الله تعالى.
و الشفاعه: قیل: هى اصلاح حال المشفوع فیه عند المشفوع الیه و هذا دورى و الاولى ان یقال: هى السئوال فى التجاوز عن الذنب من الذى وقع الجنایه فى حقه و یقال: شفعت فى الامر شفاعه اذا طالبت بوسیله او ذمام و المراد بحسن الشفاعه: قبولها و الرضا عمن شفع فیهم و بتعریفه ذلک: ان ینجز له وعده به فیعرفه واقعا متحققا معرفه شهودیه حضوریه و ان کان هو الان به عالما علما یقینیا، فان الاشیاء قبل وجودها تکون معلومه للعالم بها و بعد وجودها تکون مشهوده له و انما استعمل التعریف فى هذا المعنى لانه اذا شاهده عرف انه ذلک الذى علم به من قبل فکانه عرفه ایاه، و ما قیل: من ان معنى عرفه: اذقه بعید جدا. و ابعد منه قول بعضهم: یجوز ان یکون من العرف بالفتح، بمعنى الرائحه الطیبه و ان یکون من العرف بالضم بمعنى المعروف بل لا یکاد یصح. و انما دعا الله تعالى بذلک مع العلم بانه لا یخلف المیعاد لانه سال له اجل الموعود و عدم الخلف یصدق على انجاز ادناه و ان لو حظ سعه کرمه تعالى فلا یکون اللایق به جل شانه الا انجاز اجل ما وعد خصوصا مع احب خلقه الیه و اکرمهم لدیه فلان معظم الغرض فى الدعاء اظهار سیماء العبودیه، او المراد: وفق اهل شفاعته للاعمال التى بها یصیرون اهلا لاجل ما وعدته به من حسن الشفاعه و اعصمهم عما لا یستحقون به ذلک کما فى قوله تعالى: «ربنا و آتنا ما وعدتنا على رسلک و لا تخزنا یوم القیامه انک لا تخلف المیعاد».
فان قلت: کیف تکون الشفاعه فى اهله الطاهرین و هم معصومون من جمیع الذنوب و قد قال علیه السلام: «انما شفاعتى لاهل الکبائر من امتى و اما المحسنون فما علیهم من سبیل»؟
قلت: قد علمت ان معظم الغرض فى الدعاء اظهار سیماء الافتقار و العبودیه فلا منافاه، او المراد بالشفاعه فیهم شفاعه مخصوصه لا السئوال فى التجاوز عن الذنوب و لذلک عبر بحسن الشفاعه و سیاتى ان الشفاعه على اقسام منها: رفع الدرجات و فى الحدیث: «انه لا یبقى ملک مقرب و لا نبى مرسل الا و هو محتاج الیه صلى الله علیه و آله و سلم یوم القیامه».
و یحتمل ان یکون المراد بالشفاعه شفاعتهم لغیرهم لا الشفاعه لهم و کذا شفاعه امته المومنین فتکون «فى» من قوله: «فى اهله الطاهرین» متعلقا بوعدته، او هى للمصاحبه بمعنى مع کقوله تعالى: «ادخلوا فى امم» اى معهم فیکون ظرفا مستقرا فى محل النصب على الحال من الضمیر المنصوب فى عرفه لا متعلقا بالشفاعه، و المعنى عرفه مع اهله الطاهرین و امته المومنین اجل ما وعدته من حسن الشفاعه فى یوم القیامه فلا یکون المشفوع فیهم له ذکر هنا و قد نقل اجماع المفسرین فى قوله تعالى: «عسى ان یبعثک ربک مقاما محمودا»، على ان المقام المحمود هو مقام الشفاعه.
و عن الباقر علیه السلام: فى قوله تعالى: «و ترى کل امه جاثیه کل امه تدعى الى کتابها الیوم تجزون ما کنتم تعملون» قال: ذاک النبى علیه السلام و على یقوم على کوم قد علا على الخلایق فیشفع ثم یقول: یا على اشفع فیشفع و یشفع الرجل فى القبیله و یشفع الرجل فى اهل البیت و یشفع الرجل للرجلین على قدر علمه فذلک المقام المحمود.
