سریه
منظور از سریه در اصطلاح تاريخ اسلام
سَرِيّة از سرى به معنى : به شب راه پيمودن، يا سرىّ به معنى: نخبه لشكر: دسته اى از لشكر گويند كه به جنگ دشمن گسيل شود و از چهارصد نفر بيش نباشد، جمع آن سرايا است. (نهايه ابن اثير)
در اصطلاح مربوط به تاریخ پیامبر اسلام "سریة" به گروهی از سپاه گفته میشود که به دستور رسول خدا(ص) به سوی مکانی و برای انجام ماموریتی اعزام می شدند، بدون آنکه پیامبر(ص) همراه آنان باشد.[۱] سریه در این اصطلاح مقابل غزوه است كه به جنگهایی گفته می شد که پيغمبر صلی الله علیه و آله در آنها حضور داشتند.
علت اعزام سرايا غالباً سركوبى اشرار، دعوت طوايف به اسلام پيشگيرى از حوادث غيرمترقبه و عقيم نمودن توطئه هاى دشمن و مسائلى از اين قبيل و گاه به منظور جمع صدقات و تعليم مسائل دينى بوده است.
بيشترين سريه هاى عصر پيغمبر صلی الله علیه و آله در سال ششم هجرت بوده كه آن را سنة الاستئناس مي گويند.
سريه هاى پيغمبر اسلام
از امام كاظم علیه السلام رسيده كه سريه هاى پيغمبر صلی الله علیه و آله سى و شش بوده كه نخستين آنها سريه اى به سركردگى حمزة بن عبدالمطلب بود كه به اتفاق سى تن از مهاجران در كنار دريا به سرزمين جهينه با ابوجهل بن هشام به همراه صد و سى سواره از مشركان، برخورد نموده و مجدى بن عمرو جهنى دو سپاه را از يكديگر جدا ساخت و ميان آنها فاصله شد و هر دو سپاه بدون جنگ و خونريزى بازگشتند.
از امام صادق علیه السلام نقل است: هرگاه پيغمبر صلی الله علیه و آله سريه اى را به جائى اعزام مى داشت پيش از حركت، افراد سپاه را روبروى خود مي نشاند و به آنها مي فرمود: بنام خدا و به يارى خدا و در راه خدا و بر سنت پيغمبر خدا برويد و مبادا در غنيمتى كه بدست آوريد، خيانت كنيد و كسى را مثله نمائيد و يا غدر و مكر بكار بريد و هرگز پير افتاده يا كودك و زن را به قتل مرسانيد و درخت قطع مكنيد جز اين كه ناچار گرديد و اگر ضعيف ترين مسلمان يا بهترين آنها به يكى از مشركان مهلت داد آن مشرك در پناه او مي باشد و وى در امان است تا اين كه قرآن به سمع او برسد اگر اسلام اختيار كرد وى برادر شما خواهد بود وگرنه او را به محل امن خودش برسانيد و از خدا بخواهيد كه در آينده به وى دست يابيد. (بحار:19/177ـ186)
| نام سریه | تاریخ وقوع | تعداد نفرات در سریه | هدف از سریه | نتیجه سریه | اتفاقات مهم |
| سريه حمزه بن عبد المطلب | رمضان سال اوّل | سى نفر از مهاجرين | تعرض به كاروانى از قريش بود كه از شام بر مى‌گشت و نام امن کردن راه تجارت قریشیان | با وصاتت مجدی بن عمرو دو سپاه بدون اینکه درگیر شوند بازگشتند | به نظر واقدی این نخستین سریه در اسلام است .(البته ابن هشام معتقد است که سریه عبیدة بن حارث بن عبدالمطلب نخستین سریه است.) |
| سريه عبیده بن حارث بن عبدالمطلب | شوّال سال اوّل | شصت يا هشتاد نفر | مقابله با دسته‌اى از قريش كه ممكن بود به اطراف مدينه تجاوز كنند | جنگى پيش نيامد | سعد بن أبى وقّاص» تيرى انداخت و نخستين تيرى بود كه در تاريخ اسلام از كمان رها شد. |
| سريه عبد اللّه بن جحش | رجب سال دوم هجرت | هشت نفر (يا يازده نفر) از مهاجرين | گرفتن خبر از قریش | پس از برخوردی که بین آنها و یک کاروان از قریش در گرفت یکی از قریشیان کشته، دو نفرشان اسیر و اموالشان غنیمت گرفته شد. | چون این پیکار در ماه حرام رخ داد مورد اعتراض مسلمانان قرار گرفت که آيات 217 و 218 از سوره «بقره» نازل شد و خدا خود جواب مخالفان را داد و گناه اين پيشامد را هم به گردن آنان گذاشت و عبد اللّه و يارانش را اهل ايمان و هجرت و جهاد در راه خدا و اميدوارى به رحمت پروردگارى كه آمرزنده و مهربان است معرّفى كرد. |
| سريه سالم بن عمير | ماه شوّال سال دوم | فقط سالم بن عمیر | کشتن ابو عفک که با اشعار خود شيوه ناسزاگوئى به اسلام و مسلمانان و دشنام دادن به رسول خدا و تحريك دشمنان اسلام را پیش گرفته بود | کشته شدن ابوعفک | |
