فريضه

آنچه وجوبش با قرآن كريم ثابت شده باشد/ مطلق واجب/ سهام تعيين شده ارث.

لغت فریضه

فرض در اصل معنایش به معنى بریدن شى‏ء محكم و تأثير در آن است. و به همين جهت در معناى" وجوب" استعمال مى‌‏شود، براى اينكه انجام دادنش واجب و امتثال‏ امرش قطعى و معين و بدون تردید است.

فریضه در قرآن

فریضه در قرآن در مورد مهریه از آن جهت که چیز معین شده است به کار رفته است مانند: «ما لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَرِيضَةً؛ماداميكه به آن زنان دست نزده‏‌ايد يا مهريه‏‌اى معيّن نكرده‌‏ايد.» و «لا جُناحَ عَلَيْكُمْ فِيما تَراضَيْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِيضَةِ؛

در مورد برخی از واجبات نیز از ماده فرض استفاده شده مانند: «إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساكِينِ وَ ...فَرِيضَةً مِنَ اللَّه؛ زکات ويژه نيازمندان و تهيدستان و ... است؛ [اين احكام‏] فريضه ‏اى از سوى خداست» و «الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ ...؛ حج در ماه‏هاى معين و معلومى است؛ پس كسى كه در اين ماه‏ها حج را [با احرام بستن و تلبيه‏] بر خود واجب كرد...»

منظور از فریضه در فقه

عنوان فريضه در فقه اطلاقهاى متعدد دارد و بيشتر بر احكام واجبى اطلاق مى‌گردد كه وجوب آنها از قرآن كريم استفاده مى‌شود و نه سنّت( سنت)، مانند نماز، روزه، زكات و حج.

مقابل آن احكامى است كه وجوب يا استحباب آنها مستفاد از سنّت است، از قبيل غسل، كفن و دفن ميّت. از اين رو، در روايتى تصريح شده كه غسل ميّت سنت است و نه فريضه. مقصود از سنّت اين است كه وجوب آن برگرفته از سنّت پيامبر صلّى اللّه‌ عليه و آله است و قرآن كريم با صراحت متعرض حكم آن نشده است.

اطلاق فريضه بر مطلق واجب؛ خواه وجوبش با قرآن ثابت شده باشد يا با سنّت نيز شايع است.

برخى گفته‌اند: در روايات، فريضه گاهى بر آنچه رجحانش با قرآن ثابت؛ اعم از واجب و مستحب نيز اطلاق شده است.

اطلاق ديگر فريضه، سهام تعيين شده در ارث است. اين اطلاق در آيات مربوط به ارث با تعبير «فَريضَةً مِنَ اللّه‌ِ» صورت گرفته است. از اين رو، بسيارى از فقها عنوان باب يا كتاب ارث را «كتاب الفرائض» و يا «كتاب الفرائض و المواريث» قرار داده‌اند.

مقصود از فرائض عنوان باب، مى‌تواند خصوص سهام شش گانه تعيين شده در قرآن باشد. در اين صورت، اخص از مواريث خواهد بود؛ ليكن از آنجا كه مهم‌ترين مباحث ارث در اين سهام خلاصه مى‌شود، به اين عنوان نام گذارى شده است. و مى‌تواند مطلق سهام باشد، حتى سهامى كه از سنّت يا آيه «اولوا الأرحام» استفاده مى‌شود. در اين صورت مرادف مواريث خواهد بود.

عنوان فريضه بر نماز واجب ـ در مقابل نافله ـ نيز اطلاق شده است.

در باب زكات نيز مقصود از «اسنان فرائض» سن حيوانات متعلق زكات همچون شتر، گاو و گوسفند است.

منابع

• مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، زیر نظر محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی.
• طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت،‌ موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
• راغب اصفهانى، حسين بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بيروت، دار القلم، چاپ اول، 1412 ق.