و عنه علیه السلام: فى قوله تعالى: «و بشر الذین آمنوا ان لهم قدم صدق» قال: شفاعه النبى «و الذى جاء بالصدق»: شفاعه على، «اولئک هم الصدیقون»: شفاعه الائمه.
و روى: ان اقل المومنین شفاعه من یشفع فى ثلاثین الفا، و الاخبار فى ذلک کثیره.
و ان حملت معنى اهله الطاهرین علیهم السلام على الذین هم اعم من المعصومین علیهم السلام و فسرت الطهاره بالطهاره فى المیلاد و النسب، فلک جعل الشفاعه فیهم و فى امته المومنین، و کانت (فى) متعلقه بالشفاعه فیکون اهله و امته هم المشفوع فیهم کما روى عنه علیه السلام انه قال: اول من اشفع له یوم القیامه اهل بیتى ثم الاقرب فالاقرب.
و عن ابن عباس: فى قوله تعالى: «و لسوف یعطیک ربک فترضى» و لسوف یشفعک یا محمد یوم القیامه فى جمیع اهل بیتک تدخلهم کلهم الجنه ترضى بذلک عن ربک و عن على علیه السلام: انه قال صلى الله علیه و آله و سلم: اذن لا ارضى و واحد من امتى فى النار.
و عن الصادق علیه السلام: رضا جدى صلى الله علیه و آله ان لا یدخل النار موحد.
و لقد اغرب من زعم ان المراد بحسن الشفاعه، الشفاعه الحسنه فى قوله تعالى: «من یشفع شفاعه حسنه یکن له نصیب منها و من یشفع شفاعه سیئه یکن له کفل منها».
ثم قال: و قد فسرت الشفاعه الحسنه بالشفاعه فیما یجوز فى الدین و الدعاء للمومنین او ان یصیر الانسان شفیع صاحبه فى جهاد عدوه لتحصیل الغنیمه عاجلا و الثواب آجلا و الاصلاح بین الاثنین و الشفاعه السیئه: بعکس هذا قال: و التفسیر الاخیر بعید فى هذا المقام انتهى کلامه و لا یخفى بعده عن الصواب.
تتمه:
قال بعض العلماء: الشفاعات خمس:
الاولى: الاراحه من هول الموقف، و هذه یشترک فیها جمیع الامم کما دلت علیه الاخبار.
الثانیه: فى ادخال قوم الجنه بغیر حساب.
الثالثه: فى ادخال قوم حوسبوا و استحقوا العذاب ان لا یعذبوا.
الرابعه: فى اخراج من ادخل النار من العصاه.
الخامسه: فى رفع الدرجات.
و انکر بعض المعتزله و الخوارج، الشفاعه الرابعه، و تمسکوا بقوله تعالى: «فما تنفعهم شفاعه الشافعین» و بقوله تعالى: «ما للظالمین من حمیم و لا شفیع یطاع».
و اجیب: بان هذه الایات فى الکفار و مذهب اصحابنا و الاشاعره جواز الشفاعه عقلا و وجوبها سمعا لصریح قوله تعالى: «یومئذ لا تنفع الشفاعه الا من اذن له الرحمن و رضى له قولا». و قوله تعالى: «و لا یشفعون الا لمن ارتضى» و قد جاءت الاخبار التى مبلغها التواتر بصیغه الشفاعه فى الاخره لمذنبى المومنین جعلنا الله ممن تناله شفاعه نبیه و آله الطاهرین صلوات الله و سلامه علیهم اجمعین.
نافذ العده بالذال المعجمه: اى ماضیها، من نفذ السهم کقعد نفوذا: اذا خرق الرمیه و خرج منها، اى: لا خلف لعدته بل هى ماضیه لا مرد لها کالسهم النافذ لا مرد له و لا وقوف.
و العده: الوعد، و اصلها وعده بالکسر استثقلت الکسره على الواو فنقلت الى العین ثم حذفت الواو و لزمت تاء التانیث عوضا منها.