| سريه محمّد بن مسلمه | ربيع الاول سال سوم | پنج نفر | کشتن كعب بن أشرف كه مردى شاعر و زبان‌آور بود و در اشعار خود رسول خدا را بد مى گفت و دشمنان را بر ضدّ او و مسلمين تحريك مى‌كرد | کشته شدن کعب | «كعب» با گفتن شعر، قريش را بر ضدّ رسول خدا تحريك مى‌كرد و بر سوگ «اصحاب قليب» مى‌نشست و همچنین نام زنان مسلمان را در اشعار خود با بى‌احترامى مى‌برد و مسلمانان را آزار مى‌داد |
| سريه زيد بن حارثه يا سريه قرده | جمادى الآخره سال سوم | صد نفر سوار | رسول خدا(ص) او را براى جلوگيرى از كاروان قريش فرستادند | زید بر كاروان دست يافت، اما مردان كاروان گريختند و اموال کاروان به غنیمت گرفته شدند | نخستین سریه ای بود که در آن مقدار قابل توجهی غنیمت به مسلمانان رسید |
| سریه رجیع | صفر سال چهارم هجرت | شش يا ده نفر | هفت نفر دو طايفه عضل و قاره از رسول خدا(ص) تا معلمانی برای آموزش قرآن و احکام به نزد آنها بفرستد | در میان راه آنها مسلمانان را غافلگیر کردند و عده ای را به شهادت رساندندو عده ای را تسلیم قریش کرده و جایزه گرفتند و قریشیان آنها را به شهادت رساندند | سوره بقره، آيات 204- 207 درباره سريّه رجيع نازل شده است. |
| سريه بئر معونه | صفر سال چهارم هجرت | چهل نفر | در خواست ابوبرإ برای فرستادن مبلغ به نجد و فرستادن تعدادی مبلغ به آنجا | غافلگیری مبلغان توسط قبیله بنی سلیم و به شهادت رسیدن همه آنها به جزا یک نفر | رسول خدا يك ماه در قنوت نماز صبح بر قبايل: «رعل» و «ذكوان» و «غصيّه» و «بنى لحيان» نفرين مى‌كرد. |
| سریه موته | جمادى الأولى سال هشتم | سه هزار مسلمان | رسول خدا- صلى اللّه عليه و آله- «حارث بن عمير أزدى» (از طائفه بنى لهب) را با نامه‌اى نزد پادشاه «بصرى» فرستاد و چون «حارث» به سرزمين «مؤته» رسيد، «شرحبيل بن عمرو غسّانى» سر راه بر وى گرفت و او را كشت.هدف این سریه برخورد با عاملان آن بود | کشته شدن سه فرمانده از مسلمانان و یک سوم از سپاه و فرار سایرین به فرماندهی خالد بن ولید به مدینه | در این سریه سه تن بهترین فرماندهان مسلمانان و اصحاب رسول خدا یعنی زید بن حارثه،جعفر بن ابی طالب(طیار) و عبدالله بن رواحه به شهادت رسیدند، این اولین درگیری بین مسلمانان و سپاهیان روم بود |
| سريه ذات السلاسل | جمادى الآخره سال هشتم | گروهى از قبيله «قضاعه» فراهم گشتندو مى‌خواستند نسبت به مسلمانان دستبردى بزنند | پس از آنکه سه تن از فرماندهان مسلمانان موفق به شکست دشمن نشدند،رسول خدا(ص)،امیرالمؤمنین علی (ع) را به مصاف آنها فرستاد و ایشان آنها را شکست دادند | شأن نزول سوره عادیات در این سریه صورت گرفت، فرماندهان این سریه به ترتیب عبارت اند از: ابوبکر،عمر بن خطاب،عمرو بن عاص و علی بن ابی طالب (علیه اسلام) | |
| سريّه امير المؤمنين علىّ بن أبى طالب | در أيّام محاصره طائف | ـــــــــــــــــ | شکستن بت های طائف | شکستن بت های طائف و نابودی بتکده های آنجا | ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ |
| سريّه علىّ بن أبى طالب عليه السلام براى ويران كردن بتخانه فلس | ربيع الآخر سال نهم | صد و پنجاه مرد أنصارى | نابودی بتخانه فلس از قبیله طیّ | نابودی کامل بتخانه و کسب غنیمت های بسیاری از قبیله طیّ | ــــــــــــــــــــــــــــــ |
| سريه على بن ابى طالب (ع) به يمن | رمضان سال دهم | سيصد اسب سوار | دعوت یمنیان به اسلام | اسلام آوردن قبیله همدان در یک روز و مسلمان شدن بسیاری از یمنیان | ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ |
پانویس
- ↑ اندلسى، ابن عبدالبر؛ الدرر في اختصار المغازي و السير، قاهره، وزارت اوقاف مصر، 1415ه.ق، چاپ اول، ص103 و البیهقی، احمد بن الحسين؛ دلائل النبوة، تحقيق عبد المعطى قلعجى، بيروت، دار الكتب العلمية، 1405ه.ق، چاپ اول، ج3ص5 و المقريزى، تقى الدين أحمد بن على؛ إمتاع الأسماع، تحقيق محمد عبد الحميد النميسى، بيروت، دار الكتب العلمية، 1420ه.ق، چاپ اول، ج8ص330.
منابع
- سيد مصطفى حسينى دشتى، فرهنگ معارف و معاریف.
- پژوهشکده باقرالعلوم، دانشنامه پژوهه، بازیابی: 2 بهمن 1392 .