قال الفراء: یقال: وعدته خیرا و وعدته شرا باسقاط الالف.
فاذا اسقطوا الخیر و الشر قالوا فى الخیر: وعدته، و فى الشر: او عدته بالالف، و فى الخیر: الوعد و العده، و فى الشر: الایعاد و الوعید، فاذا قالوا او عدته بالشر: اثبتوا الالف مع الباء.
قال صاحب المحکم: و قال ابنالاعرابى: او عدته خیرا بالالف و هو نادر و انشد:
یبسطنى مره و یوعدنى فضلا طریقا الى ایادیه انتهى
و الخلف فى الوعد عند العرب کذب، و فى الوعید کرم قال الشاعر:
اذا وعد السراء انجز وعده و ان اوعد الضراء فالعفو مانعه
و لخفاء الفرق فى ذلک من کلام العرب انتحل بعض اهل البدع القول بوجوب الوعید قیاسا على الوعد لجهلهم باللغه العربیه.
و قد نقل: ان اباعمرو بن العلاء نبه عمرو بن عبید و هو طاغیه المعتزله على ذلک فلم یقبل.
حکى المبرد: عن ابىعثمان المازنى قال: حدثنى محمد بن مسعر، قال: جمعنا بین ابىعمرو بن العلاء و عمرو بن عبید فى مسجدنا فقال له: ابوعمرو ما الذى یبلغنى عنک فى الوعید؟ فقال: ان الله وعد وعدا و اوعد ایعادا فهو منجز وعده و وعیده فقال ابوعمرو: ابیت اباعثمان الا العجمه و لا اعنى عجمه لسانک و لکن فهمک ان العرب تعد الرجوع عن الوعد لوما و عن الوعید کرما و انشد:
و انى اذا او عدته او وعدته لمخلف ایعادى و منجز موعدى
و ذلک ان الوعد حق علیه و الوعید حق له، و من اسقط حق نفسه فقد اتى بالجود و الکرم، و من اسقط حق غیره فذلک هو اللوم فهذا هو الفرق بین الوعد و الوعید، على ان کل ما ورد من وعید الفساق فهو مشروط بعدم العفو کما انه مشروط بعدم التوبه وفاقا فلا یلزم من ترکه الکذب فى کلام الله تعالى.
و اوفى القول: اى: صادقه یقال: و فى و اوفى بمعنى.
و القول: الکلام، و قیل: القول: فى الخیرا، و القال و القیل و القاله فى الشر.
قوله علیه السلام: «یا مبدل السیئات باضعافها من الحسنات» اشاره الى قوله تعالى: «الا من تاب و آمن و عمل عملا صالحا فاولئک یبدل الله سیئاتهم حسنات» عن ابن عباس، و الحسن، و مجاهد، و قتاده: ان هذا التبدیل انما یکون فى الدنیا فیبدلهم بالشرک ایمانا و بقتل المسلمین قتل المشرکین و بالزنا عفه و احصانا فبشرهم الله تعالى انه یوفقهم لهذه الاعمال الصالحه اذا تابوا و آمنوا و عملوا سائر الاعمال الصالحات.
و قال الزجاج: السیئه بعینها لا تصیر حسنه و لکن السیئه تمحى بالتوبه و تکتب الحسنه مع التوبه.
و ذهب سعید بن جبیر: الى ظاهر الایه و هو انه تعالى یمحو السیئه عن العبد و یثبت له بدلها الحسنه و اکد هذا الظاهر بما روى مرفوعا: «لیتمنین اقوام انهم اکثروا من السیئات قیل: من هم یا رسول الله؟ قال: الذین یبدل سیئاتهم حسنات».
و قال القاضى و القفال: انه تعالى یبدل بالعقاب الثواب، فذکر السبب و اراد المسبب.
و قیل: یبدل بملکه المعصیه و دواعیها فى النفس ملکه الطاعه بان یزیل الاولى و یاتى بالثانیه.
و روى على بن ابراهیم، عن ابیه، عن ابى جعفر و ابراهیم، عن ابى الحسن الرضا علیه السلام: قال: اذا کان یوم القیامه اوقف الله المومن بین یدیه و عرض علیه عمله فینظر فى صحیفته فاول ما یرى سیئاته فیتغیر عند ذلک لونه فیقول الله عز و جل: بدلوا سیئاته حسنات و اظهروها للناس فیبدیها الله لهم فیقول الناس اما کان لهولاء سیئه واحده و هو قوله تعالى: «یبدل الله سیئاتهم حسنات.
و فى روایه عن الصادق علیه السلام: اذا کان یوم القیامه تجلى الله تعالى لعبده المومن فیقفه على ذنوبه ذنبا ذنبا ثم یغفر له لا یطلع على ذلک ملکا مقربا و لانبیا مرسلا و یستر علیه ما یکره ان یقف علیه احد ثم یقول: لسیئاته کونى حسنات، و روى مسلم فى صحیحه مرفوعا الى ابىذر قال: قال رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم: یوتى بالرجل یوم القیامه فیقال: اعرضوا علیه صغار ذنوبه و یخبا عنه کبارها فیقال: عملت یوم کذا کذا و کذا و هو مقر لا ینکر، و هو مشفق من الکبار فیقال: اعطوه مکان کل سیئه عملها حسنه فیقول: ان لى ذنوبا ما اراها هاهنا قال: و لقد رایت رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم ضحک حتى بدت نواجده.
فان قلت: الایه انما دلت على تبدیل السیئات حسنات فما بال الاضعاف الواقعه فى الدعاء؟
قلت: اما على القول بان هذا التبدیل یکون فى الدنیا اما بالتوفیق للاعمال الصالحه بعد الاعمال السیئه کما نقل عن ابنعباس، و اما تبدیل ملکه المعصیته بملکه الطاعه فوجه الاضعاف ظاهر لان: «من جاء بالحسنه فله عشر امثالها» بنص الکتاب.
و اما على القول بان التبدیل یکون فى الاخره کما دلت علیه الاخبار المذکوره فالظاهر انه اذا بدل سیئه العبد حسنه فکانه جاء بالحسنه، و قد قال تعالى: «من جاء بالحسنه فله عشر امثالها» و یفعل الله بالمومنین ما یشاء من الخیر و لذلک ختم الدعاء بقوله علیه السلام: «انک ذو الفضل العظیم» تذییلا لما سبق و تقریرا لمضمونه.
و الفضل: الخیر و الاحسان ابتداء.
و العظیم: ضد الحقیر، کما ان الکبیر ضد الصغیر، و کما ان الحقیر دون الصغیر، فکذلک العظیم فوق الکبیر، و یستعملان فى الصور و المعانى یقال: رجل عظیم و کبیر: اى جثه او قدرا، و هو هنا صفه للفضل کما وقع فى التنزیل مکررا: «و الله ذو الفضل العظیم».
و وقع فى نسخه مضبوطا بالضم على انه صفه له تعالى و الاول انسب بالمقام و فیه ایذان بان جمیع الاحسان الواقع و المرجو، رشحه من بحار افضاله و عظیم احسانه و نواله و ان من حرم ذلک لیس لضیق ساحه فضله بل لعدم استعداد المحروم و قابلیته نسال الله ان لا یحرمنا من فضله العظیم وجوده العظیم بجاه نبیه الکریم و اهل بیته الطاهرین صلوات الله و سلامه علیه و علیهم اجمعین و الحمد لله رب العالمین.
قال مولفه: العبد على بن احمد الحسینى کان الله تعالى له هذا آخر الروضه الثانیه من ریاض السالکین من شرح صحیفه سید العابدین، و تتلوها بعون الله و توفیقه الروضه الثالثه فى شرح دعائه علیه السلام فى الصلاه على حمله العرش و کل ملک مقرب و لله الحمد.
الى هنا ینتهى الجزء الاول من هذا الکتاب النفیس حسب تجزئتنا ویلیه الجزء الثانى و اوله الروضه الثالثه ان شاء الله تعالى.
